Η ηθική ως πρόταγμα ζωής

«Είμαστε καταναλωτικά και νωθρά όντα, καιρός να αλλάξουμε»

Νόρα Ράλλη

 Εφημερίδα των Συντακτών, 26.5.15

«Το ηθικό πρόταγμα της ανθρωπότητας σήμερα είναι το να απαλύνουμε τον πόνο, όπου και όταν μπορούμε», λέει στην «Εφ.Συν.» ο Πίτερ Σίνγκερ

Το να ανήκεις στους φιλοσόφους των καιρών μας με τη μεγαλύτερη επίδραση συνιστά επίτευγμα, το να εφαρμόζεις όμως αυτά τα οποία πρεσβεύεις, συνιστά σπανιότητα. Ακτιβιστής της Εφαρμοσμένης Ηθικής, την οποία διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, με εξαιρετικά σημαντικό έργο υπέρ της δίκαιης μεταχείρισης των ζώων, ο Πίτερ Σίνγκερ βρέθηκε στη χώρα μας, πρώτη φορά καλεσμένος με τον θεσμικό του ρόλο...
Η Πανελλαδική Φιλοζωική και Περιβαλλοντική Ομοσπονδία πραγματοποίησε ένα τριήμερο διαλέξεων του σπουδαίου Αυστραλού διανοητή, με θέμα «Αστικοί μύθοι για τα ζώα» και η Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών τον τίμησε, απονέμοντάς του τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα της Σχολής.
Εκεί τον συναντήσαμε κι εμείς πριν από λίγες ημέρες, μετά την ομιλία του σε ένα κατάμεστο από φοιτητές αμφιθέατρο.
«Με εντυπωσίασε τόσο το επίπεδο των ερωτήσεων όσο και η επιθυμία τόσων νέων να μάθουν για τα όσα γράφω και διδάσκω όλα αυτά τα χρόνια. Πολλοί μιλούν με απαισιοδοξία, αλλά η σημερινή εικόνα είναι απολύτως αισιόδοξη», σχολίασε.
Mεγαλωμένος στην Αυστραλία, προέρχεται από Εβραίους γονείς που εγκατέλειψαν τη Βιέννη, μετά την πολιτική ένωση της Αυστρίας με τη ναζιστική Γερμανία.
Και οι δύο παππούδες και γιαγιάδες του πέθαναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Παρ’ όλα αυτά, υποστηρίζει (δεν λέει ποτέ «πιστεύω», καθώς δηλώνει άθεος) πως ο άνθρωπος έχει κάνει βήματα προόδου:
«Αν δούμε την ιστορία μικροπροοπτικά, θα απορήσουμε γιατί υπάρχουμε ακόμη. Αν, όμως, δούμε την ανθρώπινη πορεία στην ολότητά της, θα παρατηρήσουμε πως έχουμε κάνει τεράστια βήματα προόδου. Πολύ λιγότεροι άνθρωποι πεθαίνουν εξαιτίας του ίδιου του ανθρώπου τώρα από ό,τι δέκα αιώνες πριν».
Η πρώτη του σημαντική εργασία, σε ηλικία 33 ετών, είχε τίτλο «Γιατί θα πρέπει να είμαι ηθικός;».
Ενα χρόνο πριν, το 1968, είχε παντρευτεί τη Ρενάτα, µε την οποία απέκτησε τρεις κόρες (και οι τρεις ασχολούνται με τον περιβαλλοντικό ακτιβισμό, σε κοινωνικό, αλλά και προσωπικό επίπεδο) και το 1970 πήρε υποτροφία για να σπουδάσει ηθική και πολιτική φιλοσοφία στο Πανεπιστήµιο της Οξφόρδης. Εκεί ασχολήθηκε διεξοδικά με το θέμα «Δηµοκρατία και ανυπακοή».
Δεν είναι τυχαίο πως, τόσο τα βιβλία του (κυρίως το «Η απελευθέρωση των ζώων» ή το «One world», το οποίο συμπληρώνει τώρα, για νέα έκδοση) όσο και η ακτιβιστική του δράση ανά τον πλανήτη, τον έχουν κατατάξει στις προσωπικότητες εν ζωή με τη μεγαλύτερη επίδραση.
Ακόμη και σήμερα δηλώνει ξεκάθαρα πως «η αλλαγή μπορεί να προκύψει από τη μονάδα. Συνήθως αισθανόμαστε αδύναμοι ως άτομα απέναντι στα αποτελέσματα της παγκοσμιοποίησης. Ο υπερκαταναλωτισμός δεν βοηθά φυσικά. Εχει σχεδόν τα ίδια αποτελέσματα με τις πολιτικές της λιτότητας που ζείτε κι εσείς στην Ελλάδα κι εμείς στην Αυστραλία. Το ότι χρειαζόμαστε καινούργιο κινητό τηλέφωνο κάθε λίγους μήνες είναι γελοίο, αν σκεφτούμε πως αυτό που έχουμε ήδη, κάνει μια χαρά τη δουλειά του. Είμαστε καταναλωτικά και νωθρά όντα, καιρός να αλλάξουμε. Είμαστε και δυνατοί και ικανοί», εξηγεί.

«Πρακτική» φιλοσοφία

Η θεωρία του για τον κοινωνικό ωφελιμισμό συνίσταται στην ατομική δράση σε τέτοιο βαθμό, ώστε να προωθεί το μεγαλύτερο δυνατό κοινωνικό καλό.
Και μπορεί να είναι ασυνήθιστο για την ακαδημαϊκή κοινότητα, οι φιλόσοφοι να εφαρμόζουν πρακτικά τα όσα διδάσκουν, ωστόσο ο Πίτερ Σίνγκερ αποτελεί εξαίρεση. Εχει κάνει πράξη τα όσα γράφει, συµµετέχοντας σε πάµπολλες ειρηνικές δράσεις υπέρ της ανθρωπινής µεταχείρισης των ζώων, έχει συλληφθεί, προσπαθώντας να φωτογραφίσει ένα χοιροστάσιο ιδιοκτησίας του πρωθυπουργού της Αυστραλίας, στο οποίο επικρατούσαν απαράδεκτες συνθήκες, και είναι από τα ιδρυτικά μέλη του κόµµατος των Πρασίνων της Αυστραλίας.
Χορτοφάγος για πάνω από 40 χρόνια, δηλώνει πως «ακούμε για περιστατικά βίας ανθρώπου προς ζώα, είτε σπάνια είτε οικόσιτα, και συνήθως ζητούμε τη μέγιστη των ποινών για τον δράστη. Και λίγο μετά, επιστρέφουμε σπίτι, για να φάμε ένα μεγάλο χάμπουργκερ ή μια γευστική μπριζόλα. Η αντίφαση αυτή είναι πολύ επικίνδυνη», μας εξηγεί.

Ο λόγος στα κινήματα

«Το 1970 η ηθική υπεράσπιση αυτών φάνταζε ουτοπία, αλλά άμεσα πολλά κινήματα ανέλαβαν δράση», μας λέει. Αρα είχε δίκιο ο Φράνσις Μπέικον, όταν τον 16ο αι. με το «η γνώση είναι δύναμη», τοποθετούσε τη φύση απέναντι στον άνθρωπο; Μήπως τελικά υπάρχει ένα κενό ανάμεσα στις αυταπάτες της συνείδησής μας και στην πραγματική μας θέση στη φυσική τάξη;
«Τίποτε από αυτά δεν ισχύει ως αρνητικό», απαντά ο Σίνγκερ. «Η γνώση είναι πράγματι δύναμη, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να στραφεί εναντίον της Φύσης. Δεν ανήκω στους απαισιόδοξους. Για παράδειγμα, ο Τζον Γκρέι στα “Αχυρένια Σκυλιά” ξεκινά μεν με την παραδοχή ότι ο άνθρωπος δεν κατέχει μια προνομιούχα θέση σε σχέση με άλλα ζώα και το φυσικό του περιβάλλον, συνεχίζει όμως εξαπολύοντας δριμεία επίθεση στον άνθρωπο, ως κυρίαρχο των πάντων», διευκρινίζει.
«Προσωπικά, δεν πιστεύω πως είμαστε λιγότερο βίαιοι από μια κοινότητα γοριλών. Αλλά ναι, η ανισότητα είναι στη φύση μας. Και ναι, ο πλούτος που σήμερα ανήκει στους λίγους είναι πέρα από κάθε φαντασία. Γι’ αυτό, το ηθικό πρόταγμα της ανθρωπότητας σήμερα είναι το να απαλύνουμε τον πόνο, όπου και όταν μπορούμε. Σε ανθρώπους ή σε ζώα. Και αυτό γίνεται μέσω της φιλανθρωπίας – της πραγματικής, όχι της εγωιστικής. Του να μάθω στον άλλο να φτιάχνει παπούτσια, όχι να του τα δίνω έτοιμα μια ζωή. Και, φυσικά, μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Το πρώτο ζητήστε το από τον εαυτό σας. Το δεύτερο από τις κυβερνήσεις σας».

Ποιος είναι

Γεννημένος στη Μελβούρνη της Αυστραλίας το 1946 από γονείς Εβραίους, κυνηγημένους από το ναζιστικό καθεστώς, μεγάλωσε με προτεσταντικά διδάγματα, μη μαθαίνοντας καν γερμανικά.
Σπούδασε νοµικά, ιστορία και φιλοσοφία και το 1970 πήρε υποτροφία, για να σπουδάσει ηθική και πολιτική φιλοσοφία στο Πανεπιστήµιο της Οξφόρδης. Δηλώνει άθεος και χορτοφάγος.
«Μίλησα σε αμφιθέατρο της Φιλοσοφικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και στο τέλος παρατήρησα ότι μιλούσα κάτω από την εικόνα της Παναγίας με τον Χριστό αγκαλιά. Είχα την εσφαλμένη προφανώς άποψη πως στα ελληνικά πανεπιστήμια ίσχυε η ανεξιθρησκεία... Μου έκανε τεράστια εντύπωση. Αναρωτιέμαι: τα θρησκευτικά σύμβολα βοηθούν τους φοιτητές να καταλαβαίνουν καλύτερα τις διαλέξεις;», αναρωτήθηκε, μιλώντας στην «Εφ.Συν.».

Τα βιβλία του, πολιτικά ρηξικέλευθα («Ο πρόεδρος του Καλού και του Κακού: Η ηθική του Τζορτζ Μπους») και με μεγάλη επιρροή («Η απελευθέρωση των ζώων», «Πρακτική ηθική») δέχτηκαν σκληρή κριτική.
Από το 1999 κατέχει την έδρα Βιοηθικής στο Πανεπιστήµιο του Πρίνστον των ΗΠΑ.
Το συγγραφικό του έργο είναι τεράστιο. Στα ελληνικά έχουν εκδοθεί: «Η απελευθέρωση των ζώων» και «Ζώα και ηθική» (εκδ. Αντιγόνη), «Μαρξ», Χέγκελ» (εκδ. Πολύτροπον), «Μια δαρβινική αριστερά» (εκδ. Σύναλμα).