Η σιωπή δεν σε κρατά ζωντανό
ΤΑΣΟΣ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ
ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ 2021
Σελ. 360, τιμή εκδότη €15,50
__________________________
Τάσου Παπαναστασίου, "Η σιωπή δεν σε κρατά ζωντανό (κριτική)
Για το αστυνομικό μυθιστόρημα του Τάσου Παπαναστασίου «Η σιωπή δεν σε κρατά ζωντανό» (εκδ. Μεταίχμιο). Φωτογραφία: Εβραίοι της Θεσσαλονίκης υφίστανται δημόσιο εξευτελισμό την άνοιξη του 1943.
Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη*
Πηγή: bookpress.gr
Λένε ότι ένα αστυνομικό μυθιστόρημα είναι καλό, όταν είναι πρώτα μυθιστόρημα. Όταν δηλαδή η αστυνομική πλοκή είναι απλώς ένα μέσο για να αναδειχθεί λογοτεχνικά ένα ευρύτερο θέμα. Αλλά κι όταν ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας χειρίζεται αυτό το θέμα δεν προδίδει τη γραφή, αλλά αντίθετα εξάγει το βαθύτερο μεδούλι της Ιστορίας, της ιστορίας, της κοινωνίας και της ανθρώπινης ψυχής.
Ο Τάσος Παπαναστασίου το πετυχαίνει αυτό, δίνοντας στο τελευταίο του βιβλίο στοιχεία που συζευγνύουν μυθιστόρημα και τραγωδία. Βρίσκει το θέμα του στον Εμφύλιο, το 1943, πριν καν τελειώσει ο πόλεμος με τους Γερμανούς. Ο φόνος βέβαια γίνεται στο Κλειδί Προυσού το 2018, αλλά τα ενδιάμεσα κεφάλαια που αφορούν την Κατοχή ανοίγουν δρόμους και δημιουργούν ερείσματα. Ο Χάρης Παλαιολόγου σκοτώνεται φριχτά κι η μητέρα του Νίνα Πίνχας, Εβραία επιζώσα από το Άουσβιτς, ενενήντα τριών πλέον, μαζί με την εγγονή της Σοφία απευθύνονται στον αστυνόμο Απτόσογλου για να λύσει το αίνιγμα. Πρόσωπο-κλειδί είναι ο Πέτρος Αποστολακούδης, που είκοσι χρονών το 1943 ακολούθησε την πατρική παράδοση και συνεργάστηκε με τους Γερμανούς. Η Θεσσαλονίκη τότε έβριθε από Εβραίους αλλά και με πρόθυμους να τους κατασπαράξουν, προκειμένου να καρπωθούν τις περιουσίες τους. Έτσι, η οικογένεια της Νίνας εκτοπίζεται στην Πολωνία, απ’ όπου γλιτώνει μόνο η ίδια, δεκαοκτώ χρονών τότε.
Ο Χάρης Παλαιολόγου σκοτώνεται φριχτά κι η μητέρα του Νίνα Πίνχας, Εβραία επιζώσα από το Άουσβιτς, ενενήντα τριών πλέον, μαζί με την εγγονή της Σοφία απευθύνονται στον αστυνόμο Απτόσογλου για να λύσει το αίνιγμα.
Ο πεζογράφος φτιάχνει το παζλ του αμφίπλευρα. Ξεκινά από τα δύο άκρα, εξασφαλίζει τις ευθείες καθέτους κι έπειτα συγκλίνει κομματάκι κομματάκι προς το μέσο. Ξεκινά με τον ιστορικό άξονα του 1943, όπου η οικογένεια Νίνχας διώκεται, ενώ η οικογένεια Αποστολακούδη διαπράττει έκτροπα τόσο προς τους συμπολίτες της όσο και ανάμεσα στα μέλη της. Ξεκινά όμως κι από την άλλη πλευρά, από την έρευνα που αναλαμβάνει ο αστυνόμος με τον βοηθό του Βουλγαράκη το 2018, έρευνα που εξανάγκης κατευθύνεται προς τα πίσω, για να προσεγγίσει το κέντρο του παζλ, όπου πιθανόν βρίσκεται ο άντρας της Νίνας, ο Σίμος Παλαιολόγου.
 |
| Ο Τάσος Παπαναστασίου γεννήθηκε το 1964 στη Θεσσαλονίκη, όπου και ζει. Είναι δάσκαλος στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Ύστερα από τριάντα χρόνια στις τάξεις δημοτικών σχολείων, είναι από το 2018 διευθυντής στο Δημοτικό Σχολείο του Ομίλου Σχολείων Βιωματικής Μάθησης της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής (Θεσσαλονίκη). Το πρώτο μυθιστόρημά του, με τίτλο 14 Ημέρες (και με ήρωα τον Αστυνόμο Απτόσογλου), κυκλοφόρησε το 2017 (εκδόσεις Επίκεντρο). |
Η αλήθεια θα βρεθεί στη σύγκλιση των δύο πορειών. Το παρελθόν εξηγεί όλη την προϊστορία των δύο οικογενειών, των Πίνχας και των Αποστολακούδη, μέχρι που η Αλίκη, η κόρη του Πέτρου, παντρεύεται τον Χάρη και κάνουν μια κόρη τη Σοφία. Η ένωση δεν εξασφαλίζει την ηρεμία γιατί ο γιος του Πέτρου, ο Γιάννης ο δεύτερος (γνήσιος εγγονός του παππού του) προσπαθεί να καθαρίσει όσα στοιχεία ενοχοποιούν τον πατέρα του, μοχλεύει τη μηχανή γνωστών και χρησίμων που έχει, κι έτσι εμείς σχεδόν νομοτελειακά ξέρουμε τον ένοχο, όχι τόσο χάρη στην αστυνομική έρευνα αλλά χάρη στην ιστορική αλήθεια. Μ’ αυτόν τον τρόπο, ο Τάσος Παπαναστασίου δεν ενθρονίζει τον γρίφο σε πυλώνα της πλοκής, αλλά περισσότερο βουτά στην Ιστορία, αναδεικνύει τους δαίμονες των θυτών, ξεδιπλώνει τη φρίκη των θυμάτων, δείχνει πως η ευτυχία συντρίβεται στις μυλόπετρες ανώτερων δυνάμεων που δεν ελέγχονται ούτε από τους αδύναμους ούτε από τους ισχυρούς. Η δικαιοσύνη είναι μια θεά άυλη και νομοτελειακή, καθώς το αστυνομικό μυθιστόρημα –τόσο το συγκεκριμένο όσο και άλλα– την προσκυνά, είτε στη μορφή της έννομης απονομής της είτε στη ηθική πλευρά της εκδίκησης.
Ο Τάσος Παπαναστασίου δεν ενθρονίζει τον γρίφο σε πυλώνα της πλοκής, αλλά περισσότερο βουτά στην Ιστορία, αναδεικνύει τους δαίμονες των θυτών, ξεδιπλώνει τη φρίκη των θυμάτων, δείχνει πως η ευτυχία συντρίβεται στις μυλόπετρες ανώτερων δυνάμεων που δεν ελέγχονται ούτε από τους αδύναμους ούτε από τους ισχυρούς.
Το έργο του θεσσαλονικιού λογοτέχνη αποτίει φόρο τιμής στους Εβραίους της πόλης του, αλλά και καταδίδει τις πλεκτάνες των Ελλήνων συμπολιτών του, που αισχροκέρδησαν εις βάρος της εξόντωσης των πρώτων. Ύφος, ρυθμός, αφήγηση, χαρακτήρες, ιστορικό πλαίσιο, αστυνομικός γρίφος, όλα αιωρούνται σαν πλανήτες σε ένα καλοδομημένο σύμπαν. Ο αναγνώστης δεν ωθείται στη γρήγορη ανάγνωση για να ανακαλύψει τον ένοχο, δεν πιέζεται σε μια βαριά, αργοκίνητη αφήγηση χωρίς ενδιαφέρον. Ισορροπεί ανάμεσα στα μικρά που σιγά σιγά στοιχειοθετούν το μεγάλο. Παρακολουθεί τα νερά του ιστορικού μυθιστορήματος και της αστυνομικής λογοτεχνίας να κλείνουν αλληλοπροσπελαζόμενα, ώσπου η ένωσή τους να δημιουργήσει τραγωδιακά ξεσπάσματα και να αναδείξει ζοφερές αλήθειες. Ένα αστυνομικό μυθιστόρημα που σέβεται τη λογοτεχνία.
* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας, κριτικός βιβλίου και συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Πυθαγόρας» (εκδ. Καστανιώτη).
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΓΙΑ ΤΟ ΙΔΙΟ ΒΙΒΛΙΟ
1. Χρίστος Ζαφείρης: "Ένα αστυνομικό μυθιστόρημα που… εξιχνιάζει το εβραϊκό ολοκαύτωμα"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου