Μια εταίρα με αξιοπρέπεια

 

Αλκίφρων

Ἀλ­κί­φρων (περ. 2ο-3ο αἰ. μ.Χ.­). Ἐ­ρω­τι­κὸς ποι­η­τὴς, ἐ­πι­στο­λο­γρά­φος καὶ σο­φι­στής. Ἰ­δι­αί­τε­ρα γνω­στὸς γιὰ τὶς δύ­ο ἐ­πι­νο­η­μέ­νες ἐ­πι­στο­λές του τοῦ Μέ­ναν­δρου πρὸς τὴ Γλυ­κέ­ρα.

Ο σοφιστής και ρήτορας Αλκίφρων έζησε και έγραψε στις αρχές τού τρίτου μετά Χριστόν αιώνα. Σχετικά με τον βίο του γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα, αλλά από το πολύτιμο και εκτενές έργο του – το οποίο εντάσσεται στο φιλολογικό είδος τής «επιστολογραφίας» – σώζονται περίπου εκατό επιστολές, χωρισμένες σε τέσσερις ομάδες: «Αγροτικές», «Αλιευτικές», «Παρασιτικές» και «Εταιρικές» (βλέπε και στο παράρτημα).

Τα περιστατικά, τα οποία περιγράφονται στις επιστολές τής κάθε ομάδας, θεωρούνται προϊόντα τής φαντασίας τού Αλκίφρονα, αφού όλα τα κείμενα τού ρήτορα είναι ετεροχρονισμένα και τοποθετούνται σε παλαιότερες εποχές. Ωστόσο, τα ήθη, τα έθιμα, οι συνήθειες και οι παραδόσεις εκείνων των καιρών παρουσιάζονται με απαράμιλλη πιστότητα, ενώ η καθημερινή ζωή τού αρχαίου κόσμου – κυρίως των φτωχών ανθρώπων, των περιθωριακών και των απόκληρων τής κοινωνίας – αντικατοπτρίζεται με ιδιαιτέρως μεγάλη ακρίβεια.

Οι παράσιτοι

Οι πιo γνωστοί ανεπάγγελτοι άνδρες τής αρχαίας εποχής ήταν οι περίφημοι παράσιτοι. Άνθρωποι τής φτωχολογιάς, είτε απόκληροι και περιθωριακοί είτε εκ πεποιθήσεως ράθυμοι και οκνηροί, εμφανώς διεφθαρμένοι και πρόστυχοι, μέλη τού υποκόσμου των μεγάλων πόλεων, ενίοτε παράνομοι και κακοποιοί, κάποιες φορές κατάσκοποι και καταδότες, άλλοτε πονηροί και θρασείς, οι παράσιτοι – όπως δηλώνει και η ονομασία τους – σιτίζονταν δωρεάν στις κατοικίες των πλουσίων, κυρίως, συμπολιτών τους, κατά την διάρκεια των εορταστικών συμποσίων, των δεξιώσεων και των πολυτελών δείπνων, προσφέροντας – ως αντάλλαγμα γιά το λίγο ή πολύ, καλής ή κακής ποιότητας φαγητό που αποκόμιζαν – άφθονο γέλιο στην συντροφιά τού οικοδεσπότη. Το σώμα και η αξιοπρέπειά τους βρισκόταν συνεχώς στην διάθεση των συνδαιτημόνων, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν τους παράσιτους ως ποταπά ανδρείκελα, προσβάλλοντας, λερώνοντας, χτυπώντας, εξευτελίζοντας και γελοιοποιώντας τους χωρίς οίκτο και χωρίς αναστολές.

Ο παρασιτισμός δεν αποτελούσε χαρακτηριστικό μόνον τής αρχαίας εποχής ή αποκλειστικά τής ελληνικής κοινωνίας. Η προσφορά γέλιου ή διασκέδασης ή εξυπηρετήσεων άλλου είδους – κολακεία, πληροφόρηση, παρακολούθηση προσώπων, κατασκοπεία αντιπάλων, προμήθεια ερωτικών συντρόφων και λοιπά – με ανταμοιβή «ένα κομμάτι ψωμί» ήταν και εξακολουθεί να παραμένει προσφιλής και μοναδική δραστηριότητα πολλών άνεργων ή οκνηρών ανθρώπων σε όλα τα μήκη και τα πλάτη τής γης.

Εξάλλου, οι παράσιτοι – και ιδιαιτέρως αυτοί τής σύγχρονης εποχής – δεν είναι υποχρεωτικά φτωχοί, ράθυμοι ή αναξιοπαθούντες συνάνθρωποί μας, ούτε προσφέρουν τις ποικίλες υπηρεσίες τους «αντί πινακίου φακής». Στις μέρες μας, η ιδιότητα τού παράσιτου καλύπτεται πίσω από ένα πλήθος χαριτωμένων λέξεων, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται οι όροι «σύμβουλος», «στέλεχος», «ειδικός», «παράγοντας» και πολλοί άλλοι, εφόσον – βέβαια – αυτές οι ιδιότητες αποδίδονται καταχρηστικά και υστερόβουλα και μόνον στους γνήσιους «απογόνους» τού Εντεροπεινάλα, τού Σαγωνά, τού Πιατογλείφτη, τού Χυτροβούτα και όλων εκείνων των «ηρώων» τής αρχαιότητας, για τους οποίους θα μιλήσουμε αμέσως παρακάτω.[...]

Οι επιστολές των παρασίτων

Οι επιστολές των παρασίτων είναι συνολικά σαράντα δύο. Το περιεχόμενό τους δεν είναι αυστηρά και μόνον ευτράπελο ή φαιδρό. Ενίοτε γίνεται κοινωνιολογικό, ψυχολογικό ή αυτοκριτικό.

Τα ονόματα των αποστολέων και των παραληπτών είναι κωμικά και σχετίζονται άμεσα με τις βασικές – «γαστροκεντρικές» – δραστηριότητες των παρασίτων. Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε με βεβαιότητα αν οι πρωταγωνιστές των επιστολών υπήρξαν πραγματικά πρόσωπα, ένα είδος λαϊκών ηρώων τής αρχαιότητας, ή αν αποτελούσαν θρύλους τού φτωχού λαού ή – τελικά – αν ήταν γεννήματα τής πλούσιας φαντασίας τού Αλκίφρονα.

Οι περισσότερες επιστολές σώζονται ακέραιες. Από την προτελευταία, αντίθετα, διαθέτουμε μόνον μία πρόταση, μάλλον την αρχική, ενώ σε κάποιες άλλες παρουσιάζονται χάσματα κειμένου (σημειώνονται με [...]). Ωστόσο, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε εντελώς εκείνη την άποψη, που αντιμετωπίζει τα σωζόμενα κείμενα ως αποσπάσματα εκτενέστερων επιστολών, οι οποίες δεν έχουν φτάσει ολόκληρες μέχρι τις μέρες μας.

ΔΕΙΤΕ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ : 

Αθανάσιος Α. Τσακνάκης

Φιλόλογος – Θεολόγος:

ΑΛΚΙΦΡΩΝ - "ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΩΝ ΠΑΡΑΣΙΤΩΝ"

 

[Όπου η πρόσκληση σε δείπνο ενός φουκαρά από έναν σπαγκοραμμένο πλούσιο, παρά λίγο να καταλήξει σε τραγωδία]  

2 [ΙΙΙ 5]. Τρεχέδειπνος Μανδαλοκολάπτῃ.

Χθὲς δείλης ὀψίας Γοργίας ὁ Ἐτεοβουτάδης συμβαλών μοι κατὰ τύχην χρηστῶς ἠσπάσατο καὶ κατεμέμφετο ὅτι μὴ θαμίζοιμι παρ αὐτόν. καὶ μικρὰ προσπαίξας ‘ἴθι πρὸς Διός’· εἶπεν ‘ὦ βέλτιστε, καὶ μετὰ βραχὺ λουσάμενος ἧκε Ἀηδόνιον ἡμῖν τὴν ἑταίραν ἄγων.

 ἔστι δέ μοι συνήθης ἐπιεικῶς καὶ μένει, πάντως οὐκ ἀγνοεῖς, μικρὸν ἄπωθεν τοῦ Λεωκορίου· δεῖπνον [τε] ἡμῖν ηὐτρέπισται γεννικὸν ἰχθὺς τεμαχίτης καὶ σταμνία τοῦ Μενδησίου νέκταρος, εἴποι τις  ἄν, πεπληρωμένα. 

καὶ ὁ μὲν ταῦτα εἰπὼν ᾤχετο· ἐγὼ δὲ παρὰ τὴν Ἀηδόνιον δραμὼν καὶ φράσας παῤ ὅτου καλοῖτο, ἐδέησα κινδύνῳ περιπεσεῖν. ἀγνώμονος γὰρ, ὡς ἔοικε, πειραθεῖσα τοῦ Γοργίου καὶ μικροπρεποῦς περὶ τὰς ἀποδόσεις, τὴν ὀργὴν ἔναυλον [ἐγκειμένην] ἔχουσα, πλήρη τὴν κακ〈κ〉άβην ἀποσπάσασα τῶν χυτροπόδων ἐδέησέ μου κατὰ τοῦ βρέγματος καταχέαι ζέοντος τοῦ ὕδατος, εἰ μὴ φθάσας ἀπεπήδησα παρὰ βραχὺ φυγὼν τὸν κίνδυνον. οὕτως ἡμεῖς ἐλπίσιν ἀπατηλαῖς βουκολούμενοι πλείους τῶν ἡδονῶν τοὺς προπηλακισμοὺς ὑπομένομεν.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ 

[Gerontakos] 

Ο Τρεχόδειπνος προς τον Μανταλοκρούστη

Αργά χτες το σούρουπο  με συνάντησε τυχαία στο δρόμο ο Γοργίας ο Ετεοβουτάδης.

 Ο τύπος πρώτα  με φίλησε θερμά,  ύστερα με κατσάδιασε που δεν πατάω συχνά στο σπίτι του. Μετά το γύρισε   στην πλάκα και στο τέλος είπε :

«Μα το Δία , έλα κι εσύ , καλέ μου φίλε, στο σπίτι μου. Μέχρι να λουστείς, θα έχει έρθει η Αηδονούλα μου  φέρνοντας ένα πουτανάκι, που μπήκε πρόσφατα  στην  παρέα μας   . Ξέρεις πού μένει; Λίγο πιο πάνω από το Λεωκόριο*.

 Στο μεταξύ  είμαστε έτοιμοι   για  ένα τρικούβερτο  βραδινό : μια ψαρούκλα κομμένη  σε φέτες και στο πλάι  σταμνιά  κρασιού γεμάτα με νέκταρ, θα το ΄λεγε κανείς,  από τη Μένδη»** 

.

 Αυτά μου είπε κι έφυγε ευθύς. Κι εγώ έτρεξα αμέσως στην Αηδονούλα και της είπα ποιος με προσκάλεσε σε δείπνο, αλλά παρά λίγο να ΄βρω τον μπελά μου. 

Ξέροντας αυτή   από πρώτο χέρι  πόσο αφιλότιμο  και σπαγκοραμμένο μούτρο στις ανταμοιβές είναι ο Γοργίας- ακόμα στα αυτιά της ηχούσαν οι αγριογκαρίδες του-, πάει και βουτάει  από την πυροστιά ένα τσουκάλι με βραστό νερό και  παρά λίγο  να μου το αδειάσει στο κεφάλι. Μόλις που πρόλαβα  να το σκάσω για να αποφύγω τη συμφορά...

(Αχ, φίλε, οι λεφτάδες ) Μας  ξεγελούν γεμίζοντάς μας με  ψεύτικες ελπίδες  . Πιο πολλές είναι προσβολές που υπομένουμε απ΄αυτούς απ΄όσα απολαμβάνουμε κοντά τους.

_____________________  

ΣΧΟΛΙΑ 

 

Λεωκόριον: τό, ἡρῷον ἐν Ἀθήναις ἐν μέσῳ τῷ Κεραμεικῷ, κτισθὲν ὑπὸ τῶν Ἀθηναίων εἰς μνήμην τῶν δύο θυγατέρων Λεώ τινος, αἵτινες παρεδόθησαν ὑπὸ τοῦ πατρὸς αὐτῶν εἰς σφαγὴν ὑπὲρ τῆς σωτηρίας τῆς πόλεως(Λεξικό LIDDELL & SCOTT)

  

2. Το επίθετο Μενδήσιος αναφέρεται στην ελληνική πόλη Μένδη στη Χαλκιδική και όχι στην αιγυπτιακή πόλη Μένδη. Ο Μενδήσιος οίνος ανήκε στα εξαιρετικά κρασιά των αρχαίων Ελλήνων.

Αρχαία Μένδη

Μια εταίρα με αξιοπρέπεια

 

Αν στη θέση των τριών "πρωταγωνιστών" του Αλκίφρονα βάλουμε  αντίστοιχους τύπους της εποχής μας , εύκολα θα αντιληφθούμε ότι τίποτε δεν έχει αλλάξει από τότε ως προς τα ήθη των ανθρώπων.

Στο πρόσωπο του   Γοργία βλέπουμε τις γνωστές  πλούσιες αλλά αγροίκες περσόνες που φιγουράρουν σ΄όλα τα μίντια , τους  νεόπλουτους και τους ολιγάρχες,  που διατρέχουν όλο τον κόσμο με την κουστωδία τους, ένα συνονθύλευμα από παρασιτούντα ανθρωπάκια  , μπράβους  και πόρνες πολυτελείας, που  χωρίς αιδώ κάνουν ξέφρενη και προκλητική ζωή   . Ο σύγχρονος Γοργίας είναι ο πλούσιος  που ξοδεύει  τα λεφτά του για διασκέδαση  ,  ο χορηγός που εξαγοράζει το δικαίωμα της ταπείνωσης των ακολούθων του. 

 Σήμερα, το αντάλλαγμα δεν είναι πια ένα πιάτο με συναγρίδα και καλό κρασί , αλλά η πρόσβαση σε κοσμικά γκαλά ,  σε πάρτι σε ιδιωτικά νησιά, σε  ταξίδια με υπερπολυτελή γιοτ , η επίδειξη φωτογραφιών  με διάσημους στα κοινωνικά δίκτυα. Αυτή η ξέφρενη ζωή κραιπάλης και παραλυσίας είναι το σύγχρονο ισοδύναμο του πλούσιου συμποσίου ενός Αθηναίου παραλή, που γλεντάει έχοντας γύρω του όμορφες  γυναίκες και ένα σωρό κόλακες και τσανακογλείφτες .

 Οι  Τρεχόδειπνοι  της  εποχής μας ικανοποιούνται με την ψευδαίσθηση της ένταξης στην ελίτ της εξουσίας.  Γίνονται συνειδητά οι γελωτοποιοί  που ανέχονται δημόσιες προσβολές για την ψυχαγωγία του αλαζονικού  ή αγροίκου  αφεντικού , μόνο και μόνο για να ζουν σε ένα περιβάλλον ευμάρειας και χλιδής αλλά και για να κλέβουν ένα κομματάκι   δημοσιότητας εμφανιζόμενοι στο πλευρό του   ολιγάρχη.

• Η φράση "Μας ξεγελούν γεμίζοντάς μας με ψεύτικες ελπίδες"  αποκαλύπτει και την  ουσία της σχέσης  ανάμεσά τους. Ο παράσιτος ελπίζει πάντα για μια πιο σταθερή θέση, για πραγματική φιλία ή γενναιότερη ανταμοιβή, ελπίδες που ο πλούσιος ενθαρρύνει σκόπιμα για να τον κρατάει υπό έλεγχο, αλλά σπανίως  τις υλοποιεί.

Η Επιστολή  είναι ξεκάθαρα μια διαχρονική αλληγορία για την εκμετάλλευση της ανάγκης και της φιλοδοξίας των ανθρώπων που ζουν στο περιθώριο της κοινωνίας από τους ισχυρούς . Δείχνει πώς η οικονομική ανισότητα δημιουργεί σχέσεις όπου η ανθρώπινη αξιοπρέπεια πωλείται για  ψίχουλα .

Μέσα σ΄αυτό το περιβάλλον ξεχωρίζει η μορφή της Αηδονούλας, εταίρας μεν και μάλλον προαγωγού, αλλά που διαθέτει στοιχειώδη αξιοπρέπεια. Χαρίζει σ΄όποιον πληρώνει το κορμί της   έναντι προσυμφωνημένου  χρηματικού ανταλλάγματος και απαιτεί την εκπλήρωση της συμφωνίας στο ακέραιο από τον εφήμερο εραστή. Αν αυτός αποδειχθεί αφερέγγυος , δε θέλει να έχει σχέσεις μαζί του.Στάση απίστευτου θάρρους  για γυναίκα και μάλιστα πόρνη σε μια καθολικά ανδροκρατούμενη κοινωνία. 

 Ιδωμένη υπό αυτό το πρίσμα   η κωμικοτραγική σκηνή της οργισμένης γυναίκας που επιχειρεί να ζεματίσει τον γλοιώδη παράσιτο  δείχνει χαρακτήρα αξιοπρεπούς  ατόμου , σπάνιου ακόμη και για την την  εποχή μας .Της βγάζουμε νοερά το καπέλο και υποκλινόμαστε για το μάθημα αξιοπρέπειας που έδωσε όχι μόνο στους δύο "επιστολικούς"άντρες αλλά και σε μας.