Προσφορά στην τέχνη
Ο Ρίτσος, βέβαια, δεν μετέφρασε από τα ρωσικά, σε αντίθεση με τον Αλεξάνδρου που είχε τη ρωσική γλώσσα ως μητρική του, καθώς γεννήθηκε στη Ρωσία από Ελληνα πατέρα και μητέρα Ρωσίδα.
Λόγω της καταγωγής του και της ενασχόλησής του -ως επαγγελματίας μεταφραστής- με τη λογοτεχνία, ο Αλεξάνδρου είχε πλήρη συναίσθηση των ιδιαιτεροτήτων της ρωσικής ποίησης και της ξένης ποίησης γενικά.
Η ρωσική ποίηση έχει βασικό και αποκλειστικό της κανόνα τη ρίμα, κάτι δηλαδή πιο δύσκολο απ’ οτιδήποτε άλλο για να αποδοθεί σε μια άλλη γλώσσα.
Ο Ρίτσος, ίσως, αντιλήφθηκε τη σημασία της μετάφρασης από τα ρωσικά όταν έκανε ποιητική απόδοση του Σερκέι Γεσένιν σε μετάφραση απευθείας από τη ρωσική γλώσσα της Κατίνας Ζορμπαλά.
Γι’ αυτό και είναι ξεχωριστή η προσπάθειά του να αποδώσει τη ρίμα.
Ο Πάρνης έμαθε τη ρωσική γλώσσα όταν μετά τον εμφύλιο βρέθηκε στην ΕΣΣΔ ως πολιτικός πρόσφυγας.
Σπούδασε στο λογοτεχνικό Ινστιτούτο «Μάξιμ Γκόρκι» της Μόσχας, γνώρισε και συναναστράφηκε τους μεγάλους Ρώσους λογοτέχνες εκείνης της εποχής, αφομοίωσε και ενσωμάτωσε στο δικό του λογοτεχνικό ταλέντο τα μυστικά, τον τρόπο σκέψης και έκφρασης της ρωσικής λογοτεχνίας.
Ο ίδιος γράφει ότι πειραματιζόταν πάνω στη μετάφραση Ρώσων ποιητών από τα μέσα της δεκαετίας του ’50. Κάτι που δεν εγκατέλειψε ποτέ.
Τα εφόδια αυτά τού Πάρνη ενισχύονται με ακόμη ένα στοιχείο. Ο ίδιος γνωρίζει και χειρίζεται καλά τη ρίμα.
Γράφει τα ποιήματά του με αυτήν την τεχνική κι είναι αμετανόητος υποστηρικτής της. Οι Ρώσοι ποιητές συνέβαλαν καταλυτικά σ’ αυτό.
Τι σημαίνει, όμως, να μεταφράζεται ένα ποίημα; Ή, για να το θέσουμε αλλιώς, μεταφράζεται ένα ποίημα;
Κατά την άποψή μας την τελειωτική απάντηση σ' αυτό το ερώτημα την έχει δώσει ο Αλεξάνδρου.
Στο μικρό εισαγωγικό του σημείωμα, που συνοδεύει τη μετάφρασή του στο «Ρέκβιεμ» της Αννας Αχμάτοβα, γράφει μεταξύ άλλων:
«Ξέρω καλύτερα από κάθε άλλον ότι
πρόκειται για μια κατά προσέγγιση απόδοση. Ελπίζω πως θα βρεθεί κάποιος
άλλος, αξιότερός μου, που θα επιχειρήσει και θα πετύχει μια ακριβέστερη
μεταφορά στη γλώσσα μας -ή μάλλον θα ξαναγράψει το ποίημα, γιατί τα
ποιήματα ξαναγράφονται, δεν μεταφράζονται-, με περισσότερο πόνο και
εντονότερη οργή».
Τα ποιήματα, λοιπόν, δεν μεταφράζονται. Κι όταν μεταφράζονται, επί της ουσίας ξαναγράφονται.Επομένως, αυτός που μεταφράζει, δηλαδή ξαναγράφει, ποιήματα πρέπει να πληροί ορισμένες βασικές προϋποθέσεις. Πρέπει να ξέρει καλά και τις δύο γλώσσες.
Και αυτήν στην οποία είναι γραμμένα τα ποιήματα και αυτήν στην οποία θα μεταφραστούν.
Το σπουδαιότερο, όμως, πρέπει να είναι ποιητής. Αν δεν είναι ποιητής δεν μπορεί να ξαναγράψει ένα ποίημα.
Ο Αλέξης Πάρνης πληροί όλες αυτές τις προϋποθέσεις.
Γνωρίζει άριστα τη ρωσική και την ελληνική γλώσσα, είναι καταξιωμένος λογοτέχνης -ένας από τους τελευταίους μεγάλους εν ζωή-, είναι ποιητής, διηγηματογράφος, θεατρικός συγγραφέας.
Γι’ αυτό και η Ανθολογία του πάνω στη ρωσική ποίηση όχι μόνο προσθέτει στην προσπάθεια όλων των άλλων μεγάλων λογοτεχνών να μας κάνουν κοινωνούς των μεγάλων Ρώσων ποιητών, όχι μόνο πλουτίζει και συμπληρώνει το μεταφραστικό έργο των συναδέλφων του, αλλά αποτελεί και μία τομή.
Ο Πάρνης ξαναγράφει τη ρωσική ποίηση που μεταφράζει ακολουθώντας όλους τους κανόνες της και κυρίως αυτόν της απόδοσης της ρίμας.
Δεν εξελληνίζει τους Ρώσους ποιητές. Αυτό θα ήταν καταστροφικό για το έργο εκείνων.
Εφοδιάζει το ελληνικό αναγνωστικό κοινό με ό,τι χρειάζεται ώστε να γνωρίσει, να κατανοήσει, να αγαπήσει και να ενσωματώσει στον πολιτισμό του τη ρωσική ποίηση.
Η Ανθολογία του Πάρνη είναι μια μεγάλη προσφορά στα ελληνικά γράμματα.
Σε εποχές μάλιστα που δεν υπάρχουν ποιητές, το έργο του αυτό είναι ίσως η μοναδική ευκαιρία που έχουμε να τους ανακαλύψουμε και πάλι.
Να συνειδητοποιήσουμε πόσο λείπουν από τη ζωή μας.
Σερκέι Γεσένιν
Γράμμα στη μάνα
(Μετάφραση - ποιητική απόδοση: Αλέξης Πάρνης)
Είσαι ακόμα στη ζωή, γλυκιά μητέρα;
Ζω κι εγώ, γριούλα μου. Εχε γεια.
Ας φωτίζει το καλύβι σου εκεί πέρα
μ’ ένα φως ανέσπερο η βραδιά.
Μου παν για την έγνοια που σε δέρνει
και τον πόνο σου για μένα τον πνιχτό.
Παίρνεις, λένε, τα σοκάκια τυλιγμένη
στο φτενό παλιομοδίτικο παλτό.
Και φαντάζεσαι συχνά μέσα στο γκρίζο
το σκοτάδι κάποιο θέαμα τρομερό:
στην ταβέρνα μεθυσμένος καβγαδίζω
και μου μπήγουνε μια κάμα στο πλευρό.
Ελα, ησύχασε και βγάλε απ’ το κεφάλι
τις ιδέες τις κακές του οξαποδώ,
δε θα γίνω τόσο πότης και ρεμάλι
για να φύγω απ’ τη ζωή προτού σε δω.
Εχω μείνει τρυφερός και θέλω μόνο
ν’ αληθεύει τ’ όνειρό μου το παλιό,
να ξεφύγω απ’ το φιλόνικό μου πόνο
και στο σπίτι μας να ’ρθώ το ταπεινό.
Θα γυρίσω όταν του κήπου μας τα κλώνια
ανοιξιάτικα μιλήσουνε στη γη.
Μόνο μην έρθεις σαν τ’ άλλα χρόνια
στοργικά να με ξυπνήσεις την αυγή.
Μην ξυπνάς αυτό που ’χει περάσει,
μη σκαλίζεις τους ανίατους καημούς.
Η ζωή μου έχει πρόωρα χορτάσει
από κούραση και πίκρες και χαμούς.
Δε θα κάνω όπως ζητάς την προσευχή μου.
Είναι ανέφικτος στο χτες ο γυρισμός.
Μόνο εσένα έχω ακόμα δύναμή μου,
μόνο εσύ το ασύγκριτο είσαι φως.
Κι έτσι αψήφησε την έγνοια που σε δέρνει
και τον πόνο σου για μένα τον πνιχτό.
Και μην παίρνεις τα σοκάκια τυλιγμένη
στο φτενό παλιομοδίτικο παλτό...
1924
Βλαντίμιρ Μαγιακόφκι
«Οι Συνεδριάζοντες»
(Μετάφραση - ποιητική απόδοση: Αλέξης Πάρνης)
Το βλέπω κάθε μέρα - τακτικά,
με της αυγής τα πρώτα σκιρτήματα:
στα κρατικά,
κομματικά,
πολιτικά,
μορφωτικά,
τρέχει το πλήθος ιδρύματα.
Βροχή χαρτιών στα ενδότερα σε δέρνει μόλις περάσεις...
Μαζεύοντας καμιά πενηντάρια -τα σπουδαιότερα-
τρέχουν οι υπάλληλοι στις συνεδριάσεις.
Παρουσιάζεσαι:
«Τον αρμόδιο θέλω να δω.
Το ζήτημα βιάζει».
«Ο σύντροφος Ιβάν Βάνιτς δεν είναι εδώ.
Στην Ενωση “ΤΣΟ” και “ΓΟΥΚΟΝ” συνεδριάζει».
Αλωνίζεις εκατό σκάλες.
Σωστή τυράννια.
Και ξανά:
«Θα σας δεχτεί σε μιαν ώρα.
Του συνεταιρισμού τα μελάνια διαπραγματεύεται τώρα».
Κι όταν πας, ούτε γραφιάς ούτε γραμματέας - κενό.
Δε βρίσκεις κανέναν.
Οι πάντες ως είκοσι δύο χρονώ
της Κομσομόλ* ακούν τα «πεπραγμένα».
Σκαρφαλώνεις ξανά ενώ το βράδυ φτάνει
στου επταώροφου κτηρίου την κορφή: «Γύρισε ο Ιβάν Βάνιτς;»
«Είναι στη σύσκεψη
των Αλφα, Βήτα, Κάππα, Λάμδα, Φι».
Ορμάω στη σύσκεψη
σα χιονοστιβάδα γιγαντωμένος, βλαστημάω επιθετικότατος.
Και κοιτώ:
ανθρώπους στη μέση κομμένους. Διάβολε!
Πού ’ναι τ’ αποδέλοιπο σώμα τους; Σφαγή!
Ξολόθρεμα!
Η φρίκη κάνει τρελές τις σκέψεις.
Κι ακούω
τον ήσυχο γραμματέα να εξηγεί:
«Εργάζονται ταυτόχρονα σε δύο συσκέψεις
Εχουν τη μέρα είκοσι συνεδριάσεις.
Κόβεσαι στα δυο για να προφτάσεις.
Μισός εκεί.
Μισός εδώ...»
Αϋπνος ως το πρωί θα τη βγάλεις μ’ οράματα τολμηρών προτάσεων:
«Ω, κάνετε μιαν ακόμα συνεδρίαση
για την απαγόρευση όλων των συνεδριάσεων».
1922
***********************
Πάρνης, Αλέξης
| |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου