- 1.αλληγορία η [aliγoría] Ο25 :
μεταφορική έκφραση, συχνά και ολόκληρο ποιητικό ή πεζό κείμενο, που
κρύβει νοήματα διαφορετικά από εκείνα που φαίνεται ότι δηλώνει: Στην «Aποκάλυψη» του Ευαγγελιστή Iωάννη υπάρχουν πολλές αλληγορίες. Ο λαϊκός μύθος είναι μια ~. || ανάλογη παράσταση σε εικαστικό έργο: Πολλά από τα έργα του N. Γύζη είναι αλληγορίες. || (επέκτ., προφ., συνήθ. πληθ.) αοριστολογία, περίπλοκη και ασαφής έκφραση: Mη μιλάς με αλληγορίες, λέγε καθαρά τι εννοείς. [λόγ. < ελνστ. ἀλληγορία]ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΜΑΝΟΛΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗ
2. ΑΛΛΗΓΟΡΙΑ
Laurent de La Hyre, «Η αλληγορία της αριθμητικής» (περ. 1650, λεπτομέρεια)
Λάδι σε καμβά, 103x112 εκ. [πηγή: Wikipedia]
«Ας αρχίσουμε με ορισμό της αλληγορίας. Όπως συνήθως, οι παλιοί ορισμοί δεν λείπουν, και αρχίζουν από τον πιο στενό για να φτάσουν ως τον πιο πλατύ. Κατά περίεργο τρόπο, ο πιο ευρύς είναι και ο πιο πρόσφατος· τον βρίσκουμε στο βιβλίο του Angus Fletcher Αλληγορία [Allegory], αυτή την πραγματική εγκυκλοπαίδεια της αλληγορίας. «Για να το πούμε απλά, η αλληγορία λέει κάτι και δηλώνει μ' αυτό κάτι άλλο», γράφει ο Fletcher στην αρχή του βιβλίου του (σ. 2). Όπως ξέρουμε, όλοι οι ορισμοί είναι στην πραγματικότητα αυθαίρετοι· αλλά τούτος εδώ δεν είναι διόλου ελκυστικός: με τη γενικότητά του, μεταμορφώνει την αλληγορία σε αποθέτη των πάντων, σε υπέρ-σχήμα.
Στο άλλο άκρο βρίσκεται μια εξίσου καινούρια σημασία του όρου, πολύ πιο περιοριστική, που θα μπορούσαμε να τη συνοψίσουμε ως εξής: η αλληγορία είναι μια πρόταση με διπλή σημασία, όπου η καθαυτό (ή κυριολεκτική) σημασία έχει εξαλειφθεί εντελώς. Έτσι συμβαίνει στις παροιμίες. «Πολλές φορές πάει η στάμνα για νερό, μια φορά σπάζει» — κανείς, ή σχεδόν κανείς, δεν σκέφτεται, ακούγοντας αυτές τις λέξεις, μια στάμνα, τη βρύση, το σπάσιμο· συλλαμβάνει αμέσως την αλληγορική έννοια: το να μπαίνει κανείς σε πάρα πολλούς κινδύνους είναι επικίνδυνο, κτλ. Επειδή την καταλάβαιναν έτσι, οι νεότεροι συγγραφείς στιγμάτισαν συχνά την αλληγορία ως αντίθετη της κυριολεξίας.
Η ιδέα που είχαν στην Αρχαιότητα για την αλληγορία θα μας επιτρέψει να προχωρήσουμε περισσότερο. Ο Κουιντιλιανός γράφει: «Μια συνεχής μεταφορά εξελίσσεται σε αλληγορία». Με άλλα λόγια, μια μεμονωμένη μεταφορά είναι συνεχής, συνεχιζόμενη, αποκαλύπτει τη σίγουρη πρόθεση να μιλήσει και για κάτι άλλο, πέρα από το πρώτο αντικείμενο του εκφωνήματος. Ο ορισμός αυτός είναι πολύτιμος επειδή είναι μορφικός, δείχνει το μέσον με το οποίο μπορούμε να αναγνωρίσουμε την αλληγορία. Αν, για παράδειγμα, μιλά κανείς αρχικά για το Κράτος σαν να είναι πλοίο, κατόπιν για τον αρχηγό του Κράτους ονομάζοντάς τον κυβερνήτη, μπορούμε να πούμε πως η θαλασσινή εικονοποιία παρέχει μιαν αλληγορία του Κράτους. Ο Fontanier, ο τελευταίος μεγάλος Γάλλος συγγραφέας ρητορικής, γράφει: «Η αλληγορία συνίσταται σε μια πρόταση με διπλή σημασία, με σημασία κυριολεκτική και με σημασία πνευματική ταυτόχρονα» (σ. 114)· και την επεξηγεί με το ακόλουθο παράδειγμα:
Ένα ρυάκι προτιμώ, που πα’ στην άμμο την αβρή
αργά μες σ’ ανθογέμιστο λιβάδι περπατεί,
παρά ξέχειλον χείμαρρο, που, με ροή τρικυμιστή,
χαλίκια ολόγιομος, κυλά στη λασπερή τη γη.
Θα μπορούσαμε να εκλάβουμε τους τέσσερις αυτούς αλεξανδρινούς [στίχους] ως απλοϊκή, αμφίβολης ποιότητας, ποίηση, αν αγνοούσαμε πως οι στίχοι αυτοί ανήκουν στην Ποιητική τέχνη [Art poetique] του Boileau· αυτό στο οποίο αποβλέπει ο Boileau δεν είναι, προφανώς, η περιγραφή ενός ρυακιού, αλλά η περιγραφή δυο υφών, όπως άλλωστε δεν παραλείπει να το εξηγήσει ο Fontanier: «Ο Boileau θέλει να μας κάνει να καταλάβουμε πως ένα διανθισμένο και φροντισμένο ύφος είναι προτιμότερο από ένα ύφος ορμητικό, άνισο και χωρίς κανόνα» (σ. 115). Δεν χρειαζόμαστε, προφανώς, το σχόλιο του Fontanier για να το καταλάβουμε· και μόνο το γεγονός ότι το τετράστιχο βρίσκεται στην Ποιητική τέχνη είναι αρκετό: τις λέξεις θα τις πάρουμε με την αλληγορική τους σημασία.
Ας ανακεφαλαιώσουμε. Πρώτον, η αλληγορία υπονοεί την
ύπαρξη δυο τουλάχιστον σημασιών για τις ίδιες λέξεις· μερικές φορές μας
λένε πως η πρώτη σημασία πρέπει να εξαφανίζεται, άλλες φορές πως οι δυο
σημασίες πρέπει να δίνουν μαζί το παρόν. Δεύτερον, η διπλή αυτή σημασία
δηλώνεται μέσα στο έργο με τρόπο ρητό: δεν προκύπτει από την (αυθαίρετη ή
μη) ερμηνεία ενός οποιουδήποτε αναγνώστη.»
Τσβετάν Τοντορόφ, Εισαγωγή στη φανταστική λογοτεχνία, μτφ. Αριστέα Παρίση, Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα 1991, 78-80.
**************************
Giovanni Lanfranco (περ. 1582 - περ. 1647), " Η Αφροδίτη παίζει άρπα" ( Η αλληγορία της Μουσικής) 1630 - 1634.
***********************
*************************
************************
*************************
Jose Manuel Capuletti , Η αλληγορία της Μουσικής-1946
*********************
Henry Ryland, Αλληγορία της Μουσικής
*********************** 
Carle Van Loo, Αλληγορία της Μουσικής-1750.
***********************
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου