ΔΥΟ ΚΕΙΜΕΝΑ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ 62ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
- 1. Αλλάζοντας τους κανόνες
- Αδάμ Αδαμόπουλος, (Ph.D.)2, αναπληρωτής καθηγητής Ιατρικής Φυσικής – Υπολογιστικής Ιατρικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
Ξεκινά σήμερα το 62ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης με υβριδική διοργάνωση, με διά ζώσης και εξ αποστάσεως προβολές και δεκάδες ταινίες. Μόνο οι ελληνικές παραγωγές φτάνουν τις 50, εκ των οποίων 20 σε πρώτη προβολή. Και με την ευκαιρία να δούμε δύο παλαιότερες ελληνικές παραγωγές, που αξίζει να συναντηθούν με το σημερινό κοινό του Φεστιβάλ.
Πρώτη, η ταινία «Τι έκανες στον πόλεμο Θανάση;» του Ντίνου Κατσουρίδη (1971), που περιγράφει τις περιπέτειες ενός απλού ανθρώπου επί Κατοχής, ο οποίος συλλαμβάνεται ως αντιστασιακός. Πρώτη σε εισιτήρια (περίπου 650.000) την περίοδο 1971-1972 και με τρία βραβεία στο 12ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης του 1971: σεναρίου, καλλιτεχνικής ταινίας και α΄ αντρικού ρόλου για τον Θανάση Βέγγο, τον οποίο το κοινό του φεστιβάλ σήκωσε στα χέρια, ζητωκραυγάζοντας και χειροκροτώντας.
Δεύτερη, το «Δοξόμπους» του Φώτου Λαμπρινού (1987) που με ιστορική τεκμηρίωση, αξιοπρόσεκτη κινηματογράφηση και αισθητική αρτιότητα μας μεταφέρει στη μεσαιωνική, βυζαντινή Μακεδονία του 14ου αιώνα και στον εμφύλιο πόλεμο που ξεσπάει τότε (1322-1327).
Παρ’ όλο που στο 28ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης του 1987 απέσπασε τέσσερα βραβεία (πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη, φωτογραφίας για τον Γιώργο Αρβανίτη, σκηνογραφίας και μακιγιάζ), παρ’ όλο που η ταινία κέρδισε τα δυο κεντρικά της στοιχήματα, την κινηματογραφική διαπραγμάτευση της Ιστορίας και την αντιμετώπιση εκ μέρους του σκηνοθέτη μιας ταινίας μυθοπλασίας ως ταινίας τεκμηρίωσης (ντοκιμαντέρ), η ταινία σχεδόν κανιβαλίστηκε από μέρος τού τότε κοινού του φεστιβάλ, που συνδεόταν με τον λεγόμενο β΄ εξώστη της αίθουσας προβολών στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών. Ύστερα από τριάντα τέσσερα χρόνια, το σημερινό κοινό θα έχει την ευκαιρία να την επαναπροσεγγίσει σε κλίμα ηρεμίας και νηφαλιότητας και να αξιολογήσει την κινηματογραφική της σκευή και την αισθητική της πρόταση.
Σε αυτές τις δύο, ας προστεθεί μια τρίτη: μια γαλλική παραγωγή του 1939, που λειτουργεί ως πυξίδα εμπνέοντας μια σειρά δράσεων στο πλαίσιο της φετινής διοργάνωσης και δεν απέφυγε τις περιπέτειες. «Ο κανόνας του παιχνιδιού» του Ζαν Ρενουάρ, την οποία ο Φρανσουά Τριφό ύμνησε ως «το σύμβολο της πίστης για κάθε σινεφίλ», προβλήθηκε λίγο πριν από την κήρυξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και αποτελεί προφητική καταγραφή της διάβρωσης μιας κοινωνίας που φτάνει στο «τέλος εποχής». Η ταινία γνώρισε παταγώδη εισπρακτική αποτυχία, ο Ρενουάρ αναγκάστηκε να την πετσοκόψει από 113΄ σε μόλις 85΄ και, μέσα σε λίγες εβδομάδες, απαγορεύτηκε η προβολή της από τη γαλλική κυβέρνηση ως «ασκούσα ανεπιθύμητη επιρροή στη νεολαία της χώρας». Χρειάστηκε να μεσολαβήσουν σχεδόν 30 χρόνια για να ξανασυστηθεί και να καταξιωθεί στο κοινό.
Ιδού τρεις ταινίες που αλλάζουν τους κανόνες του παιχνιδιού.
****************************
2. Στη φωλιά του Δοξόμπους!
Ο Θανάσης Κρεκούκιας θυμάται μέσα από ένα σπαρταριστό κείμενο το "κράξιμο" που έφαγε η ταινία του Φώτη Λαμπρινού "Δοξόμπους" από τον Β΄ Εξώστη του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης , το 1987 .Το άρθρο γράφτηκε με αφορμή το 60ό Φεστιβάλ , το 2019, αλλά έχει ...διαχρονικό χαρακτήρα.Ξεκινάει αυτή την Πέμπτη (31/10) το 60ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και με αυτή την αφορμή θα ήθελα να σας πάω 32 χρόνια πίσω, στο 1987, για να σας διηγηθώ μια από τις πιο σπαρταριστές όσο και cult στιγμές της ιστορίας του θεσμού. Μεγάλοι πρωταγωνιστές, από τη μια ο Εξώστης Β’ και από την άλλη η ταινία “Δοξόμπους” του Φώτου Λαμπρινού. Ήταν Οκτώβριος λοιπόν του ’87 και είχα ανέβει στη Θεσσαλονίκη για να επισκεφτώ έναν φίλο μου, τον Τζώρτζη, καλή του ώρα. Με την ευκαιρία, κανά δυο βράδια είχαμε πάει στο Φεστιβάλ, βλέποντας ταινίες του Μικελάντζελο Αντονιόνι, με μια παρέα του δικού μου από πάνω. Ήταν τρεις, τους θυμάμαι ακόμα. Ρηγάδες, ρεμάλια και ρεφορμιστές. Έτσι μου είχαν συστηθεί. Ανέλυαν με τις ώρες τον Μπέργκμαν, τον Φόρμαν και τον Μπανιά. Τρέχα γύρευε δηλαδή. Ωραίες εποχές… Τέλος πάντων, στα δικά μας.
Ένα απόγευμα συναντήσαμε το τριάδακι στο Ντορέ και μας ανακοίνωσαν ότι θα πηγαίναμε στον Εξώστη Β’. Για τους νεώτερους, ο Εξώστης Β’ υπήρξε ο φόβος και ο τρόμος της ελληνικής κινηματογραφικής βιομηχανίας τις δεκαετίες του ’70 και του ’80. Εκεί μαζεύονταν νέοι, κυρίως φοιτητές, για να κράξουν, να γελοιοποιήσουν και να σχολιάσουν με τον δικό τους – αρκετές φορές ακραίο – τρόπο τις ταινίες που δεν τους άρεσαν. Το Φεστιβάλ ξεκίνησε το 1960, όμως ο Εξώστης Β’ εμφανίστηκε για πρώτη φορά δέκα χρόνια αργότερα, το 1970 και πήρε το όνομά του από την ομώνυμη κατηγορία θέσεων στην αίθουσα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, εκεί όπου λόγω του φτηνού εισιτηρίου συγκεντρωνόταν εκείνη η “οργανωμένη κλίκα”, όπως την είχε αποκαλέσει ο σκηνοθέτης Κώστας Καραγιάννης.
Η Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, στην οποία “γεννήθηκε” ο Εξώστης Β’.
Ο Εξώστης Β’ άσκησε ένα είδος πολιτιστικής αντίστασης στα χρόνια της χούντας, χλευάζοντας κυρίως σκηνοθέτες και ταινίες του “παραδοσιακού” ελληνικού κινηματογράφου, εκφράζοντας παράλληλα την αντίθεσή του στη λογοκρισία και αποδοκιμάζοντας βραβεύσεις και διακρίσεις με τις οποίες διαφωνούσε. Τα μέλη του Εξώστη Β’ ήταν εκείνα που στήριξαν με σθένος τους νέους – της εποχής – Έλληνες σκηνοθέτες, όπως ο Αγγελόπουλος, ο Τάσσιος, ο Βούλγαρης, ο Μαραγκός, ο Ζερβός, ο Νικολαΐδης, ενώ από το 1975 και μετά, ανακοίνωναν τα δικά τους βραβεία! Από το ξεκίνημα της δεκαετίας του ’80, στο στόχαστρο του Εξώστη Β’ βρέθηκαν οι “κουλτουριάρικες” και συχνά ακαταλαβίστικες ταινίες του ΕΚΚ (Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου).
Παρά το γεγονός ότι στα μισά των 80s ο Εξώστης Β’ συμπεριφέρθηκε για κάποιες χρονιές κόσμια και όλοι πίστεψαν ότι τα μέλη του είχαν πλέον ωριμάσει, έφτασε το σωτήριο 1987 για να διαψευστούν οι πάντες και να ζήσουμε – όσοι ήμασταν παρόντες – το αποκορύφωμα του χαβαλέ και της καζούρας. Μετά από αυτή την παρένθεση για να εξηγήσω τί ακριβώς ήταν και πώς λειτουργούσε ο Εξώστης Β’, επιστρέφω στην ιστορία μου. Είχαμε βρει λοιπόν με τον Τζώρτζη τα τρία “ρεμάλια” που ενθουσιασμένα μας είχαν πει ότι εκείνο το βράδυ θα πηγαίναμε στον Εξώστη Β’. Μας ενημέρωσαν ότι δυο μέρες πριν, είχε παρουσιαστεί μια καινούργια ταινία και από τότε το Φεστιβάλ είχε γίνει μπάχαλο. “Πάμε ρε, γίνεται σόου” κι εμείς άλλο που δε θέλαμε, γραμμή για καυλάντα.
Η αφίσα της ταινίας “Δοξόμπους” του Φώτου Λαμπρινού (1987)
Για να μη σας αφήνω στα σκοτάδια, η ταινία στην οποία αναφέρονταν, ήταν το “Δοξόμπους”, ένα βυζαντινό δράμα που εξελισσόταν σε ένα χωριό που λεγόταν Δοξόμπους με κεντρικό ήρωα τον Ξένο, ένα ορφανό παιδί, υιοθετημένο από τον πρωτόγερο του χωριού, που μεγάλωσε σε μοναστήρι και όταν ενηλικιώθηκε, προσχώρησε στο στρατόπεδο των επαναστατών και διεκδικητών του θρόνου. Το ίδιο το φεστιβάλ περιέγραφε ως εξής την ταινία: “Σπουδή πάνω στο Βυζάντιο και τις κοινωνικές ομάδες που το συνιστούσαν, δοσμένη μέσα από μια ιδιόμορφη κινηματογραφική γραφή, που στηρίζεται στα εικαστικά στοιχεία του κάδρου και τους συμβολισμούς”. Χέσε ψηλά κι αγνάντευε δηλαδή. Ή με άλλα λόγια, βούτυρο στο ψωμί των “εξωστικών”!
Κάτι το περίεργο όνομα, κάτι τα ονειρικά πλάνα και οι σιωπές, κάτι η υπαρξιακή αγωνία του πρωταγωνιστή και κάτι οι εκπληκτικές σαχλαμάρες των διαλόγων, μετέτρεψαν την ταινία μέσα σε λίγα λεπτά σε σύνθημα και χαρακτηρισμό που ο Εξώστης Β’ θα χρησιμοποιούσε τα επόμενα χρόνια, κάθε φορά που θα ήθελε να καταδικάσει μια ταινία ανάλογων χαρακτηριστικών. Αν ο Εξώστης Β’ ήταν από μόνος του θεσμός μέσα στο θεσμό του φεστιβάλ, το “Δοξόμπους” υπήρξε το σύμβολό του. Οι “εξωστικοί” είχαν ήδη γίνει έξαλλοι τις προηγούμενες μέρες με ταινίες όπως ο “Καπετάν Μεϊντάνος” ή “ο Παράδεισος ανοίγει με αντικλείδι”, αλλά το “Δοξόμπους” τους εξαγρίωσε πέρα από κάθε όριο. Οι σκηνές που εκτυλίσσονταν στην αίθουσα του κινηματογράφου “Μακεδονικόν”, όταν φτάσαμε, ήταν μαγικές.
Ο κινηματογράφος “Μακεδονικόν”, στον οποίο έζησα μαγικές στιγμές αχαλιναγώγητου χαβαλέ και γέλιου μέχρι δακρύων με το “Δοξόμπους”.
Οι από πάνω φώναζαν συνθήματα, οι από κάτω τους αποκαλούσαν “αλήτες” και “κοπρόσκυλα”, κάποια ταινία παιζόταν – δε θυμάμαι ποια – αλλά κανείς δεν ασχολιόταν. Οι από πάνω άλλαζαν τους τίτλους από γνωστές ταινίες και τα νευρικά γέλια δονούσαν το κτίριο. Διαβάστε: “Ο καλός, ο κακός και ο Δοξόμπους”, “Στη φωλιά του Δοξόμπους”, “Όσα παίρνει ο Δοξόμπους”, “Η γέφυρα του ποταμού Δοξόμπους”, “Κράμερ εναντίον Δοξόμπους”, “Το κουρδιστό Δοξόμπους”, “Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Δοξόμπους”, “Ο άνθρωπος που έβλεπε τα Δοξόμπους να περνούν”, “Το ημερολόγιο της Άννας Δοξόμπους”, “Για ποιον χτυπάει ο Δοξόμπους” και αμέτρητα άλλα παρόμοια. Νόμιζα ότι θα λιποθυμήσω από τα γέλια. Ίσως και να λιποθύμησα, πού να θυμάμαι τώρα τέτοιες λεπτομέρειες!
Κάθε φορά που κάποιος κριτικός, δημοσιογράφος ή σκηνοθέτης εξαπέλυε απειλή προς τους πάνω, η απάντηση ήταν εκκωφαντική: “Δοξόμπους, Δοξόμπους, Δοξόμπους”! Μιλάμε για τέτοιο όργιο. Παίζανε διάλογοι “πόσο χάλια ήταν η τάδε ταινία;”, “Ίσα με πέντε Δοξόμπους”! Όταν κάποιος από κάτω εκσφενδόνιζε το σύνηθες “είστε χαμένα κορμιά”, εισέπραττε το “πάνε παραπέρα χαμένο Δοξόμπους” και κάπως έτσι γεννήθηκε μια ολόκληρη “γλώσσα” από τους “εξωστικούς”, που πήραν τον τίτλο της ταινίας και ασέλγησαν πάνω του αχαλιναγώγητα και κατ’ εξακολούθηση. Στη διάρκεια εκείνου του φεστιβάλ, είχαν προβληθεί δυο ακόμα ταινίες με “περίεργους” τίτλους, το “Τεριρέμ” του Απόστολου Δοξιάδη και τα “120 ντεσιμπέλ” του Βασίλη Βαφέα, από τους οποίους προέκυψε ένα ακόμα θρυλικό σύνθημα, το “Τεριρέμ, Ντεσιμπέλ, Δοξόμπους”!
Η επιτροπή του Εξώστη Β’ αναγγέλλει τα δικά της βραβεία παρουσία του προέδρου της κριτικής επιτροπής του επίσημου φεστιβάλ, Μανόλη Ανδρόνικου (1975) .Ψηφιακό αρχείο του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Η δική μας βραδιά, με τον Τζώρτζη και τα τρία ρεμάλια, συνεχίστηκε στα μπαράκια της Προξένου Κορομηλά, όπου διάφοροι κολλημένοι παράγγελναν ουίσκι με Δοξόμπους και άλλα τέτοια ευτράπελα! Η αρβάλα πάντως στο φεστιβάλ συνεχίστηκε όλες τις μέρες και κορυφώθηκε το βράδυ που ανακοινώθηκαν τα βραβεία, εκεί όπου το “Δοξόμπους” πήρε πέντε (!), φωτογραφίας, σκηνογραφίας, μακιγιάζ, πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη και τιμητική διάκριση σκηνικών, μένοντας πίσω μόνο από τα επτά βραβεία της ταινίας “Τα παιδιά της χελιδόνας”. Στο άκουσμα τόσων βραβείων για το βυζαντινό έπος (τη στιγμή μάλιστα που η “Πρωινή περίπολος” του Νικολαΐδη περιορίστηκε μόνο σε ένα), ο Εξώστης Β’ έδωσε ένα ακόμη ρεσιτάλ, βγάζοντας – σχεδόν – από τα ρούχα του τον πρόεδρο της κριτικής επιτροπής, Νίκο Κούνδουρο, που κατηγόρησε τους “εξωστικούς” για “υποκινούμενη αλητεία”.
Το “Δοξόμπους” έγινε τσιτάτο και ιαχή που δονούσε το φεστιβάλ κάθε φορά που κάποιος Έλληνας σκηνοθέτης ξεσπούσε τα προσωπικά του προβλήματα στη μεγάλη οθόνη με χαοτικά σενάρια και αλαμπουρνέζικες δημιουργίες. Το 1992 το Φεστιβάλ “αναβαθμίστηκε” και μοιραία καταργήθηκε ο Εξώστης Β’. Το “Δοξόμπους” πέρασε στην ιστορία, αλλά όχι στη λήθη. Όσοι το ζήσαμε, το αγαπήσαμε και θα το θυμόμαστε πάντα με νοσταλγία. Μπορεί η ταινία να ήταν για τα πανηγύρια, αλλά υπήρξε η αφορμή για τη δημιουργία ίσως της πιο cult στιγμής στην ιστορία του φεστιβάλ και οπωσδήποτε για ένα θρυλικό ξέσπασμα γέλιου που ξεπέρασε κάθε προηγούμενο στον θεσμό και στοίχειωσε τον Εξώστη Β’ και την πορεία του. Έτσι κι αλλιώς, ακόμα και σήμερα, τα φαντάσματα του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος και του “Μακεδονικού”, ψιθυρίζουν τις νύχτες Δοξόμπους, Δοξόμπους, Δοξόμπους…
Photo credits: eurokinissi.gr, Ψηφιακό αρχείο του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
***************************************************
Thessaloniki 62 International Film Festival
Σημείωμα του φορέα για την τιμητική επαναπροβολή της ταινίας "Δοξόμπους" στο Φεστιβάλ που άνοιξε τις πύλες του εχθές:
34 χρόνια μετά την πρώτη επεισοδιακή προβολή της στο 28ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, με τον Β' Εξώστη να δονείται, η ταινία Δοξόμπους του Φώτη Λαμπρινού, φιλμ που απέσπασε τέσσερα βραβεία, έγινε σύνθημα και δίχασε το κοινό θα προβληθεί στο 62ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, τον ερχόμενο Νοέμβριο!
ΔΟΞΟΜΠΟΥΣ είναι το όνομα ενός βυζαντινού χωριού και η ταινία αφηγείται μια ιστορία που εκτυλίσσεται στη μεσαιωνική Μακεδονία τον 14ο αιώνα, όταν ξεσπάει ο πρώτος εμφύλιος πόλεμος στο Βυζάντιο. Ένας νεαρός από το Δοξόμπους –ο Ξένος- θα ζήσει όλη την ανεμοζάλη του πολέμου, μεγαλώνοντας πρώτα σ’ ένα μοναστήρι και συμμετέχοντας στη συνέχεια στον εμφύλιο. Η ήττα του αυτοκράτορα και ο θρίαμβος των επαναστατών, στις τάξεις των οποίων διακρίθηκε ο Ξένος για τα ηρωικά του κατορθώματα θα του αποφέρουν σαν βραβείο και αμοιβή για τη γενναιότητά του το ίδιο του το χωριό, το Δοξόμπους. Ο Ξένος, ένα νέο είδος ηγέτη, θα εδραιώσει την εξουσία του, αλλάζοντας τελείως τη ζωή των φτωχών χωρικών.»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου