The 100 stories that shaped the world 
BBC Culture asked writers around the globe to pick stories that have
endured across generations and continents – and changed society.
Article continues below
“I
rarely find someone, really anyone, who doesn’t know some part of this
story – the idea of the lost man who can’t get home after the war… the
woman at home with the suitors. Everyone can tell me some version of it,
which is to say, it lives in them.” – Tess Taylor, poet, on Homer’s
Odyssey
In April, BBC Culture polled experts around the world to nominate up to five fictional stories they felt had shaped mindsets or influenced history. We received answers from 108 authors, academics, journalists, critics and translators in 35 countries – their choices took in novels, poems, folk tales and dramas in 33 different languages, including Sumerian, K’iche and Ge’ez.
- Why the critics chose the top 10
- Is The Odyssey the greatest story of all time?
- Who voted? All 108 critics’ individual top 5 lists
Homer’s Odyssey topped the list, followed by Uncle Tom’s Cabin – examples of the different ways in which respondents interpreted a ‘world-shaping story’, with the ancient epic having survived generations of retelling, while Harriet Beecher Stowe’s 1852 novel was commended for being “the first widely-read political novel in the US”. Frankenstein, Nineteen Eighty-Four and Things Fall Apart rounded up the top five – which features two female authors (in all, women made up 23 of the top 100 authors).
The most popular authors of the top 100 stories were Shakespeare, Virginia Woolf and Franz Kafka, with three stories each. In among the recognised classics, there are a few texts less well-known globally: Upton Sinclair’s The Jungle, which directly led to the introduction of new federal laws on food safety, and Toba Tek Singh by Saadat Hasan Manto, praised as “a classic short story that translates the trauma of Partition through the post-Partition exchange of lunatics across the India and Pakistan border”.
It’s not a definitive list. This is just a starting point, aiming to spark a conversation about why some stories endure; how they continue to resonate centuries and millennia after they were created. And why sharing those stories is a fundamental human impulse: one that can overcome division, inspire change, and even spark revolutions.
Top 100
The list was determined via ranked ballots and first placed into descending order by number of critic votes, then into descending order by total critic points, then alphabetically (for 73 to 100, the titles listed are tied).
1. The Odyssey (Homer, 8th Century BC)
2. Uncle Tom’s Cabin (Harriet Beecher Stowe, 1852)
3. Frankenstein (Mary Shelley, 1818)
4. Nineteen Eighty-Four (George Orwell, 1949)
5. Things Fall Apart (Chinua Achebe, 1958)
6. One Thousand and One Nights (various authors, 8th-18th Centuries)
7. Don Quixote (Miguel de Cervantes, 1605-1615)
8. Hamlet (William Shakespeare, 1603)
9. One Hundred Years of Solitude (Gabriel García Márquez, 1967)
10. The Iliad (Homer, 8th Century BC)
11. Beloved (Toni Morrison, 1987)
12. The Divine Comedy (Dante Alighieri, 1308-1320)
13. Romeo and Juliet (William Shakespeare, 1597)
14. The Epic of Gilgamesh (author unknown, circa 22nd-10th Centuries BC)
15. Harry Potter Series (JK Rowling, 1997-2007)
16. The Handmaid's Tale (Margaret Atwood, 1985)
17. Ulysses (James Joyce, 1922)
18. Animal Farm (George Orwell, 1945)
19. Jane Eyre (Charlotte Brontë, 1847)
20. Madame Bovary (Gustave Flaubert, 1856)
21. Romance of the Three Kingdoms (Luo Guanzhong, 1321-1323)
22. Journey to the West (Wu Cheng'en, circa 1592)
23. Crime and Punishment (Fyodor Dostoyevksy, 1866)
24. Pride and Prejudice (Jane Austen, 1813)
25. Water Margin (attributed to Shi Nai'an, 1589)
26. War and Peace (Leo Tolstoy, 1865-1867)
27. To Kill a Mockingbird (Harper Lee, 1960)
28. Wide Sargasso Sea (Jean Rhys, 1966)
29. Aesop's Fables (Aesop, circa 620 to 560 BC)
30. Candide (Voltaire, 1759)
31. Medea (Euripides, 431 BC)
32. The Mahabharata (attributed to Vyasa, 4th Century BC)
33. King Lear (William Shakespeare, 1608)
34. The Tale of Genji (Murasaki Shikibu, before 1021)
35. The Sorrows of Young Werther (Johann Wolfgang von Goethe, 1774)
36. The Trial (Franz Kafka, 1925)
37. Remembrance of Things Past (Marcel Proust, 1913-1927)
38. Wuthering Heights (Emily Brontë, 1847)
39. Invisible Man (Ralph Ellison, 1952)
40. Moby-Dick (Herman Melville, 1851)
41. Their Eyes Were Watching God (Zora Neale Hurston, 1937)
42. To the Lighthouse (Virginia Woolf, 1927)
43. The True Story of Ah Q (Lu Xun, 1921-1922)
44. Alice's Adventures in Wonderland (Lewis Carroll, 1865)
45. Anna Karenina (Leo Tolstoy, 1873-1877)
46. Heart of Darkness (Joseph Conrad, 1899)
47. Monkey Grip (Helen Garner, 1977)
48. Mrs Dalloway (Virginia Woolf, 1925)
49. Oedipus the King (Sophocles, 429 BC)
50. The Metamorphosis (Franz Kafka, 1915)
51. The Oresteia (Aeschylus, 5th Century BC)
52. Cinderella (unknown author and date)
53. Howl (Allen Ginsberg, 1956)
54. Les Misérables (Victor Hugo, 1862)
55. Middlemarch (George Eliot, 1871-1872)
56. Pedro Páramo (Juan Rulfo, 1955)
57. The Butterfly Lovers (folk story, various versions)
58. The Canterbury Tales (Geoffrey Chaucer, 1387)
59. The Panchatantra (attributed to Vishnu Sharma, circa 300 BC)
60. The Posthumous Memoirs of Bras Cubas (Joaquim Maria Machado de Assis, 1881)
61. The Prime of Miss Jean Brodie (Muriel Spark, 1961)
62. The Ragged-Trousered Philanthropists (Robert Tressell, 1914)
63. Song of Lawino (Okot p'Bitek, 1966)
64. The Golden Notebook (Doris Lessing, 1962)
65. Midnight's Children (Salman Rushdie, 1981)
66. Nervous Conditions (Tsitsi Dangarembga, 1988)
67. The Little Prince (Antoine de Saint-Exupéry, 1943)
68. The Master and Margarita (Mikhail Bulgakov, 1967)
69. The Ramayana (attributed to Valmiki, 11th Century BC)
70. Antigone (Sophocles, c 441 BC)
71. Dracula (Bram Stoker, 1897)
72. The Left Hand of Darkness (Ursula K Le Guin, 1969)
73. A Christmas Carol (Charles Dickens, 1843)
74. América (Raúl Otero Reiche, 1980)
75. Before the Law (Franz Kafka, 1915)
76. Children of Gebelawi (Naguib Mahfouz, 1967)
77. Il Canzoniere (Petrarch, 1374)
78. Kebra Nagast (various authors, 1322)
79. Little Women (Louisa May Alcott, 1868-1869)
80. Metamorphoses (Ovid, 8 AD)
81. Omeros (Derek Walcott, 1990)
82. One Day in the Life of Ivan Denisovich (Aleksandr Solzhenitsyn, 1962)
83. Orlando (Virginia Woolf, 1928)
84. Rainbow Serpent (Aboriginal Australian story cycle, date unknown)
85. Revolutionary Road (Richard Yates, 1961)
86. Robinson Crusoe (Daniel Defoe, 1719)
87. Song of Myself (Walt Whitman, 1855)
88. The Adventures of Huckleberry Finn (Mark Twain, 1884)
89. The Adventures of Tom Sawyer (Mark Twain, 1876)
90. The Aleph (Jorge Luis Borges, 1945)
91. The Eloquent Peasant (ancient Egyptian folk story, circa 2000 BC)
92. The Emperor's New Clothes (Hans Christian Andersen, 1837)
93. The Jungle (Upton Sinclair, 1906)
94. The Khamriyyat (Abu Nuwas, late 8th-early 9th Century)
95. The Radetzky March (Joseph Roth, 1932)
96. The Raven (Edgar Allan Poe, 1845)
97. The Satanic Verses (Salman Rushdie, 1988)
98. The Secret History (Donna Tartt, 1992)
99. The Snowy Day (Ezra Jack Keats, 1962)
100. Toba Tek Singh (Saadat Hasan Manto, 1955)
More from our Stories That Shaped the World series:
- Why the critics chose the top 10
- Is The Odyssey the greatest story of all time?
- Who voted? All 108 critics’ individual top 5 lists
BBC Culture’s Stories that Shaped the World series looks at epic poems, plays and novels from around the globe that have influenced history and changed mindsets. The poll of writers and critics, 100 Stories that Shaped the World, will be discussed at the Hay Festival in May and later broadcast on BBC World News.
If you would like to comment on this story or anything else you have seen on BBC Culture, head over to our Facebook page or message us on Twitter.
And if you liked this story, sign up for the weekly bbc.com features newsletter, called “If You Only Read 6 Things This Week”. A handpicked selection of stories from BBC Future, Culture, Capital and Travel, delivered to your inbox every Friday.
In April, BBC Culture polled experts around the world to nominate up to five fictional stories they felt had shaped mindsets or influenced history. We received answers from 108 authors, academics, journalists, critics and translators in 35 countries – their choices took in novels, poems, folk tales and dramas in 33 different languages, including Sumerian, K’iche and Ge’ez.
- Why the critics chose the top 10
- Is The Odyssey the greatest story of all time?
- Who voted? All 108 critics’ individual top 5 lists
Homer’s Odyssey topped the list, followed by Uncle Tom’s Cabin – examples of the different ways in which respondents interpreted a ‘world-shaping story’, with the ancient epic having survived generations of retelling, while Harriet Beecher Stowe’s 1852 novel was commended for being “the first widely-read political novel in the US”. Frankenstein, Nineteen Eighty-Four and Things Fall Apart rounded up the top five – which features two female authors (in all, women made up 23 of the top 100 authors).
The most popular authors of the top 100 stories were Shakespeare, Virginia Woolf and Franz Kafka, with three stories each. In among the recognised classics, there are a few texts less well-known globally: Upton Sinclair’s The Jungle, which directly led to the introduction of new federal laws on food safety, and Toba Tek Singh by Saadat Hasan Manto, praised as “a classic short story that translates the trauma of Partition through the post-Partition exchange of lunatics across the India and Pakistan border”.
It’s not a definitive list. This is just a starting point, aiming to spark a conversation about why some stories endure; how they continue to resonate centuries and millennia after they were created. And why sharing those stories is a fundamental human impulse: one that can overcome division, inspire change, and even spark revolutions.
Top 100
The list was determined via ranked ballots and first placed into descending order by number of critic votes, then into descending order by total critic points, then alphabetically (for 73 to 100, the titles listed are tied).
1. The Odyssey (Homer, 8th Century BC)
2. Uncle Tom’s Cabin (Harriet Beecher Stowe, 1852)
3. Frankenstein (Mary Shelley, 1818)
4. Nineteen Eighty-Four (George Orwell, 1949)
5. Things Fall Apart (Chinua Achebe, 1958)
6. One Thousand and One Nights (various authors, 8th-18th Centuries)
7. Don Quixote (Miguel de Cervantes, 1605-1615)
8. Hamlet (William Shakespeare, 1603)
9. One Hundred Years of Solitude (Gabriel García Márquez, 1967)
10. The Iliad (Homer, 8th Century BC)
11. Beloved (Toni Morrison, 1987)
12. The Divine Comedy (Dante Alighieri, 1308-1320)
13. Romeo and Juliet (William Shakespeare, 1597)
14. The Epic of Gilgamesh (author unknown, circa 22nd-10th Centuries BC)
15. Harry Potter Series (JK Rowling, 1997-2007)
16. The Handmaid's Tale (Margaret Atwood, 1985)
17. Ulysses (James Joyce, 1922)
18. Animal Farm (George Orwell, 1945)
19. Jane Eyre (Charlotte Brontë, 1847)
20. Madame Bovary (Gustave Flaubert, 1856)
21. Romance of the Three Kingdoms (Luo Guanzhong, 1321-1323)
22. Journey to the West (Wu Cheng'en, circa 1592)
23. Crime and Punishment (Fyodor Dostoyevksy, 1866)
24. Pride and Prejudice (Jane Austen, 1813)
25. Water Margin (attributed to Shi Nai'an, 1589)
26. War and Peace (Leo Tolstoy, 1865-1867)
27. To Kill a Mockingbird (Harper Lee, 1960)
28. Wide Sargasso Sea (Jean Rhys, 1966)
29. Aesop's Fables (Aesop, circa 620 to 560 BC)
30. Candide (Voltaire, 1759)
31. Medea (Euripides, 431 BC)
32. The Mahabharata (attributed to Vyasa, 4th Century BC)
33. King Lear (William Shakespeare, 1608)
34. The Tale of Genji (Murasaki Shikibu, before 1021)
35. The Sorrows of Young Werther (Johann Wolfgang von Goethe, 1774)
36. The Trial (Franz Kafka, 1925)
37. Remembrance of Things Past (Marcel Proust, 1913-1927)
38. Wuthering Heights (Emily Brontë, 1847)
39. Invisible Man (Ralph Ellison, 1952)
40. Moby-Dick (Herman Melville, 1851)
41. Their Eyes Were Watching God (Zora Neale Hurston, 1937)
42. To the Lighthouse (Virginia Woolf, 1927)
43. The True Story of Ah Q (Lu Xun, 1921-1922)
44. Alice's Adventures in Wonderland (Lewis Carroll, 1865)
45. Anna Karenina (Leo Tolstoy, 1873-1877)
46. Heart of Darkness (Joseph Conrad, 1899)
47. Monkey Grip (Helen Garner, 1977)
48. Mrs Dalloway (Virginia Woolf, 1925)
49. Oedipus the King (Sophocles, 429 BC)
50. The Metamorphosis (Franz Kafka, 1915)
51. The Oresteia (Aeschylus, 5th Century BC)
52. Cinderella (unknown author and date)
53. Howl (Allen Ginsberg, 1956)
54. Les Misérables (Victor Hugo, 1862)
55. Middlemarch (George Eliot, 1871-1872)
56. Pedro Páramo (Juan Rulfo, 1955)
57. The Butterfly Lovers (folk story, various versions)
58. The Canterbury Tales (Geoffrey Chaucer, 1387)
59. The Panchatantra (attributed to Vishnu Sharma, circa 300 BC)
60. The Posthumous Memoirs of Bras Cubas (Joaquim Maria Machado de Assis, 1881)
61. The Prime of Miss Jean Brodie (Muriel Spark, 1961)
62. The Ragged-Trousered Philanthropists (Robert Tressell, 1914)
63. Song of Lawino (Okot p'Bitek, 1966)
64. The Golden Notebook (Doris Lessing, 1962)
65. Midnight's Children (Salman Rushdie, 1981)
66. Nervous Conditions (Tsitsi Dangarembga, 1988)
67. The Little Prince (Antoine de Saint-Exupéry, 1943)
68. The Master and Margarita (Mikhail Bulgakov, 1967)
69. The Ramayana (attributed to Valmiki, 11th Century BC)
70. Antigone (Sophocles, c 441 BC)
71. Dracula (Bram Stoker, 1897)
72. The Left Hand of Darkness (Ursula K Le Guin, 1969)
73. A Christmas Carol (Charles Dickens, 1843)
74. América (Raúl Otero Reiche, 1980)
75. Before the Law (Franz Kafka, 1915)
76. Children of Gebelawi (Naguib Mahfouz, 1967)
77. Il Canzoniere (Petrarch, 1374)
78. Kebra Nagast (various authors, 1322)
79. Little Women (Louisa May Alcott, 1868-1869)
80. Metamorphoses (Ovid, 8 AD)
81. Omeros (Derek Walcott, 1990)
82. One Day in the Life of Ivan Denisovich (Aleksandr Solzhenitsyn, 1962)
83. Orlando (Virginia Woolf, 1928)
84. Rainbow Serpent (Aboriginal Australian story cycle, date unknown)
85. Revolutionary Road (Richard Yates, 1961)
86. Robinson Crusoe (Daniel Defoe, 1719)
87. Song of Myself (Walt Whitman, 1855)
88. The Adventures of Huckleberry Finn (Mark Twain, 1884)
89. The Adventures of Tom Sawyer (Mark Twain, 1876)
90. The Aleph (Jorge Luis Borges, 1945)
91. The Eloquent Peasant (ancient Egyptian folk story, circa 2000 BC)
92. The Emperor's New Clothes (Hans Christian Andersen, 1837)
93. The Jungle (Upton Sinclair, 1906)
94. The Khamriyyat (Abu Nuwas, late 8th-early 9th Century)
95. The Radetzky March (Joseph Roth, 1932)
96. The Raven (Edgar Allan Poe, 1845)
97. The Satanic Verses (Salman Rushdie, 1988)
98. The Secret History (Donna Tartt, 1992)
99. The Snowy Day (Ezra Jack Keats, 1962)
100. Toba Tek Singh (Saadat Hasan Manto, 1955)
More from our Stories That Shaped the World series:
- Why the critics chose the top 10
- Is The Odyssey the greatest story of all time?
- Who voted? All 108 critics’ individual top 5 lists
BBC Culture’s Stories that Shaped the World series looks at epic poems, plays and novels from around the globe that have influenced history and changed mindsets. The poll of writers and critics, 100 Stories that Shaped the World, will be discussed at the Hay Festival in May and later broadcast on BBC World News.
If you would like to comment on this story or anything else you have seen on BBC Culture, head over to our Facebook page or message us on Twitter.
And if you liked this story, sign up for the weekly bbc.com features newsletter, called “If You Only Read 6 Things This Week”. A handpicked selection of stories from BBC Future, Culture, Capital and Travel, delivered to your inbox every Friday.
Στην έκταση των 24 ραψωδιών και των 12.000 στίχων της
«Οδύσσειας», ο υγρός κόσμος που περιβάλλει τον χερσαίο απαντά και στα
τρία γένη: η θάλασσα, ο πόντος, το πέλαγος. Φωτογραφία του Νίκου
Κοκκαλιά.
Σε πρόσφατη έρευνα του BBC, 108 ειδικοί, κυρίως από
αγγλόφωνες δυτικές χώρες, ανέδειξαν την «Οδύσσεια» κορυφαία από τις
εκατό ιστορίες που διαμόρφωσαν τον κόσμο. Σίγουρα η καταγωγή των κριτών
επηρέασε το αποτέλεσμα. Ούτε αυτό, πάντως, ούτε το γεγονός ότι η αξία
της λογοτεχνίας δεν είναι υπόθεση ψηφοφοριών μειώνουν ελάχιστα την αίγλη
της «Οδύσσειας» και την καθολική αναγνώριση των δύο ομηρικών επών ως
απαράμιλλων εγκαινίων της επώνυμης ποιητικής τέχνης.
Στον μυθολογικό ως προς την πλοκή του «Αγώνα Ομήρου και Ησιόδου», ένα ιδιότυπο αφήγημα που τη διασωθείσα μορφή του την οφείλουμε στον σοφιστή του 3ου αιώνα π.Χ. Αλκιδάμα και στο «Μουσείον» του, ο επικός με τις πολλές πατρίδες ανταγωνίζεται με την «Ιλιάδα» τον Ησίοδο και το έπος του «Εργα και Ημέραι», στους επιτάφιους αγώνες που διοργανώθηκαν στη Χαλκίδα, προς τιμήν του νεκρού βασιλιά Αμφιδάμαντα. Ο παρατηρητής-ακροατής δήμος ανακηρύσσει νικητή τον Ομηρο, όμως ο Γανύκτωρ, ο νέος βασιλιάς, που προτιμά τα έργα της ειρήνης παρά του πολέμου, αντιτίθεται στον λαϊκό ενθουσιασμό και δίνει στον Ησίοδο το βραβείο – έναν χάλκινο τρίποδα.
Θα νικούσε άραγε ο Ομηρος αν συμμετείχε με την «Οδύσσεια» και όχι με την «Ιλιάδα» στον αγώνα, προϊόν μυθοπλασίας επαναλαμβάνω, αφού οι δύο ποιητές, λόγω χρονικής διαφοράς, δεν θα μπορούσαν να συναντηθούν ποτέ; Αυθαιρετώντας, πώς αλλιώς, εικάζω ότι και πάλι θα έχανε. Εφόσον το ιλιαδικό ηρωικό κλέος και ήθος δεν έπεισαν τον βασιλιά, που δεν στάθμιζε βέβαια ποιητικά τα πράγματα, δεν θα τον έπειθε ούτε ο περιπετειώδης οδυσσειακός βίος που αφήνει ένα βασίλειο, την Ιθάκη, έκθετο στις ορέξεις των μνηστήρων. Θα μετρούσε πιθανότατα ο Γανύκτωρ και τις μακρότατες (και όχι πάντοτε αναγκαστικές) «στάσεις» τού κατά τα λοιπά κινητικότατου ανά τη Μεσόγειο Οδυσσέα, την ηδονή που τρύγησε δίπλα στην Κίρκη και την Καλυψώ, με τις οποίες απέκτησε και παιδιά, και θα σκεφτόταν πως ο φιλοκίνδυνος ήρωας, παρά την πολυμηχανία και το φιλέταιρο πνεύμα του, και παρά το πάθος να γνωρίσει τον εαυτό του και τα όριά του, δεν είναι το καταλληλότερο πρότυπο.
Οι βασιλιάδες βασιλιάδες, ο δήμος δήμος και η ποίηση ποίηση. Παιδιά του Οδυσσέα, όχι όμως της γραμμής του νόμιμου Τηλέμαχου αλλά των «νόθων» που απέκτησε κατά τους σταθμούς τού νόστου, που ήταν τερπνοί μόνο μέχρι τη στιγμή που η ψυχή του μαύριζε στη μνήμη του καπνού της Ιθάκης, είμαστε όσοι αγαπάμε την ποίηση, τη θάλασσα και το ταξίδι. Αλλά το προς τα μέσα ταξίδι, εκείνο που οδηγεί στη «Νέκυια» του καθενός, ακόμα και στον Κάτω Κόσμο. Για να μάθουμε από τους νεκρούς μας ποια η ουσία της ζωής, ποιον αδικήσαμε, από ποιον δεν προλάβαμε να ζητήσουμε συγγνώμη ή να του δώσουμε όσην αγάπη άξιζε.
Η «Οδύσσεια» είναι το έπος της θάλασσας. Της γύρω αλλά και της εσωτερικής. Δεν έχουμε μιαν απλή αλληλουχία περιπετειωδών επεισοδίων. Στην έκταση των 24 ραψωδιών και των 12.000 στίχων, ο υγρός κόσμος που περιβάλλει τον χερσαίο απαντά και στα τρία γένη: η θάλασσα, ο πόντος, το πέλαγος. Πάντοτε όμως είναι πόρος, με τον Ομηρο να αναδεικνύει (ή και να ιδρύει) όλες τις έννοιες αυτής της πολύτιμης πολύσημης λέξης. Ο πόρος είναι οδός και πέραμα· ακόμα ακούω μέσα μου τη μάνα μου να μαλώνει τρυφερά τον νεκρό πατέρα μου που «δεν μπορούσε να βρει τον πόρο του Αχελώου», και τα ’χασα όταν πρωτόδα το λεξικό Liddell - Scott να δίνει στο οικείο λήμμα σαν πρώτη σημασία της λέξης τον πόρο του ποταμού. Η λέξη πόρος όμως έχει και την έννοια του επινοήματος, του τεχνάσματος. Και την έννοια του ταξιδιού. Περιφραστικά δηλώνει την ίδια τη θάλασσα, στον δε πληθυντικό της προσδιορίζει τις προσόδους, τα εισοδήματα. Η «Οδύσσεια» επικυρώνει όλες αυτές τις σημασίες αρμονικά συνδυασμένες: η θάλασσα δίχως επινοήματα δεν ταξιδεύεται, ούτε και παρέχει «σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ’ έβενους».
Η «Οδύσσεια», ωστόσο, δεν ιστορεί τη θάλασσα μόνο σαν αφοπλιστικό δέλεαρ. Την εξεικονίζει και σαν επικίνδυνο όριο. Είναι η ίδια η ζωή, μόνο που γεννάει αδιάκοπα τον θάνατο, ίσως και για να συντηρήσει τη ζωή εντός της: Ουδείς σύντροφος του Οδυσσέα επέζησε. Χάθηκαν όλοι τους. Τη θάλασσα σαν αξεπέραστο αλλά και φονικό όριο τη μελέτησε αμέτρητες φορές η ποίηση, στις μυριάδες γλώσσες της. Ο χώρος επιτρέπει να αναφερθώ μόνο στο ζεύγος μιας εξαιρετικής ποιητικής σύμπτωσης. Ποιητής του 3ου αιώνα π.Χ. ο Λεωνίδας ο Ταραντίνος, που έζησε πένης και πλάνης, φανέρωσε τη μαστορική του κυρίως στη λεπτή χάρη και το υψηλό πάθος που σφράγισαν τη ποιητική ιστόρηση ταπεινών θεμάτων. Σε επιτύμβιο επίγραμμά του, αποθησαυρισμένο στην «Παλατινή Ανθολογία», ο ίδιος ο νεκρός διηγείται τον φρικτό θάνατό του στα νερά του Ιονίου. Καταδύθηκε να ελευθερώσει την άγκυρα, μπλεγμένη φαίνεται σε πέτρες και φύκια, αλλά η μικρή του οδύσσεια δεν είχε ευτυχή νόστο:
«Κι η θάλασσα κι η γη με κρύβουν. Τέτοιο ασυνήθιστο / οι Μοίρες έδωσαν στον Θάρση εμέ, γιο τού Χαρμίδη. / Στη θάλασσα λοιπόν είχα βουτήξει, στο κύμα του Ιόνιου / καταδύθηκα - μιαν άγκυρα βαριά να ελευθερώσω. / Αυτήν την έσωσα· μα ως ανέβαινα απ’ το βυθό / και ήδη τα χέρια τέντωνα στους ναύτες, / μ’ έφαγε κήτος, άγριο τρανό ήρθε / καταπάνω μου με κατασπάραξε ώς τον αφαλό· / προλάβανε οι σύντροφοι, με τράβηξαν μισόν / από το πέλαγο· τον άλλο μισό μ’ έκοψε το θηρίο. / Στην ακροθαλασσιά τ’ άθλιο κουφάρι μου έθαψαν. / Και πια ποτέ δεν θα γυρίσω στην πατρίδα, ξένε».
Αιώνες αργότερα, ο Διονύσιος Σολωμός καταπιάνεται μ’ ένα παραπλήσιο ταπεινά συγκλονιστικό θέμα. Αν γνώριζε το ποίημα του Λεωνίδα δεν το ξέρω, άλλωστε καταδύθηκε σε πολύ βαθύτερα ποιητικά νερά, για να ανασύρει πυκνότατους στίχους όπου το μεγαλειώδες θαύμα της ζωής και του κόσμου συνυπάρχει αναπόφευκτα με τον θάνατο· η θάλασσα παραμένει δέλεαρ, αλλά κρύβει και τέρατα, κι όχι φανταστικά. Ο Σολωμός παρακινήθηκε από πραγματικό περιστατικό, που συνέβη στις 19.7.1847, επίσης στα νερά του Ιονίου: Ενας πόρφυρας, ένας καρχαρίας, όρμησε εναντίον Αγγλου ναύτη που κολυμπούσε στην Κέρκυρα και «αφού ήρπασεν την βοράν του με τους οδόντας, εβυθίσθη διά να την καταφάγη, αφίνων την επιφάνειαν της θαλάσσης βαμμένην με αίμα» (από την «Εφημερίδα των Ιονίων Νήσων» της εποχής). Το βασανισμένο χειρόγραφο του σολωμικού «Πόρφυρα» ακόμα βασανίζει τους φιλολόγους μας. Η εικόνα της απελπισμένης προσπάθειας του παλικαριού πάντως αποσαφηνίστηκε.
Ενώ απολαμβάνει έναν «νιο κόσμο όμορφο παντού χαράς και καλοσύνης», «απαντούν τα μάτια του τρανό θεριό πελάγου / κι αλλιά, μακριά ’ναι το σπαθί, μακριά ’ναι το τουφέκι! / Κοντά ’ν’εκεί στον νιον ομπρός ο τίγρης του πελάγου» – που ορμάει «κατά τον κάτασπρο λαιμό που λάμπει ωσάν τον κύκνο, / κατά το στήθος το πλατύ και το ξανθό κεφάλι». Και τη στιγμή που το κήτος τού κόβει το μπράτσο, «άστραψε φως κι εγνώρισεν ο νιος τον εαυτό του». Γνώση θανάτου, απόλυτη πλην και μη μεταδόσιμη.
Στον μυθολογικό ως προς την πλοκή του «Αγώνα Ομήρου και Ησιόδου», ένα ιδιότυπο αφήγημα που τη διασωθείσα μορφή του την οφείλουμε στον σοφιστή του 3ου αιώνα π.Χ. Αλκιδάμα και στο «Μουσείον» του, ο επικός με τις πολλές πατρίδες ανταγωνίζεται με την «Ιλιάδα» τον Ησίοδο και το έπος του «Εργα και Ημέραι», στους επιτάφιους αγώνες που διοργανώθηκαν στη Χαλκίδα, προς τιμήν του νεκρού βασιλιά Αμφιδάμαντα. Ο παρατηρητής-ακροατής δήμος ανακηρύσσει νικητή τον Ομηρο, όμως ο Γανύκτωρ, ο νέος βασιλιάς, που προτιμά τα έργα της ειρήνης παρά του πολέμου, αντιτίθεται στον λαϊκό ενθουσιασμό και δίνει στον Ησίοδο το βραβείο – έναν χάλκινο τρίποδα.
Θα νικούσε άραγε ο Ομηρος αν συμμετείχε με την «Οδύσσεια» και όχι με την «Ιλιάδα» στον αγώνα, προϊόν μυθοπλασίας επαναλαμβάνω, αφού οι δύο ποιητές, λόγω χρονικής διαφοράς, δεν θα μπορούσαν να συναντηθούν ποτέ; Αυθαιρετώντας, πώς αλλιώς, εικάζω ότι και πάλι θα έχανε. Εφόσον το ιλιαδικό ηρωικό κλέος και ήθος δεν έπεισαν τον βασιλιά, που δεν στάθμιζε βέβαια ποιητικά τα πράγματα, δεν θα τον έπειθε ούτε ο περιπετειώδης οδυσσειακός βίος που αφήνει ένα βασίλειο, την Ιθάκη, έκθετο στις ορέξεις των μνηστήρων. Θα μετρούσε πιθανότατα ο Γανύκτωρ και τις μακρότατες (και όχι πάντοτε αναγκαστικές) «στάσεις» τού κατά τα λοιπά κινητικότατου ανά τη Μεσόγειο Οδυσσέα, την ηδονή που τρύγησε δίπλα στην Κίρκη και την Καλυψώ, με τις οποίες απέκτησε και παιδιά, και θα σκεφτόταν πως ο φιλοκίνδυνος ήρωας, παρά την πολυμηχανία και το φιλέταιρο πνεύμα του, και παρά το πάθος να γνωρίσει τον εαυτό του και τα όριά του, δεν είναι το καταλληλότερο πρότυπο.
Οι βασιλιάδες βασιλιάδες, ο δήμος δήμος και η ποίηση ποίηση. Παιδιά του Οδυσσέα, όχι όμως της γραμμής του νόμιμου Τηλέμαχου αλλά των «νόθων» που απέκτησε κατά τους σταθμούς τού νόστου, που ήταν τερπνοί μόνο μέχρι τη στιγμή που η ψυχή του μαύριζε στη μνήμη του καπνού της Ιθάκης, είμαστε όσοι αγαπάμε την ποίηση, τη θάλασσα και το ταξίδι. Αλλά το προς τα μέσα ταξίδι, εκείνο που οδηγεί στη «Νέκυια» του καθενός, ακόμα και στον Κάτω Κόσμο. Για να μάθουμε από τους νεκρούς μας ποια η ουσία της ζωής, ποιον αδικήσαμε, από ποιον δεν προλάβαμε να ζητήσουμε συγγνώμη ή να του δώσουμε όσην αγάπη άξιζε.
Η «Οδύσσεια» είναι το έπος της θάλασσας. Της γύρω αλλά και της εσωτερικής. Δεν έχουμε μιαν απλή αλληλουχία περιπετειωδών επεισοδίων. Στην έκταση των 24 ραψωδιών και των 12.000 στίχων, ο υγρός κόσμος που περιβάλλει τον χερσαίο απαντά και στα τρία γένη: η θάλασσα, ο πόντος, το πέλαγος. Πάντοτε όμως είναι πόρος, με τον Ομηρο να αναδεικνύει (ή και να ιδρύει) όλες τις έννοιες αυτής της πολύτιμης πολύσημης λέξης. Ο πόρος είναι οδός και πέραμα· ακόμα ακούω μέσα μου τη μάνα μου να μαλώνει τρυφερά τον νεκρό πατέρα μου που «δεν μπορούσε να βρει τον πόρο του Αχελώου», και τα ’χασα όταν πρωτόδα το λεξικό Liddell - Scott να δίνει στο οικείο λήμμα σαν πρώτη σημασία της λέξης τον πόρο του ποταμού. Η λέξη πόρος όμως έχει και την έννοια του επινοήματος, του τεχνάσματος. Και την έννοια του ταξιδιού. Περιφραστικά δηλώνει την ίδια τη θάλασσα, στον δε πληθυντικό της προσδιορίζει τις προσόδους, τα εισοδήματα. Η «Οδύσσεια» επικυρώνει όλες αυτές τις σημασίες αρμονικά συνδυασμένες: η θάλασσα δίχως επινοήματα δεν ταξιδεύεται, ούτε και παρέχει «σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ’ έβενους».
Η «Οδύσσεια», ωστόσο, δεν ιστορεί τη θάλασσα μόνο σαν αφοπλιστικό δέλεαρ. Την εξεικονίζει και σαν επικίνδυνο όριο. Είναι η ίδια η ζωή, μόνο που γεννάει αδιάκοπα τον θάνατο, ίσως και για να συντηρήσει τη ζωή εντός της: Ουδείς σύντροφος του Οδυσσέα επέζησε. Χάθηκαν όλοι τους. Τη θάλασσα σαν αξεπέραστο αλλά και φονικό όριο τη μελέτησε αμέτρητες φορές η ποίηση, στις μυριάδες γλώσσες της. Ο χώρος επιτρέπει να αναφερθώ μόνο στο ζεύγος μιας εξαιρετικής ποιητικής σύμπτωσης. Ποιητής του 3ου αιώνα π.Χ. ο Λεωνίδας ο Ταραντίνος, που έζησε πένης και πλάνης, φανέρωσε τη μαστορική του κυρίως στη λεπτή χάρη και το υψηλό πάθος που σφράγισαν τη ποιητική ιστόρηση ταπεινών θεμάτων. Σε επιτύμβιο επίγραμμά του, αποθησαυρισμένο στην «Παλατινή Ανθολογία», ο ίδιος ο νεκρός διηγείται τον φρικτό θάνατό του στα νερά του Ιονίου. Καταδύθηκε να ελευθερώσει την άγκυρα, μπλεγμένη φαίνεται σε πέτρες και φύκια, αλλά η μικρή του οδύσσεια δεν είχε ευτυχή νόστο:
«Κι η θάλασσα κι η γη με κρύβουν. Τέτοιο ασυνήθιστο / οι Μοίρες έδωσαν στον Θάρση εμέ, γιο τού Χαρμίδη. / Στη θάλασσα λοιπόν είχα βουτήξει, στο κύμα του Ιόνιου / καταδύθηκα - μιαν άγκυρα βαριά να ελευθερώσω. / Αυτήν την έσωσα· μα ως ανέβαινα απ’ το βυθό / και ήδη τα χέρια τέντωνα στους ναύτες, / μ’ έφαγε κήτος, άγριο τρανό ήρθε / καταπάνω μου με κατασπάραξε ώς τον αφαλό· / προλάβανε οι σύντροφοι, με τράβηξαν μισόν / από το πέλαγο· τον άλλο μισό μ’ έκοψε το θηρίο. / Στην ακροθαλασσιά τ’ άθλιο κουφάρι μου έθαψαν. / Και πια ποτέ δεν θα γυρίσω στην πατρίδα, ξένε».
Αιώνες αργότερα, ο Διονύσιος Σολωμός καταπιάνεται μ’ ένα παραπλήσιο ταπεινά συγκλονιστικό θέμα. Αν γνώριζε το ποίημα του Λεωνίδα δεν το ξέρω, άλλωστε καταδύθηκε σε πολύ βαθύτερα ποιητικά νερά, για να ανασύρει πυκνότατους στίχους όπου το μεγαλειώδες θαύμα της ζωής και του κόσμου συνυπάρχει αναπόφευκτα με τον θάνατο· η θάλασσα παραμένει δέλεαρ, αλλά κρύβει και τέρατα, κι όχι φανταστικά. Ο Σολωμός παρακινήθηκε από πραγματικό περιστατικό, που συνέβη στις 19.7.1847, επίσης στα νερά του Ιονίου: Ενας πόρφυρας, ένας καρχαρίας, όρμησε εναντίον Αγγλου ναύτη που κολυμπούσε στην Κέρκυρα και «αφού ήρπασεν την βοράν του με τους οδόντας, εβυθίσθη διά να την καταφάγη, αφίνων την επιφάνειαν της θαλάσσης βαμμένην με αίμα» (από την «Εφημερίδα των Ιονίων Νήσων» της εποχής). Το βασανισμένο χειρόγραφο του σολωμικού «Πόρφυρα» ακόμα βασανίζει τους φιλολόγους μας. Η εικόνα της απελπισμένης προσπάθειας του παλικαριού πάντως αποσαφηνίστηκε.
Ενώ απολαμβάνει έναν «νιο κόσμο όμορφο παντού χαράς και καλοσύνης», «απαντούν τα μάτια του τρανό θεριό πελάγου / κι αλλιά, μακριά ’ναι το σπαθί, μακριά ’ναι το τουφέκι! / Κοντά ’ν’εκεί στον νιον ομπρός ο τίγρης του πελάγου» – που ορμάει «κατά τον κάτασπρο λαιμό που λάμπει ωσάν τον κύκνο, / κατά το στήθος το πλατύ και το ξανθό κεφάλι». Και τη στιγμή που το κήτος τού κόβει το μπράτσο, «άστραψε φως κι εγνώρισεν ο νιος τον εαυτό του». Γνώση θανάτου, απόλυτη πλην και μη μεταδόσιμη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου