Φιλοσοφώντας στην Αθήνα

Κουζέλη Λαμπρινή 

Οι Αθηναίοι ξενυχτούν φιλοσοφώντας

Τριάντα έλληνες, γάλλοι και γερμανοί φιλόσοφοι, οκτώ ώρες στοχασμού στη δεύτερη Νύχτα Φιλοσοφίας στο Γαλλικό Ινστιτούτο αλλά και στο Γκαίτε, στις 8 Μαΐου

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ:  tovima.gr, 03/05/2015 

 

 Αθήνα, δημοκρατία, φιλοσοφία. Ενα τρίπτυχο ταυτισμένο με την Ελλάδα, την αρχαία Ελλάδα και την Αγορά. Στην Αγορά εκείνης της Αθήνας ισχυροποιήθηκε η δημοκρατία με τη φιλοσοφία σύμμαχο και πρωτεργάτη. Εκεί ο Σωκράτης έθετε ερωτήματα στους περαστικούς για το νόημα της ζωής, για την πολιτική και την ηθική, για το καλό και το κακό, για την αρετή και τη σοφία. Εκεί ο Κυνικός Διογένης αναζητούσε με το φανάρι «τον άνθρωπο». Σήμερα το κέντρο της Αθήνας είναι παραδομένο σε αγχωμένους Αθηναίους, εποχικούς τουρίστες, διαδηλωτές και βανδαλιστές. Η φιλοσοφία μπήκε στο περιθώριο, έγινε συνώνυμο της αργίας, της γενικολογίας και της ανώφελης θεωρητικολογίας ή γνωστικό αντικείμενο για μια πνευματική ελίτ που κινείται κυρίως μέσα στα τείχη των πανεπιστημίων. Η δεύτερη Νύχτα Φιλοσοφίας, που διοργανώνουν το Γαλλικό Ινστιτούτο της Αθήνας και το Ινστιτούτο Γκαίτε την Παρασκευή 8 Μαΐου, ξαναφέρνει τη φιλοσοφία στην καρδιά της πόλης, στην καρδιά της καθημερινής ζωής, κοντά σε κάθε πολίτη - όπως στην αρχαιότητα.

Την παρθενική της εμφάνιση στην Αθήνα έκανε η Νύχτα Φιλοσοφίας πέρυσι, στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Γαλλική ήταν η πρωτοβουλία των Νυχτών της Φιλοσοφίας, νύχτες στις οποίες ο κόσμος έρχεται σε επαφή με τον φιλοσοφικό στοχασμό σε ποικίλες μορφές, μέσα από διαλέξεις και συζητήσεις σε στρογγυλά τραπέζια, από μουσικά ακούσματα, ταινίες και θεατρικές παραστάσεις. Η École Νormale Supérieure διοργάνωσε την πρώτη Νύχτα Φιλοσοφίας στο Παρίσι τον Ιούνιο του 2010 προσελκύοντας 1.800 Γάλλους. Για την εποχή της, η προσέλευση θεωρήθηκε μεγάλη επιτυχία και η Νύχτα Φιλοσοφίας επαναλήφθηκε το 2011 και το 2013. Ενδιαμέσως, τον Ιούνιο του 2012, διοργανώθηκε στο Λονδίνο. Τον Μάιο του 2014 πρωτοδιοργανώθηκε στην Αθήνα με θέμα τον Λόγο. Η προσέλευση ξεπέρασε κάθε προηγούμενο.

Με θέμα τον βίο

«Λίγο πριν από την έναρξη της πρώτης Νύχτας της Φιλοσοφίας τον Μάιο 2014 και ύστερα από μήνες προετοιμασιών, οι συνεργάτες μου και εγώ είχαμε αγωνία για την ανταπόκριση του κοινού. Γι' αυτό και η έκπληξή μας ήταν τεράστια βλέποντας να εισρέουν αδιάκοπα, καθ' όλη τη διάρκεια της νύχτας, περισσότερα από 3.500 άτομα στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Στρογγυλά τραπέζια, διαλέξεις, εγκαταστάσεις, βίντεο, αναψυκτικά: το μείγμα που είχε βασικό του συστατικό τον Λόγο πέτυχε» λέει ο Ολιβιέ Ντεκότ, διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Ελλάδος. «Εφέτος η αποδοχή από πλευράς του Ινστιτούτου Γκαίτε της πρότασής μας για συνεργασία μού έδωσε μεγάλη χαρά: μια κλασική έννοια, ο Βίος, η οποία θα αποτελέσει το κοινό μας θέμα, πιστεύω ότι μπορεί να αγγίξει τα πάντα και τον καθένα. Βρίσκω υπέροχο το ότι τρεις μεγάλες χώρες της φιλοσοφίας συναντώνται με άξονα μια τόσο θεμελιώδη έννοια».

Στη Νύχτα Φιλοσοφίας: «Ο Βίος - Ας στοχαστούμε τη ζωή» συμμετέχουν περισσότεροι από τριάντα φιλόσοφοι από την Ελλάδα, τη Γαλλία και τη Γερμανία. «Η συνάντησή τους είναι μια πρόκληση» σχολιάζει ο Ματίας Μακόβσκι, γενικός διευθυντής και διευθυντής των Ινστιτούτων Γκαίτε της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, «διότι ο τρόπος με τον οποίο οι γάλλοι φιλόσοφοι αναλύουν τον κόσμο και ο τρόπος με τον οποίο τον αναλύουν οι γερμανοί φιλόσοφοι και εκείνος με τον οποίο τον αναλύουν οι έλληνες φιλόσοφοι είναι πολύ διαφορετικοί παρότι τα θέματα είναι κοινά. Θα συζητήσουν για το μεγάλο θέμα τι σημαίνει η ζωή για εμάς. Ο χρόνος και η στιγμή μπορεί να συμπέσουν ιδανικά για να ανακαλύψουμε τις διαφορετικές ή τις κοινές ιδέες μας για τον βίο. Αν διαπιστώσουμε ότι αυτές διαφέρουν, θα μάθουμε να αποδεχόμαστε εποικοδομητικά τις διαφορές μας. Αν οι ιδέες μας περί βίου είναι κοινές, θα ενδυναμωθεί η συνεργασία μας».

Η εφετινή βραδιά, στην οποία θα συμμετέχει το αθηναϊκό κέντρο από το Σύνταγμα ως τα Εξάρχεια, θα αρχίσει στο Ινστιτούτο Γκαίτε και θα συνεχιστεί στο Γαλλικό Ινστιτούτο. Εντάσσεται στις δράσεις του Γαλλικού Ινστιτούτου Ελλάδος, του Ινστιτούτου Γκαίτε της Αθήνας και του «Ταμείου για τη γαλλογερμανική πολιτιστική συνεργασία σε τρίτες χώρες», ενός ειδικού προγράμματος το οποίο συστάθηκε στο πλαίσιο της «Συνθήκης των Ηλυσίων» για τη γαλλογερμανική φιλία και χρηματοδοτείται από τα υπουργεία Εξωτερικών της Γαλλίας και της Γερμανίας. Θα υπάρχουν καφές, αναψυκτικά και κοκτέιλ, αναλόγως της ώρας. Θα γίνεται ταυτόχρονη μετάφραση στις τρεις γλώσσες και η είσοδος θα είναι ελεύθερη για όλους, διότι το θέμα μάς αφορά όλους: Πώς αντιμετωπίζουμε τη ζωή μας ο καθένας χωριστά και πώς τη βλέπουμε στην προοπτική των σχέσεών μας με τους άλλους; Πώς σχετιζόμαστε με τα άλλα έμβια όντα και τον φυσικό κόσμο που μας περιβάλλει; Εχουμε οράματα για το μέλλον ή μεταφυσικές ανησυχίες;

Τεχνολογία, πολιτική και θρησκεία

Κυρίως μας απασχολούν βεβαίως στον 21ο αιώνα η τεχνολογική ανάπτυξη και η αυτονόμηση της τεχνολογίας. Τεχνητή νοημοσύνη, ρομπότ και αυτοδιαχειριζόμενες συσκευές απειλούν την ανθρώπινη ζωή στο μέλλον, καθιστούν τον άνθρωπο άχρηστο ως εμπνευστή και δημιουργό της τεχνολογικής επανάστασης; Αυτό θα είναι το θέμα της πρώτης συζήτησης της βραδιάς, την οποία συντονίζει ο καθηγητής Μάρτιν Γκέσμαν, καθηγητής Θεωρίας του Πολιτισμού και της Τεχνολογίας στην Πολυτεχνική Σχολή Ντιζάιν του Οφενμπαχ. Συμμετέχουν ο Πιερ-Ανρί Ταβουαγιό, επίκουρος καθηγητής στη Σορβόννη και πρόεδρος του Collège International de Philosophie, ο Χάρμουτ Ρόζα, καθηγητής Γενικής και Θεωρητικής Κοινωνιολογίας, στο Πανεπιστήμιο «Φρίντριχ Σίλερ» της Ιένας και διευθυντής του Κέντρου «Μαξ Βέμπερ» στη Φρανκφούρτη, και ο Βύρων Καλδής, καθηγητής Ευρωπαϊκής Φιλοσοφίας στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.

Οταν πέσει το σκοτάδι, στο Γαλλικό Ινστιτούτο πλέον, μια ειδική εγκατάσταση, μια φωτιζόμενη διαδρομή της Στέλλας Κάλτσου, θα καθοδηγεί τον κόσμο στους χώρους όπου θα διεξάγονται οι παράλληλες δράσεις: ατομικές ομιλίες, συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης, προβολές. «Ζωή και πολιτική: να επιλέγεις για τον εαυτό σου, τον συνάνθρωπό σου, το παρόν και το μέλλον» είναι το θέμα της πρώτης στρογγυλής τράπεζας στο αμφιθέατρο «Theo Angelopoulos» του Γαλλικού Ινστιτούτου, η οποία θέτει το ζήτημα της ευθύνης της ατομικής επιλογής στην ηθική και πολιτική του διάσταση. Ο παραγωγικότατος τυνησιακής καταγωγής γάλλος πολιτικός φιλόσοφος Iβ-Σαρλ Ζαρκά, καθηγητής στη Σορβόννη, Πανεπιστήμιο Paris-Descartes, ένας δημόσιος διανοούμενος ο οποίος μελετά τις συγκλονιστικές μεταβολές στον σύγχρονο κόσμο, θα συντονίσει τη συζήτηση, στην οποία συμμετέχουν οι πανεπιστημιακοί καθηγητές Αρης Στυλιανού, Μπερνάρ Μπουρζουά, Τόμας Κουράνα.

Τον βίο υπό το πρίσμα της υπόσχεσης των μονοθεϊστικών θρησκειών για μια καλύτερη ζωή θα διερευνήσουν οι συμμετέχοντες στη συζήτηση «Ελπίδα για μια καλύτερη ζωή» την οποία συντονίζει ο δοκιμιογράφος Σταύρος Ζουμπουλάκης, πρόεδρος του Εφορευτικού Συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος. Αφορά η ελπίδα αυτή μια αιώνια ζωή μετά θάνατον ή μια ζωή ειρήνης και δικαιοσύνης στον κόσμο τούτο; Συζητούν ο Στέφαν Γκόζεπατ, καθηγητής Πρακτικής Φιλοσοφίας στο Ινστιτούτο Φιλοσοφίας στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, και ο Φιλίπ Μπιτγκέν, καθηγητής Φιλοσοφίας στη Σορβόννη.

Τα πρόσωπα της βραδιάς

Διακεκριμένη παρουσία της βραδιάς, ο γάλλος μαρξιστής κοινωνικός ανθρωπολόγος Μορίς Γκοντελιέ, πρώην επιστημονικός διευθυντής του Centre Νational de la Recherche Scientifique (CNRS). O 81χρονος επιστήμονας, βραβευμένος με το χρυσό μετάλλιο του CNRS και συγγραφέας μεταξύ άλλων της κλασικής μελέτης για τη λειτουργία του δώρου στη δυτική κοινωνία που κυκλοφορεί και στα ελληνικά (Το αίνιγμα του δώρου, μτφ. Αλίκη Αγγελίδου, Gutenberg, 2003), θα αναφερθεί στη στερεοτυπική αντιδιαστολή της ζωής με τον θάνατο. Θα παρουσιάσει τη ζωή στο πλαίσιο ενός νέου αντιθετικού ζεύγους που βασίζεται στη διαπίστωση η οποία προέκυψε έπειτα από συγκριτική μελέτη 14 κοινωνιών διαφορετικών εποχών, πολιτισμών και θρησκειών, από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας, ότι δηλαδή «όλες οι θρησκείες μοιράζονταν το ίδιο κοινό και σταθερό αξίωμα: σε καμία κοινωνία ο θάνατος δεν αντιπαρατίθεται στη ζωή, αλλά στη γέννηση».

Θέματα και εμπειρίες

Διανοούμενοι και πανεπιστημιακοί καθηγητές από όλο το φάσμα της φιλοσοφικής σκέψης συμμετέχουν επίσης με ατομικές ομιλίες που θα διεξάγονται παράλληλα σε όλους τους χώρους του Γαλλικού Ινστιτούτου: Πατρίς Μαλινιέ, Πιερ-Ανρί Ταβουαγιό, Iβ-Σαρλ Ζαρκά, Ζαν-Κασιέν Μπιλιέ, Γιάννης Πρελορέντζος, Γκόλφω Μαγγίνη, Ευτύχης Πυροβολάκης, Φιλήμων Παιονίδης, Σπύρος Τέγος, Ελίφ Οζμέν, Χερλίντε Πάουερ Ζούντερ, Μάρτιν Γκέσμαν, Χάρμουτ Ρόζα, Χάραλντ Λέμκε, Βύρων Καλδής, Βάσω Κιντή, Γιώργος Φαράκλας, Στέφαν Γκόζεπατ, Μπερνάρ Μπουρζουά, Τόμας Στράμε, Λούντγκερ Χονεφέλντερ, Χρήστος Γιανναράς, Ανίκ Ζολέν, Φρεντερίκ Βορμς, Αρης Στυλιανού, Τόμας Κουράνα, Στέλιος Βιρβιδάκης.

Η θεματολογία τους καλύπτει όλες τις όψεις της ανθρώπινης εμπειρίας: τα γηρατειά και τη σοφία των ηλικιών του βίου, την ευγένεια και τη φιλία στην εποχή του Διαδικτύου, την πολιτική ηθική του φαγητού και την καθημερινή πρακτική μιας καλής ζωής, την πάλη των ερωτικών σχέσεων, τον Αριστοτέλη και τον Μισέλ Ουελμπέκ, τη βιοτεχνολογική τελειοποίηση του ανθρώπου και τις ηθικές της διαστάσεις, τον πολιτισμό της σχέσης και τον πολιτισμό της σύμβασης, τη φιλοσοφία ως τρόπο αναζωογόνησης της πολιτικής και τη φιλοσοφία ως τρόπο ζωής, την αθανασία και τους υπερ-ανθρώπους, το πολυπόθητο αυτόνομο Εγώ και τις πολιτικές ουτοπίες.

Διεύρυνση του διαλόγου

Ενα από τα θετικά αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης είναι η σύγκλιση των εμπειριών του βίου σε όλες τις άκρες της Γης, προσφέροντας στους ευρωπαίους στοχαστές ευρύ κοινό πεδίο για σκέψη και ανάλυση, κι ένα από τα θετικά απότοκα της κρίσης είναι ότι επιβάλλει ερωτήματα που ζητούν απαντήσεις με τρόπο επιτακτικό, μας αναγκάζει να δημιουργήσουμε μια παύση στη ρουτίνα της καθημερινότητας για να στοχαστούμε για όσα ανεξέλεγκτα μας υπερβαίνουν, για όσα πασχίζουμε να κατανοήσουμε. Η καθιέρωση της Νύχτας Φιλοσοφίας ως θεσμού και η ενθουσιώδης συμμετοχή του κόσμου τεκμηριώνουν ότι η αναζήτηση νοήματος σε έναν κόσμο αστάθειας και αβεβαιότητας, τρομοκρατίας, οικονομικής καταπίεσης και ηθικής αμφιταλάντευσης είναι επιτακτικότερη από ποτέ και η συζήτηση χρειάζεται να διευρυνθεί. «Αν το ραντεβού μας αυτό στεφθεί και πάλι με επιτυχία», σκέφτεται ο Ολιβιέ Ντεκότ, «γιατί να μη συμπεριλάβουμε του χρόνου στη Νύχτα Φιλοσοφίας φιλοσόφους και από άλλες ευρωπαϊκές χώρες;».

Αξελός, Καστοριάδης, Μαρξ, Μπαντιού, Ζίζεκ και Ρικέρ

Από μια τέτοια Νύχτα δεν θα μπορούσαν να λείπουν ο Κορνήλιος Καστοριάδης και ο Κώστας Αξελός, οι έλληνες νεαροί που επιβιβάστηκαν μεταπολεμικά στο «Ματαρόα» με προορισμό τη Γαλλία και έκαναν διεθνή φιλοσοφική καριέρα στο Παρίσι. Ωσεί παρόντες, μέσα από συνεντεύξεις τους στη δημοσιογράφο Τέτη Παπαδοπούλου για την εκπομπή «Παρασκήνιο», σε σκηνοθεσία του Τάκη Χατζόπουλου, θα εμπλουτίσουν τη βραδιά θέτοντας μέσα από την οθόνη ερωτήματα που αναζητούν αενάως απαντήσεις: Γιατί σκεφτόμαστε; Γιατί να πράξουμε; Πώς αυτονομείται μια κοινωνία; Ποια η ελληνική ιδιαιτερότητα; Ποια η μοίρα της σύγχρονης Ελλάδας; Στις εννιά το βράδυ αρχίζει η προβολή του «Παρασκηνίου», που θα τη διαδεχθεί συζήτηση με την Τέτη Παπαδοπούλου και οι προβολές στον πρώτο όροφο του Γαλλικού Ινστιτούτου θα συνεχιστούν ως τις δύο μετά τα μεσάνυχτα. Θα ακολουθήσουν αποσπάσματα από το φιλόδοξο εννιάωρο ντοκιμαντέρ «Ειδήσεις από την ιδεολογική αρχαιότητα: Ο Μαρξ, ο Αϊζενστάιν, το "Κεφάλαιο"» (2008) του Γερμανού Αλεξάντερ Κλούγκε για την προσπάθεια του Σεργκέι Αϊζενστάιν το 1929 να κινηματογραφήσει το «Κεφάλαιο» του Μαρξ - σχολιάζουν σύγχρονοι στοχαστές, ο Πέτερ Σλότερντικ, ο Γιόζεφ Φογκλ και ο Οσκαρ Νεγκτ. Δυο πολύ δημοφιλείς στοχαστές στην Ελλάδα, ο Γάλλος Αλέν Μπαντιού και ο Σλοβένος Σλάβοϊ Ζίζεκ, συζητούν για τον ρόλο της φιλοσοφίας στον σημερινό αινιγματικό κόσμο στο ντοκιμαντέρ «Φιλοσοφία και επικαιρότητα» (2005) της Σουζάν Σαλ ντε Μπολιέ. «Βρίσκεται στο σταυροδρόμι τριών μεγάλων παραδόσεων: της γαλλικής αναστοχαστικής φιλοσοφίας, της γερμανικής ερμηνευτικής και της αγγλοσαξονικής αναλυτικής φιλοσοφίας» λένε οι μαθητές και φίλοι του Πολ Ρικέρ, στην τελευταία προβολή της βραδιάς, ένα ντοκιμαντέρ της Καρολίν Ρεσνέρ που σκιαγραφεί το πορτρέτο του φιλοσόφου του εμβληματικού «Χρόνος και Αφήγηση» (1983 - 1985).

πότε & πού:

Δεύτερη Νύχτα της Φιλοσοφίας: «Ο Βίος - Ας στοχαστούμε τη ζωή», Παρασκευή 8 Μαΐου, στο Ινστιτούτο Γκαίτε στην Αθήνα (Ομήρου 14) από τις 6.30 μ.μ. ως τις 8.30 μ.μ. και στο Γαλλικό Ινστιτούτο της Αθήνας (Σίνα 31) από τις 9 μ.μ. ως τις 2 μετά τα μεσάνυχτα. Είσοδος ελεύθερη και ταυτόχρονη μετάφραση σε όλες τις παράλληλες εκδηλώσεις. Προσφέρονται στο κοινό καφές, αναψυκτικά και κοκτέιλ. Περισσότερες πληροφορίες: www.ifg.gr και www.goethe.de/athen