H Annie Ernaux προσπαθεί να ανακαλύψει τα διαφορετικά πρόσωπα της
μητέρας της, που πέθανε εξασθενημένη από την αρρώστια που κατέστρεψε τη
μνήμη της και της στέρησε τη σωματική και πνευματική της ακεραιότητα.
Επιχειρεί να ανασυνθέσει τη ζωή αυτής της γυναίκας που υπήρξε η μητέρα
της, μιας γυναίκας δραστήριας και ανοιχτής απέναντι στον κόσμο, που
δούλεψε ως εργάτρια πριν ανοίξει το δικό της κατάστημα, που αγωνιούσε να
διατηρήσει τη θέση της στην κοινωνία, που ήταν μανιώδης αναγνώστρια και
πίστευε ότι "για να ανελιχθείς πρέπει πρώτα να μάθεις". Καλείται όμως
να αντιμετωπίσει και τα αντιφατικά αισθήματα που πολλές φορές νιώθει μια
κόρη για τη μητέρα της: αγάπη και μίσος, ενοχή, τρυφερότητα, ενόχληση,
αλλά κι αυτή τη σπλαχνική και σιωπηλή προσκόλληση απέναντι σ' αυτή την
ηλικιωμένη γυναίκα που δεν ζει πια.
Η γραφή της Ernaux, ακριβής και
σαφής, επαναφέρει με τρόπο σαρωτικό αυτή τη μητέρα που ήταν για την κόρη
της η προσωποποίηση του Χρόνου και της κοινωνικής συνθήκης της
καταγωγής: "Έχασα τον τελευταίο δεσμό που είχα με έναν κόσμο στον οποίο
δεν ανήκω πια". (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
«Η
Ερνό μεταπλάθει σε λέξεις και αποτυπώνει, στο συγκεκριμένο αφήγημα, όλα
τα συναισθήματα που τη συνδέουν με τη μητέρα της. Μια παλέτα
αντιφατικών κι αντικρουόμενων συναισθημάτων, αυξομειούμενης έντασης και
πολλών αποχρώσεων. (...) Η συγγραφέας μιλάει με ειλικρίνεια για το
χάσμα που μας χωρίζει από τους γονείς, ηλικιακό πάντα αλλά ενίοτε και
κοινωνικό, για την αγάπη, που περιμένει και απαιτεί τα πάντα, που συχνά
αμφισβητείται αλλά πάντα αποδεικνύεται παρούσα, για τον φανερό ή κρυφό
ανταγωνισμό, για την απώλεια και τη μνήμη, και για το παρελθόν, με το
οποίο είμαστε άρρηκτα δεμένοι και στο οποίο, εν τέλει, οφείλουμε αυτό
που είμαστε». (Χριστίνα Μουκούλη, bookpress.gr, 16/06/2021)
"Ένα δυνατό και λιτό βιβλίο - με την ηρεμία και την ειλικρίνεια που ακολουθούν τη μεγάλη θλίψη". (BOOKLIST)
"Τίποτα
λιγότερο από μια μινιμαλιστική αποκάλυψη, ένα γραπτό τόσο αιχμηρό που
φτάνει κατευθείαν στην καρδιά με χειρουργική ακρίβεια". (LOS ANGELES
READER)
_______________________________
Για το βιβλίο της Annie Ernaux «Τα χρόνια» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη, εκδ. Μεταίχμιο) – Μια συλλογική αυτοβιογραφία της Γαλλίας και της Ευρώπης, από τα μεταπολεμικά χρόνια μέχρι τις μέρες μας. Στην κεντρική φωτογραφία, η συγγραφέας, στα τέλη της δεκαετίας του 60.
Του Κ.Β. Κατσουλάρη
Tα Χρόνια της Ερνό ξεκινούν σαν το νοσταλγικό πανόραμα της μεταπολεμικής Ευρώπης… Εικόνες ασπρόμαυρες, αποσπασματικές, σπαράγματα από οικογενειακά άλμπουμ, από ταινίες, από επίκαιρα και περιοδικά. Μια ελεγεία για τη μνήμη που χάνεται, για τον χρόνο που σβήνει τα πάντα στο πέρασμά του, καθώς ενώνει μικρούς και μεγάλους στους αόρατους ιμάντες του.
Παιδί του πολέμου αλλά και της Απελευθέρωσης.
Η Ανί Ερνό γεννήθηκε το 1940, σε ένα χωριό της Νορμανδίας. Είναι παιδί του Πολέμου αλλά και της Απελευθέρωσης. Οι ηρωικές αφηγήσεις, μαζί με τις ιστορίες για την πείνα και τις κακουχίες, έπλασαν τον μυθικό κόσμο μέσα στον οποίο γαλουχήθηκε, έναν κόσμο όπου οι νεκροί κατείχαν ακέραιη τη θέση τους δίπλα στους ζωντανούς. Ιστορίες που μιλούσαν για μια εποχή όπου το «εμείς» κυριαρχούσε πάνω στο «εγώ», επανέρχονταν τελετουργικά γύρω από το τραπέζι, μονάχα τότε, τρώγοντας και πίνοντας μονάχα, ποτέ άλλοτε.
Η μνήμη, το υλικό μιας συλλογικής ύπαρξης
Δεν είναι όμως απλώς οι αφηγήσεις μιας προηγούμενης γενιάς που μας μεταφέρει η Ερνό, ούτε μονάχα οι λέξεις με τις οποίες το παρελθόν επενδύεται, εξιδανικεύεται, κι εν μέρει απωθείται σε κάτι μακρινό και απρόσιτο.
Η Ερνό παρατηρεί, και καταφέρνει να δει, τους ίδιους τους ανθρώπους, τις χειρονομίες τους, τις συμπεριφορές τους, τις εγγραφές της Ιστορίας πάνω στο σώμα τους.
Η Ερνό παρατηρεί, και καταφέρνει να δει, τους ίδιους τους ανθρώπους, τις χειρονομίες τους, τις συμπεριφορές τους, τις εγγραφές της Ιστορίας πάνω στο σώμα τους. Πώς η μνήμη γίνεται το υλικό μιας συλλογικής ύπαρξης που μεταδίδεται από γενιά σε γενιά, και που όπως τα όνειρα, έχει ένα μέρος έκδηλο, φανερό, κι ένα μέρος άδηλο, που σοβεί κάτω από την επιφάνεια των πραγμάτων.
Η πρόοδος, η νέα Μεγάλη Ιδέα
Καθώς οι δεκαετίες περνούν, τα φαντάσματα του πολέμου υποχωρούν, η
οικονομική ανάπτυξη γεννά έναν καινούριο κόσμο. Η Γαλλία, πάλαι ποτέ
κραταιά αποικιοκρατική δύναμη, βλέπει πολλές από τις κτήσεις της να
χάνονται. Μετά την ταπεινωτική ήττα στην Ινδοκίνα, η Αλγερία εξεγείρεται
και ζητά την ανεξαρτησία της, μια χώρα που η Γαλλία θεωρούσε, πρακτικά,
επαρχία της. Ο πόλεμος της Αλγερίας θα γεννήσει μια νέα πολιτική
συνείδηση. Διαδηλώσεις στο Παρίσι θα καταπνιγούν με πρωτοφανή βιαιότητα,
αν και το εύρος των εγκλημάτων θα γίνει ορατό χρόνια αργότερα.
Τίποτε
όμως δεν μπορεί να σταματήσει τα τύμπανα της προόδου που προελαύνει. Η
σύγχρονη εποχή είναι εδώ, φέρνει μαζί της νέα φάρμακα και νέα προϊόντα,
την υπόσχεση μιας ζωής απαλλαγμένης από τον θάνατο. Η πρόοδος είναι η
νέα Μεγάλη Ιδέα, γύρω από την οποία όλοι βιάζονται ή υποχρεώνονται να
συνταχθούν.
Ένα τεράστιο πολιτικό πανηγύρι
Η έλευση της δεκαετίας του εξήντα θα βρει την Ερνό φοιτήτρια φιλολογίας και μετά καθηγήτρια σε σχολείο. Τα ήθη έχουν αρχίσει να αλλάζουν, τα κοινωνικά δεσμά να χαλαρώνουν, αλλά ακόμη και στα πιο μύχια μέρη της ψυχής των νέων ανθρώπων, η κοινωνία ελέγχει και χειραγωγεί. Γράφει χαρακτηριστικά:
«Κάτω από τα κλινοσκεπάσματα ή στις τουαλέτες, αυνανιζόμασταν υπό το βλέμμα ολόκληρης της κοινωνίας». Όταν θα ξεσπάσει ο Μάης του 68, θα είναι πλέον είκοσι οκτώ χρονών.
Κι όμως, θα βιώσει τα γεγονότα εκείνης της άνοιξης ως ένα τεράστιο πολιτικό πανηγύρι, μια γιορτή απελευθέρωσης από κάθε λογής δεσμά: ο Μάης αποτυγχάνει ως πολιτική επανάσταση, αλλά η τεράστια ενέργεια που εκλύεται εκείνες τις μέρες στο Καρτιέ Λατέν θα συνεχίσει να σκορπά τη μέθη της και την ανατρεπτική της διάθεση σε όλη τη δεκαετία του 70 – και βέβαια, πολύ πέρα από τα σύνορα της Γαλλίας.
Η απόλαυση, το νέο νόμισμα…
Τα χρόνια μετά τον Μάη είναι χρόνια κοινωνικών και πολιτικών κατακτήσεων στη Γαλλία όπως και παντού στον δυτικό κόσμο: ο φεμινισμός, τα δικαιώματα των μειονοτήτων, των ομοφυλόφιλων, όλα επιταχύνονται και αλλάζουν προς το καλύτερο. Το οικογενειακό και αστικό δίκαιο ακολουθεί.
Η σεξουαλική απελευθέρωση, η απόλαυση με κάθε τρόπο και με κάθε μέσο γίνεται το νέο νόμισμα. Την ίδια στιγμή, η έλευση της κοινωνίας των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, με την εισβολή της τηλεόρασης στην κοινωνική και προσωπική ζωή των ανθρώπων, η μαζικοποίηση των πάντων, η υποχώρηση των συλλογικών οραμάτων έναντι μιας ατομικής ηδονοθηρίας, αλλάζουν τους όρους του παιχνιδιού, αφήνουν τους ανθρώπους μετέωρους, σαν παγωμένους:
«Όσο πιο πολύ βυθιζόμασταν σε ό,τι αποκαλούσαμε πραγματικότητα, δουλειά, οικογένεια, τόσο πιο πολύ νιώθαμε ένα αίσθημα μη πραγματικού».
Οι τελευταίες εκατόν πενήντα σελίδες του βιβλίου είναι αφιερωμένες στα χρόνια από τα τέλη του εβδομήντα έως τα μέσα της πρώτης δεκαετίας του 2000: είναι ίσως οι πλέον μεστές, εμπνευσμένες και ενορατικές, ίσως επειδή σε αυτές βλέπουμε πιο ξεκάθαρα κι εμείς τον εαυτό μας και τη ζωή μας.
Μια συλλογική αυτοβιογραφία
Τα Χρόνια, το κατά πολλούς πληρέστερο έργο της Ανί Ερνό, κι ένα από τα πιο επιδραστικά βιβλία που γράφτηκαν στα γαλλικά στον 21ο αιώνα, είναι μια Συλλογική Αυτοβιογραφία υψηλής στόχευσης. Παρά τον βαθιά στοχαστικό του χαρακτήρα, είναι ένα αμιγώς λογοτεχνικό έργο, με θαυμάσιες γλωσσικές και εκφραστικές αρετές, που μετέφερε με μοναδική μαστοριά στη γλώσσα μας η Ρίτα Κολαΐτη. Ο επίλογος του Νίκου Μπακουνάκη είναι ιδιαίτερα καλογραμμένος και κατατοπιστικός και μας βοηθάει να εντάξουμε το έργο της Ερνό στη γαλλική γραμματολογία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου