Μπορούν να μετριαστούν τα αρνητικά αποτελέσματα της «Σκοτεινής Τριάδας»;

Πηγή: TVXS,  08 Σεπ. 2014

Γιάννης Μάρκοβιτς
 

Στο πρώτο μέρος παρουσιάστηκε η «Σκοτεινή Τριάδα», δηλαδή, ο συνδυασμός τριών συμπεριφοριστικών χαρακτηριστικών -ναρκισσισμός, Μακιαβελισμός και ψυχοπάθειας- και η επίδρασή τους στην εργασιακή συμπεριφορά.

Υποστηρίχθηκε ότι ο Μακιαβελικός εμφανίζει αρνητική εργασιακή απόδοση και εμπλέκεται σε αντιπαραγωγικές εργασιακές συμπεριφορές, αναπτύσσοντας επιθετικές, συμφεροντολογικές και δόλιες διαπροσωπικές σχέσεις. Αυτός που έχει ψυχοπαθητικά στοιχεία στη συμπεριφορά του, δεν είναι αποδοτικός και αποτελεσματικός και η εργασιακή και διαπροσωπική του συμπεριφορά είναι εριστική, επιθετική και αντικοινωνική. Από την άλλη πλευρά, ο ναρκισσιστής μπορεί να είναι αποτελεσματικός εργαζόμενος, στοχεύοντας στην επιτυχία, για τη δική του καταξίωση και αποδοχή. Αυτό σημαίνει ότι αν διαπιστώσει ότι δεν επιβραβεύεται και δεν αναγνωρίζεται η αξία του, γίνεται εύκολα αρνητικός, έως και εκδικητικός. Όμως εξαιτίας της υπέρμετρης αυτοπεποίθησης που έχει, φτιάχνει με το μυαλό του μία εικόνα του εργασιακού του χώρου, που τον εξυπηρετεί και δεν προκαλεί το εγώ του. Ο συνδυασμός των τριών στοιχείων διαμορφώνουν τη «Σκοτεινή Τριάδα»· υπεύθυνη για μία συνολικά αρνητική εργασιακή συμπεριφορά και μοχθηρότητα στον χώρο εργασίας.

Μπορούν να μετριαστούν τα αρνητικά αποτελέσματα χωρίς να αλλάξει η «Σκοτεινή Τριάδα»; Δίχως να επιδιωχθεί η μεταβολή του Μακιαβελικού ή του ναρκισσιστή, πολύ δε περισσότερο του ψυχοπαθητικού (τα συμπεριφοριστικά χαρακτηριστικά αλλάζουν με μεγάλη δυσκολία, ειδικά όταν αναφερόμαστε σε ενήλικα άτομα που έχουν εμπειρίες στη ζωή και στην εργασία); Με άλλα λόγια, ποιοι παράγοντες μετριάζουν τα αρνητικά αποτελέσματα;
Ο πρώτος που μπορεί να το κάνει, είναι η εξουσία. Ο Μακιαβελικός -ένας άνθρωπος που αποζητάει την εξουσία- εφόσον την καταλάβει, η απόδοση και συμπεριφορά του δεν θα είναι, ως επί το πλείστον, αρνητικές. Έχει κατακτήσει αυτό που επιδιώκει, οπότε τα Μακιαβελικά του στοιχεία μπορούν να έχουν θετικό πρόσημο. Αυτό δεν συμβαίνει με εκείνους που κυνηγάνε την εξουσία και παλεύουν να την κατακτήσουν στη διοικητική ιεραρχία. Σε αυτούς, ο Μακιαβελισμός είναι καταστροφικός για εκείνους που βρίσκονται στην πορεία τους και θεωρούν ότι αποτελούν εμπόδιο ή δυσκολεύουν την επίτευξη των στόχων τους. Η κατάληψη μιας ιεραρχικά υψηλής θέσης σε έναν οργανισμό, πολύ δε περισσότερο εάν αυτός είναι στη Δημόσια Διοίκηση από άτομα με Μακιαβελικά στοιχεία, χωρίς τις αντίστοιχες ικανότητες, δυνατότητες, συμπεριφορές και γνώσεις, οδηγεί τον οργανισμό σε τραγικά αποτελέσματα. Αυτό όμως δεν ενδιαφέρει τους Μακιαβελικούς, καθώς γι’ αυτούς η ρήση του Στωικού φιλοσόφου Επίκτητου δεν τους αγγίζει («Αν αναλάβεις κάποια θέση που ξεπερνά τις δυνάμεις σου, αφενός θα ρεζιλευτείς αφετέρου θα παραλείψεις να κάνεις αυτό που μπορείς»).
Η εξουσία, από την άλλη πλευρά, λειτουργεί ως αναβολικό για τους ναρκισσιστές. Η εδραίωσή τους σε μια θέση εξουσίας, ενεργεί ως επιβεβαίωση των ικανοτήτων τους και ισχυροποίηση της εγωπάθειάς τους. Η αλαζονεία τους αυξάνεται, με αποτέλεσμα να μη δίνουν σημασία σε κανέναν και να μην υπολογίζουν τους άλλους. Όπως είχε πει ο Ζήνων ο Κιτιεύς, μεγαλύτερη απρέπεια από την αλαζονεία δεν υπάρχει. Ο ναρκισσιστής έχοντας την εξουσία, εμφανίζει απρέπεια. Στην περίπτωσή του ισχύει το ρητό: «Η εξουσία διαφθείρει, η απόλυτη εξουσία, διαφθείρει απόλυτα».
Ο δεύτερος παράγοντας είναι η ομαδική εργασία, ο καταμερισμός εργασίας και το μοίρασμα αρμοδιοτήτων στην ομάδα. Ο Μακιαβελικός μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον, θα προσπαθήσει να επιτύχει τους προσωπικούς του στόχους, αδιαφορώντας αν η στάση αυτή έχει αρνητικά αποτελέσματα για τη συνοχή της ομάδας. Ο ναρκισσιστής, ο ατομικιστής, δεν έχει την ευχέρεια να προσαρμόζεται στο ομαδικό πνεύμα και να εντάσσει τις προσωπικές του φιλοδοξίες στην ομαδική λειτουργία και την προσπάθεια για συλλογική αποτελεσματικότητα. Κοιτάζει τον εαυτό του και το πως αυτός φαίνεται και όχι ποιος είναι και τι αξίζει.
Όπως είχε αναφέρει ο Παναγιώτης Κονδύλης, ο σύγχρονος άνθρωπος ενδιαφέρεται λιγότερο για το τι είναι από το τι πιστεύουν οι άλλοι γι’ αυτόν. Στοιχεία ναρκισσισμού εμφανίζονται σε πολλά άτομα, ως απόρροια των τεχνητών καταναλωτικών προτύπων και των τηλεοπτικών χαρακτήρων που «πλασάρονται» ως πρότυπα επιτυχίας και δημοφιλίας. Ενώ η εργασιακή απόδοση του ναρκισσιστή παραμένει χαμηλή μέσα στην ομάδα, η αρνητική του συμπεριφορά μπορεί να μετριαστεί, εφόσον ο ίδιος διαπιστώσει ότι μέσα από τη συλλογική εργασία, επιτυγχάνει τόσο τους εργασιακούς του στόχους, απολαμβάνοντας αναγνώριση, την οποία διακαώς επιθυμεί.
Τέλος, αναφορικά με τα ψυχοπαθητικά άτομα, η αρνητική εργασιακή συμπεριφορά μπορεί να ελεγχθεί καθώς τα αντικοινωνικά τους στοιχεία θα έχουν αφομοιωθεί από το συλλογικό πνεύμα και την ομαδικότητα των υπολοίπων. Σε ένα βαθμό, ακόμα και όταν βρίσκονται σε θέση εξουσίας, αυτή μπορεί να έχει θετική επίπτωση στα επιβλαβή και εχθρικά χαρακτηριστικά τους. Όμως η εξουσία δεν έχει πάντοτε θετική επίδραση στους ψυχοπαθητικούς. Μέσα από την αντικοινωνικότητα, την εχθρότητα και τη μοχθηρότητα που έχουν, με την εξουσία αυτές οι συμπεριφορές μπορεί να γίνουν εντονότερες και περισσότερο ζημιογόνες για τους άλλους. Γενικά, τα ψυχοπαθητικά άτομα είναι δυσκολότερα διαχειρίσιμα από τα Μακιαβελικά και τους ναρκισσιστές και η ροπή τους προς την ψυχοπάθεια τούς καθιστά περισσότερο επικίνδυνους από τους άλλους.
Συμπερασματικά, η «Σκοτεινή Τριάδα», ένα σύμπλεγμα τριών χαρακτηριστικών προσωπικότητας (Μακιαβελική διανοητική ικανότητα, ναρκισσισμός και ψυχοπαθητικά στοιχεία) επηρεάζει στο σύνολό της αρνητικά την εργασιακή συμπεριφορά, την εργασιακή απόδοση και τις διαπροσωπικές και ιεραρχικές σχέσεις στον εργασιακό χώρο. Το καθένα από τα τρία χαρακτηριστικά έχει τη δική του επίδραση, όπως και οι παράγοντες που μπορούν να μετριάσουν τα αρνητικά αποτελέσματα, επενεργούν με διαφορετικό τρόπο στα παραπάνω τρία χαρακτηριστικά. Η «Σκοτεινή Τριάδα» είναι στο σύνολό της μια προβληματική και καταχθόνια κατάσταση για την ανθρώπινη συμπεριφορά, η οποία γίνεται περισσότερο επικίνδυνη, όταν αυτή συμπληρώνεται με ένα τέταρτο στοιχείο: τον υφέρποντα σαδισμό (βλέπε: Καπιταλισμός και οικονομικό έγκλημα). Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.