gerontakos

«Τέσσερα χρόνια αφότου εξαπέλυσε μια άνευ προηγουμένου επίθεση στη δημοκρατία και άφησε τον Λευκό Οίκο ντροπιασμένο, ο καταδικασμένος εγκληματίας και δύο φορές κατηγορούμενος πολιτικός θα επιστρέψει στην Ουάσιγκτον, D.C., ως ο 47ος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών»(Vanity Fair, digital magazine)

Κυριακή, Οκτωβρίου 28, 2018

«Η γλώσσα μας: τα πάθη του γράμματος Μ»

Οι γλώσσες των λαών συνιστούν ένα φυσικό οργανισμό για τη συνεννόηση των πολιτών τους, μεταξύ τους. Ένας φυσικός οργανισμός αναπτύσσεται, υφίσταται μεταβολές. Συντελούν διάφοροι φυσικοί, κοινωνικοί, ιστορικοί παράγοντες γι’ αυτό. Δέχονται ξένες λέξεις από άλλους λαούς, όπως έγινε στην ελληνική γλώσσα μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, με την εισδοχή λέξεων από τη γαλλική γλώσσα από την πλευρά αστικών κυρίως στρωμάτων, ή όπως συμβαίνει τώρα στη γλώσσα μας μαζική εισβολή αμερικανικών λέξεων (αυτό συμβαίνει συγχρόνως σε όλες τις χώρες, το πράγμα έχει λάβει διαστάσεις παγκοσμίου φαινομένου). Μπορεί κανείς, ή και πρέπει, να παρατηρήσει ότι κάτι ανάλογο συνέβη και στην ελληνική αρχαιότητα, όταν η γλώσσα της εξαπλώθηκε με τους πολέμους του Αλεξάνδρου βαθιά μέσα στην Ανατολή. Γράφει ο Καβάφης:

Και την κοινήν ελληνική λαλιά
ώς μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν ώς τους Ινδούς,

με τρόπο κάπως παράξενο, καθώς συχνά δεν είναι εύκολο να καταλάβει ο αναγνώστης, αν ο ποιητής μιλάει σοβαρά ή ειρωνευόμενος. Στο βάθος εννοεί τάχα μιαν εκπολιτιστική ή κατακτητική εκστρατεία;

Άλλοι το λένε πρόοδο αυτό, άλλοι το λένε πτώχευση της ζωής. Η προσθαφαίρεση του Μ γίνεται ένας συμβολισμός.

Οι γλώσσες λοιπόν περνούν από διάφορα στάδια. Και είναι οι συγκεκριμένοι κάθε φορά ιστορικοί και κοινωνικοί λόγοι που το προκαλούν αυτό.
Στους κοινωνικούς λόγους περιλαμβάνονται, ως δύναμη επιρροής, τα ήθη μιας κοινωνίας, όταν αυτή περνά σε κάποια φάση διαμόρφωσής της ή και κρίσης. Γενικά οι σύγχρονες κοινωνίες, το ομολογούν αυτό πολλοί, περνούν μια πολιτισμική-ηθική κρίση, που επηρεάζει, διαμορφώνει ανάλογα τα ήθη των πολιτών.
Στην ελληνική κοινωνία υπάρχει επίσης μια τέτοια κρίση. Αντικατοπτρίζεται και στη γλώσσα μας. Μια γενικότερη αδιαφορία, που δηλώνει κάποτε και μια παθητικότητα. Δεν δίνεται καμιά προσοχή στη χρήση της γλώσσας μας, στον προφορικό κυρίως λόγο, που είναι ο κατεξοχήν συχνότερος. Μιλάμε όπως μας κατέβει. Όταν αναφερόμαστε π.χ. στον διευθύνοντα σύμβουλο μιας εταιρείας (είναι πάρα πολλοί σήμερα οι διευθύνοντες σύμβουλοι) χρησιμοποιούμε την ονομαστική άκλιτη, για όλες τις πτώσεις, τη γενική, την αιτιατική (δεν «πίπτουν» πια κλινόμενες οι λέξεις, σύμφωνα με τους κανόνες της γραμματικής). Συχνά μιλάμε σαν να είμαστε κάποιος μακρινός πρόσφυγας που ψελλίζει σπασμένα ελληνικά. Λέει: του διευθύνων, τον διευθύνων σύμβουλο. Κατά δυστυχίαν, αυτή η παραμορφωτική απλούστευση της γλώσσας μιλιέται και από ένα ποσοστό δημοσιογράφων.
Στον προηγούμενο μήνα, τον Σεπτέμβριο, παρακολουθούσα καθημερινά τη σχεδόν ακαριαία, σαν από ένα σήμα που δόθηκε, εξαφάνιση του γράμματος Μ. Το απολακτίσαμε οι περισσότεροι στον προφορικό λόγο, γιατί, περιέργως, παρέμενε στη γραπτή διαφήμιση στην οθόνη της τηλεόρασης. Άκουγε ο τηλεθεατής π.χ. ότι στις τόσες του Σεπτέβρη θα γίνει η τάδε εκδήλωση και το διάβαζε στην οθόνη ολόκληρο: ΣεπτέΜβριος.
Έφυγε ο Σεπτέμβριος, ήρθε ο Οκτώβριος. Στον μήνα αυτόν γίνεται, εδώ και πάρα πολλά χρόνια, μια άλλη κακομεταχείριση του ταλαίπωρου Μ. Από την ανάποδη. Οι μισοί περίπου Έλληνες έλεγαν και λένε τον μήνα: ΟκτώΜβριο. Το ορθό είναι: Οκτώβριος, χωρίς το Μ. Εύλογα δεν γνωρίζουν οι μη ειδικοί, ότι οι τέσσεροι τελευταίοι μήνες του ημερολογίου μεταγράφηκαν από το ρωμαϊκό ημερολόγιο (αρχικά είχε δέκα μήνες), που πέρασε αργότερα και στο Βυζάντιο. Το Μ υπήρχε στους τρεις από τους τέσσερους αυτούς μήνες. Και οι λέξεις σχηματίζονται από τέσσερα αριθμητικά και τη σχετική κατάληξή τους: septem (επτά), octo (οκτώ), novem (εννιά), decem (δέκα). Σεπτέμβριος κ.λπ. Οι απλοί άνθρωποι ίσως ήθελαν να εναρμονίσουν ηχητικά, ακουστικά τους μήνες αυτούς, με ένα Μ και στον Οκτώβριο. Το λάθος τους θα το έλεγα προσθετικό. Οι σημερινοί θα αφαιρέσουν, μετ’ ου πολύ, το Μ και από τους τέσσερες μήνες – ήδη ακούω: Νοέβριο, Δεκέβριο. Το λάθος είναι τώρα αφαιρετικό. Λάθος που ενισχύει τη σύγχρονη τάση υπεραπλούστευσης. Άλλοι το λένε πρόοδο αυτό, άλλοι το λένε πτώχευση της ζωής. Η προσθαφαίρεση του Μ γίνεται ένας συμβολισμός.