Μια ελληνική μαρτυρία για τα χιτλερικά εργοτάξια του θανάτου

 

 

Στα ναζιστικά εργοτάξια

Δημοσιεύτηκε: Παρασκευή, 10 Απριλίου 2015 | ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

Συνέντευξη της Μαρίας Σαμπατακάκη στη Χάιδω Κανδύλα ( chskandyla@ekdotiki.gr)

Το Κάισλινγκεν ήταν ένα στρατόπεδο εργασίας στα χρόνια του ναζιστικού καθεστώτος και ο Παύλος Μώτος υπήρξε ένας από τους Ελληνες που έζησαν και δεινοπάθησαν εκεί ως αιχμάλωτοι εργάτες των Γερμανών, για έναν περίπου χρόνο. Δεν υπήρξε ο μόνος τέτοιος, αλλά υπήρξε ο μόνος – απ' όσο γνωρίζουμε μέχρι στιγμής τουλάχιστον – που κατάφερε να καταγράψει σε προσωπικό του ημερολόγιο όλα όσα έζησε τους δύσκολους εκείνους μήνες, διασώζοντάς τα έτσι από τη λήθη. Σήμερα, 70 χρόνια σχεδόν μετά, η ιστορικός Μαρία Σαμπατακάκη επιμελείται την έκδοση αυτής της πολύτιμης μαρτυρίας στο βιβλίο «Ο τελευταίος του Κάισλινγκεν» (εκδ. «Τόπος»), μιας μαρτυρίας που «αναδεικνύει την πτυχή του ναζισμού η οποία σχετίζεται με τη λειτουργία της οικονομίας και τον εκφασισμό της εργασίας», όπως υπογραμμίζει η ίδια.

Η εικόνα που έχουμε σήμερα για τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τη φιλοσοφία τους και τον τρόπο που λειτουργούσαν είναι ολοκληρωμένη;

Για λόγους ιστορικής ακρίβειας, οφείλω να διευκρινίσω πως ο Μώτος δεν οδηγήθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης αλλά σε εργοτάξιο. Παρά το γεγονός ότι οι συνθήκες διαβίωσης των αιχμαλώτων εργατών ήταν εξίσου άθλιες και η γερμανική αδιαφορία για τη ζωή τους δεδομένη, ότι πολλοί από αυτούς οδηγήθηκαν στον θάνατο, λείπει το στοιχείο της σχεδιασμένης εξόντωσης που κατεξοχήν συνοδεύει την ύπαρξη των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Στην περίπτωση του Παύλου Μώτου μιλάμε για στρατόπεδα εργασίας. Για πρόχειρα οργανωμένους χώρους σε προαύλια εργοστασίων ή κοντά σε κατασκευαστικά έργα, με κάποια παραπήγματα που χρησίμευαν για καταλύματα και μια βασική περίφραξη με συρματόπλεγμα. Ως προς τη γνώση μας για τη φιλοσοφία, τις στοχεύσεις και τη λειτουργία των ναζιστικών στρατοπέδων γενικά, έχω την αίσθηση ότι η ιστορική έρευνα έχει εμβαθύνει πολύ. Ωστόσο, πάντοτε θα υπάρχουν πεδία προς εξέταση προς ανάδειξη από τους ιστορικούς.

Στο επίμετρο του βιβλίου αναπτύσσετε διεξοδικά τη σχέση της εργασίας και μεγάλων βιομηχανιών με τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Λίγοι, πιστεύω, γνωρίζουν για παράδειγμα την προπαγάνδα των Γερμανών στα μέσα της κατοχικής Αθήνας, με στόχο την προσέλκυση φτηνού εργατικού δυναμικού στη Γερμανία. Τι έχει αποδώσει η ιστορική έρευνα σε σχέση με αυτό το θέμα;

Αυτό είναι το νόημα της έκδοσης του συγκεκριμένου ημερολογίου. Να μιλήσει κατανοητά μέσω της απλής αλλά μεστής αφήγησης των παθών ενός ανθρώπου για την «κακοποίηση» της εργασίας, όπως αυτή προέκυψε στην εθνικοσοσιαλιστική Γερμανία, ως συνέπεια της μεγάλης οικονομικής κρίσης που μάστιζε την μεσοπολεμική Ευρώπη.

Σε ό,τι αφορά τη γερμανική προπαγάνδα προσέλκυσης εργατικού δυναμικού από την Ελλάδα, θα πρέπει να πω ότι αυτή δεν εξαντλήθηκε στην Αθήνα. Αντιθέτως, είναι η Θεσσαλονίκη όπου οι αρχές κατοχής «στήνουν» την πρώτη υπηρεσία που εγγράφει εργάτες και οργανώνει τη μεταφορά τους στην έδρα του Γ' Ράιχ. Και είναι πάλι η Θεσσαλονίκη, που στα τέλη του πρώτου κατοχικού χειμώνα και έπειτα από τα γεγονότα στην πλατεία Ελευθερίας, θα υποχρεωθεί σε καταναγκαστική εργασία, στέλνοντας 2.000 Εβραίους της πόλης στα ορυχεία χρωμίου του Ολύμπου και σε κατασκευαστικά έργα που εκτελούσαν οι Ναζί σε διάφορες περιοχές.

Υπάρχουν πολλά που μπορούν να ειπωθούν επί του ζητήματος και σε συνάρτηση με τη σύγχρονη κοινωνική-οικονομική ιστορία της Θεσσαλονίκης αλλά και της Βόρειας Ελλάδας γενικότερα. Ελπίζω να καταφέρουμε να ετοιμάσουμε μία σχετική εκδήλωση αμέσως μετά το Πάσχα εδώ, και να φωτίσουμε αυτές τις παραμέτρους.

Εχει αποφύγει, κατά τη γνώμη σας, η επίσημη ιστορική αφήγηση να θίξει την οικονομική πολιτική της ανόδου του Χίτλερ;

Η ιστορική επιστήμη δεν έχει αποφύγει τίποτα. Υπάρχουν ενδιαφέρουσες μελέτες, διατριβές, βιβλία που έχουν ασχοληθεί με το θέμα. Ο παραγκωνισμός ή ενίοτε και η αποσιώπηση του οικονομικού παρασκηνίου που έδρασε και ευνόησε την άνοδο και την εδραίωση του χιτλερισμού, σχετίζεται με την πολιτική. Με παράγοντες δηλαδή, επιχειρηματικούς και πολιτικούς, που συγκροτήθηκαν μεταπολεμικά σε σύστημα εξουσίας. Και αυτό, κατά την εκτίμησή μου, συνέβη για δύο λόγους: Πρώτον, γιατί σε μια εποχή που ο κόσμος προσπαθούσε να συνέλθει από το συγκλονιστικό αιματοκύλισμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν απόλυτα φυσιολογικό η διεθνής κοινότητα, οι επίσημοι φορείς να εστιάσουν περισσότερο στην καταδίκη πράξεων οφθαλμοφανούς βίας. Και δεύτερον, επειδή ήταν εξαιρετικά δύσκολο σε συνθήκες ψυχροπολεμικού ανταγωνισμού, όταν δύο πολιτικο-οικονομικά συστήματα (κομμουνισμός-φιλελευθερισμός) έριζαν για την επικράτησή τους, η φιλελεύθερη Δύση να παραδεχθεί ότι η παράνοια του εθνικοσοσιαλισμού δεν ήταν παρά το καρκίνωμα της στρεβλής της λειτουργίας. Επιπλέον, ας μην ξεχνάμε πως η ανασυγκρότηση των ευρωπαϊκών χωρών -της Γερμανίας ιδίως- έγινε με προϋπάρχοντα συστατικά, ανθρώπους δηλαδή που είχαν χρησιμοποιηθεί ή και μεγαλουργήσει σε προπολεμικές εποχές και φασιστικά καθεστώτα. Η παρουσία τους στους μηχανισμούς εξουσίας ή η σχέση τους με αυτούς μετά τον πόλεμο, απέτρεπε απ’ το να ειπωθούν ξεκάθαρα και δημόσια ορισμένα πράγματα.

Η έκδοση του συγκεκριμένου βιβλίου ειδικά σήμερα προφανώς δεν είναι τυχαία. Σε ποιον αναγνώστη απευθύνεται;

Καθόλου τυχαία. Βιώνουμε περίοδο κρίσης και αποσάθρωσης, χαρακτηριστικά της οποίας έχουν ευθείες αναφορές και συγγένειες με τη μεγάλη μεσοπολεμική ύφεση. Και στην παρούσα φάση, η Ιστορία ως επιστήμη κοινωνική, οφείλει να συμβάλει με την εμπειρία της στην κατανόηση των όσων συμβαίνουν γύρω μας. Υπό το πρίσμα αυτό, γράφτηκε «Ο τελευταίος του Κάισλινγκεν». Θεωρώ δε, πως διά της χρήσης μιας μαρτυρίας, μιας προσωπικής ιστορίας, την οποία μπορεί να προσεγγίσει και να διαβάσει ο οποιοσδήποτε, γίνεται ευκολότερο κάποιες φορές για τον ιστορικό να επικοινωνήσει τη γνώση του σε ένα ευρύτερο κοινό, που ενδεχομένως θα δίσταζε να πάρει στα χέρια του ένα επιστημονικό δοκίμιο. Επομένως το βιβλίο απευθύνεται σε όλους.