Ιππος, άλογο. άτι, φαρί, γρίβας, ντορής, ψαρής, μαύρος...

Το άλογο στη Φύση, στην Ιστορία, στην Τέχνη

Άλογο - Βικιπαίδεια

Ο Γάλλος ζωολόγος Μπυφόν αναφέρει πως "το άλογο είναι η ωραιότερη κατάκτηση του ανθρώπου", καταδεικνύοντας μ' αυτόν τον τρόπο την ιδιαίτερη και πολυδιάστατη σχέση του ανθρώπου με το άλογο. Σχέση, που κορυφαίο σύμβολό της, για μας τους Έλληνες, είναι οι Κένταυροι της μυθολογίας μας.

Όλοι οι λαμπροί πολιτισμοί στηρίχθηκαν στο άλογο για την πρόοδο και την εξέλιξή τους. Αξιοσημείωτο είναι δε, πως διαχρονικά η κατοχή ενός δυνατού και καλογυμνασμένου αλόγου αποτελούσε δείγμα κοινωνικής ισχύος και προβολής, εξ ανάγκης λοιπόν βασιλείς, στρατηγοί και άλλοι πολλοί άρχοντες όφειλαν να είναι καλοί ιππείς.   

Η σχέση του αλόγου με τον άνθρωπο υπήρξε μοναδική. Το άλογο ήταν και φίλος και σύντροφος του ανθρώπου, τον σήκωνε πιο ψηλά από τους πεζούς συνανθρώπους του και του έδινε δύναμη και ταχύτητα. Όργωνε τα χωράφια του και μετέφερε τη συγκομιδή και άλλα αγαθά, καθώς επίσης ταξιδιώτες και πολεμιστές στις μάχες και εξερευνητές σε άγνωστες χώρες. Χρησιμοποιήθηκε για κυνήγι και αργότερα για φύλαξη κοπαδιών, βοοειδών. Ήταν ο πιστός σύμμαχος σε αγώνες και  προσέφερε ψυχαγωγία  σε αγώνες ιππασίας.

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο, πως αθάνατα άλογα, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, διέθεταν οι θεοί Ποσειδώνας, Ήρα, Αθηνά και Άρης.

Ο πιο αγαπητός ήρωας της μυθολογίας μας, ο Ηρακλής, ανέλαβε να αιχμαλωτίσει τα άλογα του Διομήδη, με τον όγδοο άθλο που του ανέθεσε ο Ευρυσθέας. Τα άλογα αυτά ήταν ανθρωποφάγα και διέθεταν χάλκινους σιαγόνες. Ήταν συνεχώς δεμένα με σιδερένιες αλυσίδες. Ο Διομήδης τους έριχνε για τροφή κάθε άτυχο ξένο που περνούσε στην ακτή του βασιλείου του.

  Το άλογο κατέλαβε ιδιαίτερη θέση στο χώρο της τέχνης. Από τις βραχογραφίες του σπηλαίου Λασκό στη Γαλλία μέχρι τα αριστουργήματα των αετωμάτων του Παρθενώνα, από τα γλυπτά των τάφων της κινεζικής δυναστείας των Τανγκ μέχρι τα σχέδια του Λεονάρντο ντα Βίντσι, από τα έπη του Ομήρου έως και τη σύγχρονη λογοτεχνία, το άλογο ενέπνευσε καλλιτέχνες  όλων των εποχών. 

Ακόμα και σήμερα οι ωραιότεροι αδριάντες θεωρούνται εκείνοι των έφιππων που στολίζουν τις κυριότερες πλατείες των πόλεων.

Φέτος στην ιστορία μας μάθαμε για το μεγαλείο του οράματος του Μ. Αλεξάνδρου. Το ονομαστό του άλογο, ο  Βουκεφάλας, τον μετέφερε μέχρι την Ινδία.

Αποφασίσαμε να ξετυλίξουμε λοιπόν το νήμα του χρόνου και να μελετήσουμε το ζώο αυτό από την εξημέρωσή του ως τις μέρες μας. Μιλήσαμε για την εξημέρωσή του, τη θέση του στη ζωή των ανθρώπων κατά τη διάρκεια των αιώνων. Διαβάσαμε το βιβλίο "Το σπήλαιο του Λασκό" που περιέγραφε τις βραχογραφίες των προσφιλών μας ζώων από τον Homo Sapiens.

Μάθαμε για την εξημέρωσή του και πώς τα χρησιμοποίησαν πολλοί πολιτισμοί από την προϊστορία μέχρι το Μεσαίωνα, όπως οι Έλληνες, οι Ασσύριοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Πέρσες, οι Εβραίοι, οι Αιγύπτιοι, οι Ρωμαίοι και οι Άραβες.


Rosa Bonheur, Aλογοπάζαρο, 1853–1855, Metropolitan Museum of Art  

Ακόμα και στην ελληνική λαϊκή συνείδηση  το άλογο συνδέεται με ιδιαίτερα χαρίσματα και πλήθος από δοξασίες. Όπως για παράδειγμα αν χλιμιντρίζει στον ύπνο του το άλογο θα πεθάνει τ΄αφεντικό του, ή ανάλογα με το χλιμίντρισμα προαναγγέλει και τη μεταβολή του καιρού. Οι Έλληνες ονομάζουν τα άλογά τους "Ντορή", "Ψαρρή", "Καρά", "Ρούσο" ανάλογα με το χρώμα του τριχώματός τους. Στα μεσαιωνικά, ακριτικά ποιήματα κυριαρχούν τα ονόματα "Γρίβας", "Μαύρος" και "Πέπανος".

 Ιδιαίτερη αγάπη έχει ακόμη ο λαός μας, στον Άγιο Γεώργιο και στον Άγιο Δημήτριο, οι οποίοι απεικονίζονται  αγιογραφικά ,ο μεν πρώτος να σκοτώνει ένα δράκο,  ο δε δεύτερος να σκοτώνει έναν ειδωλολάτρη, το Λυαίο.

Πολλά είναι και τα κλέφτικά τραγούδια που κάνουν αναφορά σε άλογα με την έννοια του πιστότερου συντρόφου του πολεμιστή που δεν τον εγκαταλείπει ακόμα και τραυματισμένο προτρέποντάς τον μάλιστα να καβαλικέψει και πάλι για να συνεχίσουν. Χαρακτηριστικό είναι το λυρικό δημοτικό τραγούδι του λαβωμένου ήρωα προς το αγαπημένο του άλογο:

Δεν μπορώ, καημένε γρίβα
γιατί μ' έχουν λαβωμένο
στην καρδιά πετυχημένο.
Σύρε σκάψε με τα νύχια,
με τ' αργυροπέταλά σου,
τράβηξέ με με τα δόντια,
ρίξε με μέσα στο χώμα.
Έπαρε και τ' άρματά μου,
δώσε τα στα γονικά μου.
Έπαρε και το μαντήλι,
το χρυσό μου δαχτυλίδι,
να το δώσεις της καλής μου,
να με κλαίει, όταν τα βλέπει.

 Τα άλογα του Αχιλλέως

Τον Πάτροκλο σαν είδαν σκοτωμένο,

που ήταν τόσο ανδρείος, και δυνατός, και νέος,
άρχισαν τ' άλογα να κλαίνε του Αχιλλέως·
η φύσις των η αθάνατη αγανακτούσε

για του θανάτου αυτό το έργον που θωρούσε.

Τίναζαν τα κεφάλια των και τες μακρυές χαίτες κουνούσαν,

την γη χτυπούσαν με τα πόδια, και θρηνούσαν

τον Πάτροκλο που ενοιώθανε άψυχο -αφανισμένο-

μιά σάρκα τώρα ποταπή -το πνεύμα του χαμένο-

ανυπεράσπιστο -χωρίς πνοή-

εις το μεγάλο Τίποτε επιστραμένο απ' την ζωή.

Τα δάκρυα είδε ο Ζεύς των αθανάτων

αλόγων και λυπήθη. «Στου Πηλέως τον γάμο»

είπε «δεν έπρεπ' έτσι άσκεπτα να κάμω·

καλύτερα να μην σας δίναμε άλογά μου

δυστυχισμένα! Τι γυρεύατ' εκεί χάμου

στην άθλια ανθρωπότητα πούναι το παίγνιον της μοίρας.

Σεις που ουδέ ο θάνατος φυλάγει, ουδέ το γήρας

πρόσκαιρες συμφορές σας τυραννούν. Στα βάσανά των

σας έμπλεξαν οι άνθρωποι». -Όμως τα δάκρυά των

για του θανάτου την παντοτεινή

την συμφοράν εχύνανε τα δυό τα ζώα τα ευγενή.

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης

 http://sxoleio1.blogspot.gr/
******************