Για
το δίτομο έργο του Γκέοργκ Λούντβιχ φον Μάουρερ (Georg Ludwig von
Maurer) «Ο Ελληνικός λαός – Δημόσιο, ιδιωτικό και εκκλησιαστικό δίκαιο
από την έναρξη του αγώνα για την ανεξαρτησία ως την 31η Ιουλίου 1834»
(μτφρ. Όλγα Ρομπάκη, επιμ. Τάσος Βουρνάς, εκδ. Οξύ).
«Ο Ελληνικός λαός» του Γκέοργκ Λούντβιχ φον Μάουρερ (κριτική)
Του Γιώργου Σιακαντάρη
Ο Γκεόργκ Λούντβιχ φον Μάουρερ (1790-1872) είχε την ατυχία να ορισθεί μέλος της αντιβασιλείας μέχρι να ενηλικιωθεί ο βασιλιάς Όθων. Δυστυχώς, η δεκαεπτάμηνη θητεία του ως ένας εκ των τριών αντιβασιλέων αμαύρωσε και το επιστημονικό του έργο αλλά κυρίως τον φιλελληνισμό του. Χωρίς αυτός να είναι άμοιρος ευθυνών, τού αποδόθηκαν ευθύνες για τις οποίες είτε άλλοι ήταν υπεύθυνοι είτε αν ήταν ο ίδιος, δεν είχε την πρόθεση. Πρόθεσή του ήταν πάντα η στήριξη ενός λαού που προσπαθούσε να στήσει το έθνος και το κράτος του. Αλλά ήταν τόσο βαθιά μοναρχικός και λάτρης του βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου Α’ που όλα τα βήματά του ανάγονταν στην απόκρουση των φιλελεύθερων ιδεών. Αν και σε καμία περίπτωση δεν είχε το προφίλ του συντηρητικού αντιδιαφωτιστή.
Από αριστοκρατική οικογένεια ο ίδιος, απόφοιτος του πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης, βαθύς γνώστης και συγγραφέας έργων για τους αρχαίους γερμανικούς θεσμούς, γράφει τον Ελληνικό λαό για να καταδείξει όλα όσα, και με τη συμβολή του, έγιναν στη χώρα αυτούς τους μήνες της παραμονής του σ’ αυτήν, αλλά και για να δικαιολογήσει τους λόγους της σύγκρουσής του με τον πρόεδρο, αλλά σύμφωνα με τον Μάουρερ ισότιμο μέλος της αντιβασιλείας, κόμη Γιόζεφ φον Άρμανσπεργκ. Τρίτο μέλος της ήταν ο υποστράτηγος Καρλ Βίλεμ φον Χάιντεκ και αναπληρωματικό μέλος ο φίλος του Μάουρερ, ο Καρλ φον Άμπελ. Οι δυο φίλοι αποπέμφθηκαν τον Ιούλιο του 1834. Κύρια αποστολή του Μάουρερ ήταν η οργάνωση της Δικαιοσύνης, της Εκπαίδευσης και η μεθόδευση της ανεξαρτησίας της Εκκλησίας της Ελλάδας από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.
Από αριστοκρατική οικογένεια ο ίδιος, απόφοιτος του πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης, βαθύς γνώστης και συγγραφέας έργων για τους αρχαίους γερμανικούς θεσμούς γράφει τον Ελληνικό λαό, για να καταδείξει όλα όσα, και με τη συμβολή του, έγιναν στη χώρα αυτούς τους μήνες της παραμονής του σ’ αυτήν...
Στο δίτομο έργο του (υπάρχει και ένας τρίτος τόμος με τα παραρτήματα), σαν μυρμήγκι μαζεύει ένα ένα τα στοιχεία του για την κατάσταση του ελληνικού λαού, τόσο κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όσο και κατά το διάστημα της Επανάστασης. Και στη συνέχεια, σαν λεπιδοπτερολόγος, στη βάση ερωτηματολογίων που στέλνει στις τοπικές αρχές, εντοπίζει τα κύρια σημεία των ελληνικών ηθών, παραδόσεων και πρακτικών κατά τόπο και περιοχή, εμβαθύνει σ’ αυτά, τα ερμηνεύει και πάνω σ’ αυτά στήνει το δικό του σύστημα νόμων που κατά τη γνώμη του ανταποκρίνονται στη ζωή και τον χαρακτήρα των νεοελλήνων.
Στον Α’ τόμο τονίζει την ευγνωμοσύνη που χρωστά η Ευρώπη και ολόκληρος ο πολιτισμένος κόσμος στον ελληνικό λαό ως τον μεγαλύτερο λαό του αρχαίου κόσμου. Ξεκινά με την παρατήρηση του ρόλου που έπαιξε όλα τα χρόνια της σκλαβιάς το Πατριαρχείο για τη διατήρηση ισχυρών δεσμών ανάμεσα στους υπόδουλους Έλληνες, αλλά τονίζει και την πολιτική ανεξαρτησία που κράτησαν οι κάτοικοι ορισμένων ορεινών και νησιωτικών περιοχών. Αναδεικνύει τη σημασία της ύπαρξης των οπλαρχηγών εντός της οθωμανοκρατίας για τη πορεία της Επανάστασης, αλλά δεν μηδενίζει, το αντίθετο, και τον θετικό ρόλο των προεστών σ’ αυτήν. Εξετάζει την απομόνωση του σουλτάνου από τον άλλο κόσμο ως παράγοντα της κρίσης της αυτοκρατορίας του, αλλά και ως εξέλιξη που ευνόησε την Ελληνική Επανάσταση.
Βεβαίως δεν θα ήταν δυνατόν να ξεχάσει και την καθοριστική συμβολή της συμμετοχής των ξένων στην απελευθέρωση των Ελλήνων. Η γερμανική του όμως καταγωγή δεν του επιτρέπει να αναγνωρίσει εμφανώς τη σημασία του ρόλου του υπουργού Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας Τζορτζ Κάνινγκ.
Οι Έλληνες, υποστηρίζει, λόγω της καταπίεσης τους ήταν αμόρφωτοι, αλλά οι δυνάστες του ήταν πολύ πιο αμόρφωτοι. Εδώ αναδεικνύει και τον ρόλο της ελληνικής «αριστοκρατίας» των Φαναριωτών, των ελλήνων ομογενών, λόγιων σαν τον Φεραίο, τον Περαιβό, τον Κοραή και πάρα πολλών άλλων, για τη διάδοση της αγάπης προς τη μόρφωση. Και καταλήγει πως τελικά η Τουρκία αναγκάστηκε να υποταχθεί στις ενέργειες των μορφωμένων Ελλήνων, των οπλαρχηγών και των προεστών. Είναι εμφανές εδώ πως η μοναρχική του παιδεία, αν και σέβεται τον ελληνικό λαό, γι’ αυτόν άλλωστε γράφει αυτό εδώ το έργο, δεν του επιτρέπει να δει ως το τέλος τη σημασία της συμμετοχής των αγροτικών στρωμάτων στην Επανάσταση. Βεβαίως, δεν θα ήταν δυνατόν να ξεχάσει και την καθοριστική συμβολή της συμμετοχής των ξένων στην απελευθέρωση των Ελλήνων. Η γερμανική του όμως καταγωγή δεν του επιτρέπει να αναγνωρίσει εμφανώς τη σημασία του ρόλου του υπουργού Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας Τζορτζ Κάνινγκ. Αυτό φαίνεται και στην αρνητική γνώμη του για τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο.
Αφού θέσει το περίγραμμα των απόψεών του για την κατάσταση γενικά του ελληνικού λαού πριν από την Επανάσταση, προχωρά στην καταγραφή του Διοικητικού και Δικαστικού συστήματος των υπόδουλων αλλά και κοιτίδων ανεξάρτητων Ελλήνων εντός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Πρώτον, μεταξύ πολλών άλλων ο συγγραφέας εντοπίζει ανά γεωγραφική περιοχή και πόλη το πώς συγκροτούνταν τα περιφερειακά συμβούλια και οι γενικές συνελεύσεις, τον ρόλο που ασκούσαν οι προεστοί, τη διοίκηση των πασάδων, αλλά και τον ρόλο «δευτερευόντων» παραγόντων όπως οι συμβολαιογράφοι, οι γραμματικοί, οι δραγουμάνοι και φυσικά η επιρροή του κλήρου στα κοσμικά πράγματα.
Όσον αφορά τις πηγές του Δικαίου τις εντοπίζει στο ρωμαϊκό δίκαιο, στη γραπτή νομοθεσία, στο τουρκικό δίκαιο και στο εθιμικό στο οποίο βρίσκει αναλογίες με το αρχαίο γερμανικό, κάτι που το λαμβάνει υπόψη του όταν φτιάχνει τους Κώδικες Νομοθεσίας. Και με βάση αυτές τις πηγές επισκοπεί το ελληνικό εθιμικό δίκαιο, το αστικό εθιμικό και όλες τις άλλες μορφές δικαίου που αποτέλεσαν και την πηγή του δικού του δικαίου για τη χώρα. Δίνει πολλαπλά στοιχεία ανά περιοχή και γεωγραφική ενότητα για τον γάμο, την προίκα, τις διαθήκες, τις κληρονομιές, τις υιοθεσίες, τη σχέση ανδρών –γυναικών και γονέων– παιδιών στην οικογένεια. Όλα αυτά εμπίπτουν στην εμβέλεια της ανάλυσης αυτού του λεπιδοπτερολόγου των ηθών και των νόμων.
Η δεύτερη σημαντική πτυχή της ανάλυσής του στον πρώτο τόμο είναι η κατάσταση της χριστιανικής Εκκλησίας, τόσο της Ορθόδοξης όσο και της καθολικής κοινότητας. Εδώ εξετάζει το από πού προέρχονταν τα εισοδήματα του πατριάρχη, τους ιερατικούς τίτλους, τη χειροτονία των ιερέων και πολλά άλλα σχετικά με τη ζωή του κλήρου.
Εκείνο βεβαίως που τονίζει είναι η μεγάλη αμορφωσιά του κατώτερου κλήρου. Ούτε το όνομά τους δεν ήξεραν να γράφουν οι κατώτεροι ιερείς. Αυτό δείχνει και τα όρια του μύθου του «κρυφού σχολείου» ως έργο του κατώτερου κλήρου.
Βεβαίως στο επόμενο κεφάλαιο, αναφερόμενος στην κατάσταση των ελληνικών γραμμάτων, πάντα στην πριν από την Επανάσταση περίοδο, αναδεικνύει τον ρόλο του ανώτατου κλήρου στην ίδρυση σχολίων και βεβαίως των λογίων, των διανοουμένων και των ευργετών. Στη συνέχεια προχωρά στην ανάλυση του δημόσιου, ιδιωτικού και εκκλησιαστικού δικαίου από την Επανάσταση ως την άφιξη του Όθωνα το 1833 αλλά και θεμάτων που άπτονται του τρόπου διοίκησης, της ανώτατης εξουσίας, του στρατιωτικού και ναυτικού συστήματος, των οικονομικών και της δικαστικής εξουσίας.
 |
|
Πίνακας του Peter von Hess «Η είσοδος του βασιλιά Όθωνα της Ελλάδος στην Αθήνα» (1839), Νέα Πινακοθήκη Μονάχου |
Στον Β’ τόμο, αφού πλέον κατείχε όλα τα στοιχεία, ως σοβαρός επιστήμονας και πολιτικός καταθέτει το πώς οδηγήθηκε στη διαμόρφωση των τεσσάρων Κωδίκων: του Ποινικού Κώδικα, της Ποινικής Δικονομίας, του Οργανισμού των Δικαστηρίων και της Πολιτικής/Αστικής δικονομίας. Της προσοχής του όμως δεν διαφεύγουν και τα πρώτα μέτρα της αντιβασιλείας για την οργάνωση εθνικού στρατού και στόλου, τις αντιστάσεις στη δημιουργία τους, την οικονομική διαχείριση κυρίως των δανείων, τον τρόπο οργάνωσης της τοπικής διοίκησης και αυτοδιοίκησης. Η αντιβασιλεία ήρθε να κυβερνήσει σ’ ένα διχασμένο και υπερήφανο για την απελευθέρωσή του λαό. Γι’ αυτό το πρώτο μέλημα της, κατά τον Μάουρερ, ήταν «να καθησυχάσει τα πνεύματα, να συμβιβάσει τις αντιμαχόμενες μερίδες, και να οπλίσει τη νέα κυβέρνηση με την εμπιστοσύνη και τον σεβασμό του λαού» (σ. 383. Β’ τόμος). [.............................................]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου