gerontakos: Σπάνιες γαίες : το υπερόπλο της Κίνας απέναντι στις απειλές του Τραμπ (ανάλυση)

Κυριακή, Οκτωβρίου 19, 2025

Σπάνιες γαίες : το υπερόπλο της Κίνας απέναντι στις απειλές του Τραμπ (ανάλυση)

Μετάφραση από το αγγλικό πρωτότυπο στο GeoTrends

Στις 19 Φεβρουαρίου 1998, η υπουργός Εξωτερικών Μαντλίν Ολμπράιτ χαρακτήρισε τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής ως «το απαραίτητο/αναντικατάστατο έθνος». Αυτή η φράση έγινε η επιτομή του αμερικανικού εξαιρετισμού: ειδικοί κανόνες ισχύουν για τις ΗΠΑ, και οι κανόνες που ισχύουν για τον υπόλοιπο κόσμο δεν χρειάζεται να ισχύουν για τις ΗΠΑ. Ο Ντόναλντ Τραμπ επανέλαβε αυτό το μήνυμα στην ορκωμοσία της δεύτερης θητείας του: «Θα είμαστε μια χώρα όπως καμία άλλη, γεμάτη […] εξαιρετισμό». Είναι φυσικό να ακολουθεί η βαθιά έκπληξη των ΗΠΑ όταν άλλες χώρες ανταποδίδουν ή αντιδρούν -που είναι ακριβώς αυτό που έκανε η Κίνα.

Τα γεγονότα των αρχών Οκτωβρίου 2025 αντιπροσωπεύουν μια κρίσιμη κλιμάκωση στην παρατεταμένη αντιπαλότητα μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ, όπου το Πεκίνο αξιοποίησε την απαράμιλλη κυριαρχία του στον τομέα των κρίσιμων ορυκτών για να επιβάλει ένα καθεστώς ελέγχου των εξαγωγών που έχει αντίκτυπο σε όλες τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού. Στις 9 Οκτωβρίου, το Υπουργείο Εμπορίου (MOFCOM) και η Γενική Διοίκηση Τελωνείων εξέδωσαν μια σειρά τεσσάρων ανακοινώσεων (με αριθμούς 56 έως 59) που θεσπίζουν συλλογικά τους αυστηρότερους περιορισμούς για τα στοιχεία σπάνιων γαιών (REE) και τις βοηθητικές τεχνολογίες μέχρι σήμερα. Τα μέτρα αυτά βασίζονται σε προηγούμενους περιορισμούς, αλλά εισάγουν πρωτοφανές εύρος και εξωεδαφικότητα, στοχεύοντας όχι μόνο τα ίδια τα ορυκτά, αλλά και την υποδομή της εξόρυξης, της επεξεργασίας και της χρήσης/εφαρμογής τους.

Η ανακοίνωση αριθ. 61, που αποτελεί το επίκεντρο, επεκτείνει τις απαιτήσεις αδειοδότησης εξαγωγών σε δώδεκα από τα δεκαεπτά REE (σπάνιες γαίες), ενσωματώνοντας πέντε νεωστί ελεγχόμενα στοιχεία: δυσπρόσιο, τέρβιο, ύττριο, γαδολίνιο και σκάνδιο. Τα στοιχεία αυτά είναι απαραίτητα για την παραγωγή μόνιμων μαγνητών υψηλής απόδοσης, όπως τα κράματα νεοδυμίου-σιδήρου-βορίου, τα οποία αποτελούν πάνω από το 90% της παγκόσμιας προσφοράς και είναι απαραίτητα για εφαρμογές που κυμαίνονται από κινητήρες ηλεκτρικών οχημάτων έως ανεμογεννήτριες και προηγμένους ημιαγωγούς. Συμπληρωματικά, η απόφαση αριθ. 56 ορίζει ελέγχους για τον εξοπλισμό επεξεργασίας σπάνιων γαιών, που περιλαμβάνει 26 υποκατηγορίες: από φυγοκεντρικούς εξαγωγείς με δυνατότητα επεξεργασίας 5.000 κυβικών μέτρων ημερησίως από εκχυλίσματα έως κλιβάνους επαγωγής κενού που λειτουργούν σε συχνότητες 1-8 kHz και θερμοκρασίες έως 1.700 °C, καθώς και εξειδικευμένους κλιβάνους ανάπτυξης κρυστάλλων που χρησιμοποιούν τη μέθοδο Tira στους 2.300 °C. Το Νο. 57 επιβάλλει περιορισμούς στις μπαταρίες υψηλής ενεργειακής πυκνότητας που υπερβαίνουν τις 300 βατώρες ανά κιλό -κρίσιμες για ηλεκτρικά οχήματα μεγάλης εμβέλειας και μη επανδρωμένα αεροσκάφη- καθώς και στον εξοπλισμό κατασκευής τους, όπως οι επικαλυπτές ηλεκτροδίων. Το Νο. 58 στοχεύει στα υλικά μπαταριών ανόδου, συμπεριλαμβανομένων των ανόδων γραφίτη (όπου η Κίνα κατέχει το 80% της παγκόσμιας παραγωγικής ικανότητας) και των προδρόμων καθόδων, όπως τα σκευάσματα νικελίου-κοβαλτίου-μαγγανίου. Τέλος, το Νο. 59 ρυθμίζει τα υπερσκληρά υλικά, ιδίως τα συνθετικά βιομηχανικά διαμάντια με μέγεθος σωματιδίων 5 μικρομέτρων ή μικρότερο και περιεκτικότητα σε οξυγόνο κάτω από 80 μέρη ανά εκατομμύριο, τα οποία είναι απαραίτητα για την κατεργασία ακριβείας στην παραγωγή ημιαγωγών.

Η MOFCOM δημοσίευσε αυτές τις ανακοινώσεις στις 9 Οκτωβρίου 2025. Ορισμένες διατάξεις τέθηκαν σε ισχύ αμέσως μετά τη δημοσίευσή τους, ενώ οι κύριες απαιτήσεις αδειοδότησης και οι εξωεδαφικές διατάξεις τίθενται σε ισχύ την 1η Δεκεμβρίου 2025. Αυτοί οι έλεγχοι επιβάλλουν την έγκριση του MOFCOM κατά περίπτωση για τις εξαγωγές διπλής χρήσης, με τεκμαιρόμενη άρνηση για στρατιωτικές ή προηγμένες τεχνολογικές τελικές χρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των λογικών τσιπ 14 νανομέτρων ή μικρότερων, των συστοιχιών μνήμης 256 στρωμάτων ή περισσότερων και της έρευνας τεχνητής νοημοσύνης με πιθανές επιπτώσεις στην άμυνα. Οι εξωεδαφικές διατάξεις απαιτούν την αδειοδότηση για οποιαδήποτε επανεξαγωγή που περιλαμβάνει 0,1% ή περισσότερο σπάνιων γαιών (REE) ή παράγωγων τεχνολογιών κινεζικής προέλευσης, αντικατοπτρίζοντας ουσιαστικά τον κανόνα των ΗΠΑ για τα άμεσα ξένα προϊόντα (Foreign Direct Product Rule). Η κυριαρχία του Πεκίνου υποστηρίζει αυτή την αρχιτεκτονική: σύμφωνα με τις Συνοπτικές Εκθέσεις Ορυκτών Εμπορευμάτων 2025 της Γεωλογικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ, η Κίνα αντιπροσώπευε περίπου το 69% της παγκόσμιας παραγωγής σπάνιων γαιών (270.000 μετρικοί τόνοι το 2024, με αύξηση σε περίπου 280.000 το 2025), περίπου το 90% της ικανότητας εξευγενισμού και περίπου το 90-93% της παραγωγής μόνιμων μαγνητών. Αυτά τα μέτρα, που παρουσιάζονται ως διασφαλίσεις για την «εθνική ασφάλεια και τα συμφέροντα» σύμφωνα με τον νόμο περί ελέγχου των εξαγωγών της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, αντανακλούν τους περιορισμούς του 2010 στην Ιαπωνία, οι οποίοι προκάλεσαν αύξηση των τιμών κατά 500%, αλλά με διευρυμένο πεδίο εφαρμογής εν μέσω της αυξημένης τεχνολογικής αλληλεξάρτησης.

Η απάντηση του προέδρου Τραμπ, που εκφράστηκε μέσω μιας ανάρτησης στο Truth Social στις 10 Οκτωβρίου, έδειξε χαρακτηριστική αγανάκτηση και αυτοσχεδιασμό. Χαρακτηρίζοντας τις ενέργειες της Κίνας ως «εξαιρετικά επιθετική στάση» και «ηθική ντροπή» στο διεθνές εμπόριο, ο Τραμπ ανακοίνωσε επιπλέον δασμό 100% σε όλες τις κινεζικές εισαγωγές (επιπλέον του υπάρχοντος βασικού δασμού 30% από την ανακωχή της Γενεύης του Απριλίου 2025, με αποτέλεσμα τα πραγματικά ποσοστά να ανέρχονται σε περίπου 130%) με ισχύ από την 1η Νοεμβρίου «ή νωρίτερα, ανάλογα με τυχόν περαιτέρω ενέργειες ή αλλαγές που θα κάνει η Κίνα». Ταυτόχρονα, δεσμεύτηκε να επιβάλει ελέγχους στις εξαγωγές «κάθε είδους κρίσιμου λογισμικού», μια ευρεία κατηγορία που περιλαμβάνει αλγόριθμους τεχνητής νοημοσύνης και εργαλεία σχεδιασμού ολοκληρωμένων κυκλωμάτων, και απέστειλε μια λεπτομερή επιστολή στον πρόεδρο Σι Τζινπίνγκ, στην οποία απαριθμούσε τα προηγούμενα παραδείγματα των ΗΠΑ από την απόφαση για την Huawei το 2019 και μετά. Η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Επικοινωνιών απαγόρευσε αμέσως τις πωλήσεις εξοπλισμού της Huawei σε εγχώριες πλατφόρμες ηλεκτρονικού εμπορίου, ενώ το Γραφείο Βιομηχανίας και Ασφάλειας σηματοδότησε επικείμενες περιορισμούς στα αεροναυτικά εξαρτήματα της Boeing και στα αναλώσιμα ημιαγωγών, όπως τα φωτοανθεκτικά, όπου τα αποθέματα της Κίνας είναι περιορισμένα.

Αυτή η επίθεση μετριάστηκε από την αμφιλεγόμενη στάση του Τραμπ: η αρχική απειλή να ακυρώσει τη σύνοδο κορυφής της Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού με τον Σι στη Νότια Κορέα αργότερα εκείνο το μήνα ανακλήθηκε μέσα σε λίγες ώρες με την δήλωση ότι «ίσως να έχουμε» μια συνάντηση, αφήνοντας περιθώρια για διαπραγματεύσεις. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές αντέδρασαν αμέσως με ανησυχία: ο δείκτης Standard & Poor’s 500 υποχώρησε κατά περίπου 2,7%, εξαφανίζοντας περίπου 700 δισεκατομμύρια δολάρια σε κεφαλαιοποίηση της αγοράς μέσα σε λίγα λεπτά, ενώ ο Nasdaq Composite υποχώρησε κατά περίπου 3,6%, με τις τιμές του οξειδίου του νεοδυμίου-πρασεοδυμίου να αυξάνονται κατά περίπου 15% στα 85 δολάρια ανά κιλό. Η ρητορική του Τραμπ, ωστόσο, στράφηκε προς την εκτροπή, αποδίδοντας την ύφεση στις «εχθρικές» μηχανορραφίες του Πεκίνου και όχι σε ενδογενείς αδυναμίες.

Η κίνηση της Κίνας αποτελεί μια μετρημένη ανταπόκριση σε μια σειρά τεχνοοικονομικών περιορισμών από την πλευρά των ΗΠΑ, που είναι χαρακτηριστική της αρνητικής αμοιβαιότητας στον επαναλαμβανόμενο ανταγωνισμό μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Ο άμεσος καταλύτης ήταν η επέκταση του «καταλόγου οντοτήτων» από το υπουργείο Εμπορίου των ΗΠΑ τον Σεπτέμβριο-Οκτώβριο, με την προσθήκη πολλών κινεζικών οντοτήτων (συμπεριλαμβανομένης της Fudan Microelectronics) για δραστηριότητες που υπονομεύουν φαινομενικά την εθνική ασφάλεια στον τομέα των ημιαγωγών και της τεχνητής νοημοσύνης. Αυτό ενίσχυσε τον «κανόνα των θυγατρικών» (ή «κανόνα του 50%») της 29ης Σεπτεμβρίου, ο οποίος επεκτείνει τους περιορισμούς σε οποιαδήποτε θυγατρική που ανήκει κατά 50% ή περισσότερο σε εισηγμένες εταιρείες, παγιδεύοντας πάνω από 1.100 κινεζικούς φορείς και αντιστρέφοντας τον κανόνα του 2020 για τα άμεσα ξένα προϊόντα, προκειμένου να αποκλειστεί η εκτροπή τεχνολογίας αμερικανικής προέλευσης σε τρίτες χώρες. Αυτές οι ενέργειες παραβίασαν το εύθραυστο πλαίσιο του Λονδίνου του Ιουνίου 2025, το οποίο είχε αναστείλει τους δασμούς 145% του Απριλίου σε αντάλλαγμα για μερική επιείκεια σε επτά στοιχεία.[..............................................]