"Αιετέ, τίπτε βέβηκας υπέρ τάφον ή τίνος, ειπέ,
αστερόεντα θεών αποσκοπέεις;
Ψυχής είμι Ιακωβίνης εκ Ρομιγί* αποπταμένης ες Όλυμπον
εικών΄σώμα δε γη γηγενές Γαλατίας έχει"
Πλακέτα ως φόρος τιμής στη Jacqueline de Romilly, οδός Chernoviz 12 (Παρίσι, 16).Μαθήματα αρχαίων ελληνικών από τη Ζακλίν ντε Ρομιγύ
Σε μια εποχή έντονων ανακατατάξεων η 96χρονη Ζακλίν ντε Ρομιγύ εξακολουθεί
να είναι η πιο ζωηρή υπέρμαχος μιας υπόθεσης φαινομενικά χαμένης: της
διατήρησης των ελληνικών γραμμάτων στα ευρωπαϊκά σχολεία. Η συγκυρία
είναι δύσκολη. Πρώτον, τίθεται το ερώτημα πόσες πιθανότητες έχει η
διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας να επιζήσει στον καιρό της «ψηφιακής
επανάστασης» και της διάδοσης του Διαδικτύου. Και σαν να μην έφτανε
αυτό, εδώ και μισό αιώνα σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες πλήττει τις κλασικές
σπουδές μια ιδιαιτέρως σοβαρή και επικίνδυνη κρίση. Εκδηλώθηκε
αντίδραση στην ιδέα ότι τα αρχαία έργα ήταν ανέκαθεν ανώτερα.
Υποστηρίχτηκε η άποψη ότι έχουμε «κατακλυστεί από τα ελληνικά!».
Δημιουργήθηκαν έριδες που θα μπορούσαν να συνοψιστούν στον τίτλο
«Διαμάχη ανάμεσα στους Αρχαίους και στους Σύγχρονους». Σε αυτόν τον
αγώνα η μεγάλη κυρία των ελληνικών γραμμάτων προχωρεί για άλλη μία φορά
ένα βήμα μπροστά από την εποχή της. Προβλέπει ότι η κρίση θα είναι
σύντομη. Και προκειμένου να μην τρέφει κανείς καμία αμφιβολία ως προς
αυτό, αφήνει μία ακόμη παρακαταθήκη στους επιγόνους της με το βιβλίο
Μαθήματα ελληνικών (γαλλικός τίτλος: Ρetites lecons sur le grec ancien, 
δηλαδή Σύντομα μαθήματα αρχαίων ελληνικών ), το οποίο έγραψε το 2008
αμέσως μετά το Ρourquoi la Grece? (Γιατί η Ελλάδα;). 
Αυτή τη φορά απλώς
χρειάστηκε τη συνεργασία της πρώην μαθήτριάς της, επίσης ελληνίστριας,
Μονίκ Τρεντέ.«Μπορεί να χάνει την όρασή της η Ζακλίν ντε Ρομιγύ, αλλά
δεν χάνει το κουράγιο της για την υπεράσπιση του ελληνικού
πολιτισμού»σχολίασε αναγνώστρια στο Ιnternet. Και δεν παραλείπει να
περιγελά, μαζί με τη συνεργάτιδά της, τους μεγαλόσχημους ψευτοσοφούς της
τηλεόρασης και άλλων παρόμοιων χώρων οι οποίοι χρησιμοποιούν, για
παράδειγμα, τη λέξη «προβληματική» (το σύνολο των προβλημάτων με τα
οποία συνδέεται κάτι) σε κάθε κουβέντα τους, εκεί που θα αρκούσε απλώς
να πουν «πρόβλημα».
Από τις στάχτες
Πέρα από τη φαιδρή όψη των πραγμάτων η συγγραφέας μάς θυμίζει ότι η εν
λόγω διαμάχη δεν είχε τη δύναμη να ανακόψει τη διάδοση των ελληνικών, τα
οποία συνέχισαν να διδάσκονται όλο και πιο έντονα όχι μόνο στις
περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αλλά και στον Νέο Κόσμο, ενώ ακόμη πολλά
έργα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας αντλούν την έμπνευσή τους από την
Ελλάδα. Η Ελλάδα, ο μύθοι της, οι ήρωές της εξακολουθούν να είναι «στη
μόδα»… Και αυτό δεν είναι διόλου παράξενο. Με βάση τη σύντομη ιστορική
αναδρομή της ντε Ρομιγύ σε αυτό το βιβλίο, στο σημείο που μπορεί να
νομίσει κανείς ότι όλα τελειώνουν για την ελληνική γλώσσα, εκεί ακριβώς
όλα αρχίζουν. «Συνέβη αυτό όταν το Βυζάντιο, τη μόνη ελπίδα που είχε
απομείνει για να διατηρηθεί ζωντανή η ελληνική γλώσσα, έπεσε στα χέρια
των Τούρκων. Αντί να πεθάνει η ελληνική γλώσσα μετά την κατάληψη της
Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους, ήταν ακριβώς τότε που πολλοί
Έλληνες της Κωνσταντινούπολης μετανάστευσαν στην Ευρώπη, εκδηλώθηκαν
κάποιες προσπάθειες αναβίωσης των ελληνικών στη Φλωρεντία, άρχισε ο
Ερασμος στο Ρότερνταμ να προτρέπει ολόκληρη την Ευρώπη να μάθει
ελληνικά, ήρθε και η ανακάλυψη της τυπογραφίας το 1440 και συνέβαλε
καθοριστικά όχι μόνο στη διάδοση των γραμμάτων και στην κυκλοφορία των
γλωσσών, αλλά και στην εξάπλωση της διδασκαλίας των ελληνικών (…). Και
αν νιώθουμε ότι μπαίνουμε σε έναν νέο Μεσαίωνα, αν οι μελετητές των
αρχαίων γλωσσών, που αρχίζουν να σπανίζουν πλέον στα ευρωπαϊκά
πανεπιστήμια, θυμίζουν αναπόφευκτα τους αντιγραφείς του 13ου αιώνα που
με τον ζήλο τους κρατούσαν άσβεστη τη φλόγα στα κελιά των μοναστηριών,
μπορούμε τουλάχιστον να ελπίζουμε, καθώς όλα οδεύουν πιο γρήγορα σήμερα
από ό,τι στο παρελθόν, ότι η κρίση θα είναι σύντομη και θα παρέλθει
γρήγορα».
Η Ζακλίν ντε Ρομιγί μοιάζει να έχει υπόψη της την πολύ σύγχρονη
φαινομενολογία των προβλέψεων όταν αποφαίνεται στα Μαθήματα ελληνικών:
«Όπως και να ΄χει- και για να παραμείνουμε στην εκπληκτική ιστορία μιας
εξελικτικής πορείας που μας οδηγεί από τον 15ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 21ο-
το σίγουρο είναι πως σαστίζει κανείς μπροστά στη δύναμη με την οποία
διαδόθηκε η ελληνική γλώσσα μέσα από τόσες κρίσεις και αναγεννήσεις».
Υπάρχει μια σιωπηρή υπόσχεση σε μια διαδικασία φυσιολογικής ανάπτυξης,
την οποία εγγυάται η φύση. Πώς εξηγείται όμως το συγκεκριμένο φαινόμενο;
Ο πρώτος λόγος που συνέβαλε καταλυτικά στην εξάπλωση της αρχαίας
ελληνικής γλώσσας ανά τους αιώνες ήταν η άρρηκτη σχέση η οποία συνέδεσε
τη γλώσσα με τη θαυμαστή ακτινοβολία των έργων που γράφηκαν σε αυτήν.
Πέρα από το ότι η Ελλάδα επινόησε διαδοχικά όλα σχεδόν τα λογοτεχνικά
είδη, σχεδόν όλους τους μύθους και μεγάλο αριθμό σπουδαίων φιλοσοφικών
δογμάτων, η ελληνική γλώσσα δεν αποτελεί μόνο μέσο πρόσβασης στα ίδια τα
κείμενα. Είναι εξίσου αλήθεια ότι το ποιόν της ελληνικής γλώσσας
διαμόρφωσε το ποιόν των έργων.
Ακρίβεια και ομορφιά
Όπως επιχειρεί να δείξει η συγγραφέας σε αυτό το ύστατο εγχειρίδιο
ελληνικών με πλήθος παραδειγμάτων, τα λογοτεχνικά έργα επιβλήθηκαν μέσα
στους αιώνες ακολουθώντας μια συνεχή ροή από επινοήσεις που επέτρεπαν
στη γλώσσα να ανανεώνεται, προσδίδοντάς της μια αίσθηση γλωσσικής
έκφρασης η οποία συνδυάζει ακρίβεια και ομορφιά. Εκπλήσσεται κανείς από
την ικανότητα της γλώσσας αυτής να εκφράζει τόσες ποιητικές και
φιλοσοφικές ανακαλύψεις, σημειώνει η Ρομιγύ. Το πυκνό αισχύλειο ύφος
συνοδεύεται από υποβλητικές παρομοιώσεις και επινοήσεις λέξεων σπάνιας
τόλμης: «αργυραμοιβός σωμάτων» ήταν ο θεός του πολέμου Άρης, σαν
μικροτραπεζίτης που αντάλλασσε τους νεκρούς όπως ανταλλάσσουμε
νομίσματα. Η ευρηματικότητα συνεχίζεται όταν αποκαλεί την ωραία Ελένη
«πολυλάνωρ», δηλαδή γυναίκα με πολλούς άντρες, ενώ για το όνομά της
σχολιάζει ότι Ελένη σημαίνει «ελένας» (από το ελείν και ναυς), «αυτή που
ρημάζει τα καράβια» (Καραβοπνίχτρα). Μάλιστα, η ευφάνταστη υβριστική
έκφραση του Αριστοφάνη «κρουνοχυτρολήραιον ει»- λέξη που κατασκεύασε ο
ποιητής από τον κρουνό (πηγή), τον χύτρο (τσουκάλι) και το ληρέω
(μωρολογώ), για να πει «είσαι ανόητος πολυλογάς»- έχει επιβιώσει, κάτι
που πιθανότατα γνώριζε η Ρομιγύ αλλά όχι οι αναγνώστες της, παραλλαγμένη
ως τις μέρες μας: «είσαι κρασοκανάτας».
Τα πράγματα σοβαρεύουν όταν έχουμε τη δημιουργία λέξεων ή παραγώγων που επιτρέπουν ακριβέστερη νοηματοδότηση σε ιδέες και νοήματα. «Σήμερα είμαστε σε θέση να αποτιμήσουμε το μέγεθος της αθηναϊκής ευρηματικότητας η οποία, ακριβώς στο κατώφλι του 5ου αιώνα π.Χ., δημιούργησε εντελώς συνειδητά τη λέξη «δημοκρατία». Ο όρος επινοήθηκε ταυτόχρονα με το πολιτικό σύστημα που περιέγραφε και που ίδρυσαν τότε οι Αθηναίοι» γράφει η Ρομιγύ. Την ίδια εποχή γίνεται η διάκριση μεταξύ «ηγεμονίας» και «αυτοκρατορίας», δημοκρατίας και δημαγωγίας, ταξινομούνται οι διάφορες μορφές συγκρότησης μιας πολιτείας. «Ολα αυτά εγγράφονται στον 5ο αιώνα, στον αιώνα της αθηναϊκής ακτινοβολίας, αλλά εγγράφονται πλέον και στις οριστικές κατακτήσεις του πνεύματος και της γλώσσας». Η επινόηση λέξεων και ο εμπλουτισμός του λεξιλογίου πήγαιναν μαζί με την εκλέπτυνση της πολιτικής ανάλυσης. Και παρ΄ όλο που η ελληνική θεωρείται σήμερα νεκρή γλώσσα, μια πλειάδα λέξεων που κατασκευάζονται στη Δύση για να προσδιορίσουν νέες πραγματικότητες είναι ελληνικές- το τηλέφωνο, ο φιλοτελισμός, η ψυχανάλυση. Ακόμη και το όνομα Ευρώπη είναι ελληνικό. Ανήκει στην πριγκίπισσα που ερωτεύεται ο Δίας όταν τη βλέπει να παίζει με τις φίλες της στην παραλία της Σιδώνας. «Είτε μιλάμε για γλώσσα είτε για λογοτεχνία ή για τέχνη, η ελληνική κληρονομιά δεν είναι απλώς μια κληρονομιά κοινή σε όλους τους λαούς της Ευρώπης» καταλήγει η Ρομιγύ. «Είναι ο αρχικός πυρήνας, η “μαγιά” θα λέγαμε της Ευρώπης». Και ακόμη παραπέρα: με τρόπο σταθερό και επίμονο, μέσα από την αρχαία τραγωδία ή την πολιτική επιστήμη, τη μυθολογία ή την ιστορία, το ελληνικό πνεύμα επικεντρώθηκε στην «ανθρώπινη κατάσταση» και όχι στις ιδιαιτερότητες του «ιδιωτεύοντος» ανθρώπου.
«Είναι σίγουρο ότι οι Έλληνες και βίαιοι ήταν, και πολέμους, ακόμα και εμφύλιους, έκαναν. Αυτά είναι τα γεγονότα. Αλλά, όμως, υπάρχουν και τα κείμενα. Κι αυτά εκφράζουν ομόθυμα την άποψη ότι είναι φοβερό να ζει κανείς μέσα στη βία, ότι πρέπει να την ελαττώσουν και να τη σταματήσουν. Όλα τα αρχαία ελληνικά κείμενα που μας έχουν παραδοθεί καταδικάζουν τον πόλεμο με τέτοια δύναμη που παραμένουν μέχρι σήμερα πρότυπα» είπε η αδιαφιλονίκητη μεγάλη κυρία των ελληνικών σπουδών σε παλαιότερη συνέντευξή της στο περιοδικό «Le Ρoint». Για αυτόν τον λόγο έμαθε ελληνικά ο Λουκιανός από τα Σαμόσατα της Συρίας τον 2ο αιώνα μ.Χ., και έγινε τόσο διάσημος συγγραφέας που ενέπνευσε τον Έρασμο στο Ρότερνταμ, τον 15ο αιώνα, ο οποίος βοηθάει τώρα με τη σειρά του τους νεαρούς απογόνους των Γαλατών χιλιόμετρα μακριά από την πατρίδα του να ανακαλύψουν την ελληνική γλώσσα. Κατά τη Ζακλίν ντε Ρομιγύ, η κρίση της εποχής μας αφορά ουσιαστικά στην πραγματικότητα την οργάνωση της εκπαίδευσης διότι, κατά γενική ομολογία, τα ελληνικά απολαμβάνουν την εύνοια των περισσοτέρων μας.
Πηγή: Το Βήμα, Μ. Παπαγιαννίδου, 21/10
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου