Του Εμμανουήλ Μπέζα (*)
Σύμφωνα με τον βραβευμένο με Νόμπελ οικονομολόγο Άνγκους Ντίτον, η αύξηση του πληθυσμού αντανακλά τα αρχικά στάδια της ανάπτυξης, καθώς η άνοδος του πληθυσμού προκύπτει συνήθως από τη μείωση της θνησιμότητας και τη βελτίωση των συνθηκών υγείας. Κατ’ επέκταση, στις χώρες και τις περιοχές όπου ο πληθυσμός αυξάνεται —ιδίως όταν η αύξηση είναι ταχεία— υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι βρίσκονται σε μακροπρόθεσμη πορεία βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης και υγείας. Αντιστρόφως, σε περιοχές όπου ο πληθυσμός μειώνεται απότομα, τα σημάδια κοινωνικής, οικονομικής και θεσμικής φθοράς τείνουν να είναι πιο έντονα και ορατά.
Ενισχύστε το militaire.gr ,δείτε γιατί ΕΔΩ
Αυτή τη στιγμή, περίπου 4,8 δις άνθρωποι κατοικούν στην Ασία και 1,5 δις στην Αφρική, ενώ στην Ευρώπη ζουν περίπου 740 εκ. και στη Βόρεια Αμερική περίπου 385 εκ. Η λεγόμενη «Συλλογική Δύση» αριθμεί περίπου 1,2 δισεκατομμύρια ανθρώπους, δηλαδή σχεδόν όσος ήταν ο πληθυσμός της Κίνας το 2000. Αντιθέτως, οι πέντε ιδρυτικές χώρες των BRICS συγκεντρώνουν σήμερα περίπου 4,3 δισεκατομμύρια ανθρώπους.
Μόλις πενήντα χρόνια πριν, τα πληθυσμιακά δεδομένα ήταν διαφορετικά. Η αναλογία πληθυσμού των χωρών των BRICS προς τη «Συλλογική Δύση» ήταν περίπου 2 προς 1, ενώ σήμερα έχει διαμορφωθεί στο 4 προς 1. Η τρέχουσα αναλογία πληθυσμού Ασίας και Αφρικής προς τη «Συλλογική Δύση» ανέρχεται πλέον στο 6 προς 1, όταν πριν από πέντε δεκαετίες κυμαινόταν στο 3 προς 1. Την ίδια στιγμή, η Ε.Ε. από το 2012 καταγράφει αρνητική φυσική μεταβολή πληθυσμού — δηλαδή περισσότερους θανάτους από γεννήσεις κάθε έτος. Στο σενάριο «χαμηλής / μηδενικής μετανάστευσης», ο πληθυσμός της Ε.Ε. θα μειωθεί ακόμη πιο έντονα τα επόμενα χρόνια. Ορισμένες πηγές εκτιμούν ότι η μείωση θα μπορούσε να φθάσει περίπου το 9% έως το 2050 (σε σύγκριση με το 2025).
Αυτοί οι αριθμοί αποτελούν μόνο μια μερική αντανάκλαση της βαθιάς αλλαγής που βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη. Οι τεκτονικές πλάκες της παγκόσμιας ισορροπίας έχουν μετακινηθεί σε όλα τα επίπεδα — κοινωνία, οικονομία, πολιτική και πολιτισμό — και αναδιαμορφώνουν το πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και τις δυνάμεις που τον κινούν.
Η δυτική κοινωνία νοσεί. Νοσεί από την εξασθένηση της παραγωγικότητας σε οικονομικό επίπεδο, από τη συρρίκνωση της ελευθερίας σε πολιτικό επίπεδο, από την αποδιάρθρωση της συνοχής σε κοινωνικό επίπεδο και από τη φτωχοποίηση της γνώσης σε εκπαιδευτικό επίπεδο. Τον 19o αιώνα, η πληθυσμιακή έκρηξη σε χώρες όπως η Αγγλία, η Γαλλία και η Ιταλία προδιέγραψε την επερχόμενη άνθηση του δυτικού κόσμου. Σήμερα, το 2025, η δημογραφική συρρίκνωση της Ευρώπης, την ώρα που ο πληθυσμός της Ανατολής αυξάνεται θεαματικά, προκαλεί ρήγματα στα ίδια τα θεμέλιά της. Η Ανατολή μέσα σε ελάχιστο ιστορικό χρόνο πέρασε από το καθεστώς του «λάθους» στο καθεστώς του «διαφορετικού». Και αυτό το «διαφορετικό» πολύ σύντομα θα αποτελεί τον κανόνα και όχι την εξαίρεση στο πως είναι δομημένο το πολιτειακό σύστημα στην πλειονότητα του κόσμου.
Ενισχύστε το militaire.gr ,δείτε γιατί ΕΔΩ
Η φιλελεύθερη δημοκρατία ως αυτοσκοπός
Η Δύση κατέληξε να γίνει θύμα της ίδιας της απολυτότητας του ολοκληρωτισμού, ενάντια στον οποίο κάποτε αναδύθηκε. Η σταθερότητα του συστήματος αντικατέστησε τη σταθερότητα των αξιών. Το σύστημα απέκτησε μεγαλύτερη σημασία από τον αξιακό κώδικα πάνω στον οποίο θεμελιώθηκε: η δομή υπερίσχυσε της ουσίας και η λειτουργία της κρατικής και θεσμικής μηχανής επικράτησε επί του ανθρωπιστικού προτάγματος που κάποτε χαρακτήριζε τον δυτικό πολιτισμό.
Με την ανακάλυψη του «ιδανικού συστήματος» — της καπιταλιστικής ελεύθερης αγοράς και της φιλελεύθερης δημοκρατίας — η Δύση θεώρησε ότι είχε αγγίξει την πεμπτουσία της ιστορικής εξέλιξης. Από εκείνο το σημείο και έπειτα, η ψυχή έπαψε να αναζητά και το σώμα να παράγει, διότι, τι νόημα είχε η περαιτέρω αναζήτηση και η περαιτέρω δημιουργία, όταν ο δυτικός κόσμος πίστευε πως είχε ήδη επιτύχει το τέλειο μοντέλο;
Η καπιταλιστική οικονομία κατέληξε να αποκτήσει μεγαλύτερη αξία ως αφηρημένη αρχή, από την ίδια τη βιωσιμότητα των συναλλαγών που παράγουν το κεφάλαιο και στηρίζουν την πραγματική οικονομία. Αντίστοιχα, η φιλελεύθερη δημοκρατία αναγορεύθηκε σε αυτοσκοπό, αποκτώντας μεγαλύτερη αξία ως θεωρητική κατασκευή από την επάρκεια προσόντων και την ακεραιότητα των αντιπροσώπων του λαού — εκείνων δηλαδή που καλούνται να υπηρετούν τον δημοκρατικό θεσμό.
Έτσι, το σύστημα αυτονομήθηκε από την ηθική και δημιουργική του βάση. Η εικόνα θεωρήθηκε σημαντικότερη από την ουσία, η διαδικασία από τον σκοπό, το μέσο από το αποτέλεσμα. Και κάπου εκεί χάθηκε το αρχικό νόημα: η οικονομία της αγοράς γεννήθηκε για να υπηρετεί τον άνθρωπο και η φιλελεύθερη δημοκρατία για να εκφράζει την κοινωνία — όχι το αντίστροφο.
Ο «Παγκόσμιος Νότος» προτείνει ένα εναλλακτικό οικονομικό και πολιτικό σύστημα, στο οποίο η δύναμη των αγορών ασκείται πιο συγκρατημένα — κοντά στα επίπεδα που ίσχυαν στη Δύση όταν βρίσκονταν στο απόγειο της άνθησής της. Έτσι, ο ρόλος του κράτους επαναπροσδιορίζεται προς μια ισχυρότερη και πιο ενεργητική παρουσία.
Η δυτική φθορά, ωστόσο, μοιάζει ανεπανόρθωτη, καθώς η συγκεκριμένη εναλλακτική προσέγγιση των κρατικά καθοδηγούμενων οικονομιών και των πολιτικών συστημάτων εθνικής κυριαρχίας, όχι μόνο δεν εξετάζεται με ανοιχτό πνεύμα, αλλά συχνά δαιμονοποιείται ως απειλή προς την επικρατούσα αντίληψη μιας αγοράς με υπερέχοντα θεσμικό ρόλο, αυτορυθμιζόμενης και αυτονομημένης από την κοινωνία που τη συγκροτεί. Γιατί το πρόβλημα δεν εντοπίζεται στο σύστημα ως μηχανισμό, αλλά στον αξιακό κώδικα, στην ποιότητα των θεσμών και στην ηθική συγκρότηση όσων το εφαρμόζουν και το εκπροσωπούν.
Ενισχύστε το militaire.gr ,δείτε γιατί ΕΔΩ
Αφού οι άνθρωποι μοιάζουμε τόσο πολύ μεταξύ μας, και οι κοινωνίες μας ακμάζουν όταν στηρίζονται στις ίδιες θεμελιώδεις αξίες — και παρακμάζουν όταν απομακρύνονται από αυτές — γιατί εν τέλει τα πολιτικά μας συστήματα μας χωρίζουν; Διότι τα πολιτικά συστήματα δεν είναι άχρονα και ουδέτερα· διαμορφώνονται από το χρόνο, τον τόπο και τις ιστορικές συνθήκες που τα γέννησαν.
Το πολιτικό σύστημα της Δύσης δεν ανταποκρίνεται σήμερα στις αρχές και τις ανάγκες πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε, με αποτέλεσμα να διαβρώνει τις ίδιες τις αξίες που το θεμελίωσαν. Η Δύση χρειάζεται μια μορφή επανίδρυσης — μια αναστοχαστική επιστροφή στις ρίζες της — και αυτό δεν μπορεί να συμβεί όσο η Ανατολή δαιμονοποιείται, όσο η εναλλακτική θεώρηση αντιμετωπίζεται ως απειλή και όχι ως πιθανός συνομιλητής.
Παρόλα αυτά, τέτοια σημάδια αναγέννησης δεν διακρίνονται στον ορίζοντα. Ο κεντρικός πόλος του δυτικού συστήματος, οι Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν απωλέσει την ικανότητά τους να εμπνέουν· δεν προκαλούν πλέον σεβασμό, αλλά φόβο. Και πάνω στην υποχώρηση της υλικής και πνευματικής τους παραγωγικής δυναμικής, η Ευρώπη και η Αμερική αναζητούν το θεραπευτικό τους υποκατάστατο στην παραγωγή όπλων.
Όμως η «δοσολογία» αυτού του θεραπευτικού αντιδότου είναι τέτοια, που μετατρέπεται σε δηλητήριο· διαβρώνει περαιτέρω την ψυχή του ανθρώπου και οδηγεί τη συλλογική συνείδηση της Δύσης σε κατάσταση πλήρους αποσύνθεσης. Και την ίδια στιγμή, αυτό το δηλητήριο μοιάζει να αποτελεί την ύστατη ένδειξη μιας βαθύτερης αλήθειας: ότι η Δύση μάχεται απελπισμένα ενάντια στο αναπόφευκτο της δικής της φθοράς. Η άρνησή της να αναγνωρίσει την αλλαγή που συμβαίνει γύρω της, μετατρέπεται σε μάχη εναντίον της ίδιας της πραγματικότητας.
Όσο ουτοπικό κι αν ακούγεται, η Δύση πρέπει να αφήσει τα όπλα κάτω. Διότι στην πραγματικότητα δεν μάχεται τους αντιπάλους της, αλλά τη δική της ιστορική συνέχεια.
(*)Μηχανικός ορυκτών πόρων, γεωπολιτικός αναλυτής
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου