Πώς η ισραηλινή κοινωνία έμαθε να αποδέχεται τις εκκλήσεις για γενοκτονία

 

Πηγή: Ταμίρ Σόρεκ*, The Conversation

Πριν από τριάντα χρόνια, το να υποστηρίζεις τη γενοκτονία στο Ισραήλ μπορούσε να σε οδηγήσει στη φυλακή.

Τον Απρίλιο του 1994, ένας Ισραηλινός ραβίνος ονόματι Ίντο Άλμπα δημοσίευσε ένα άρθρο που έγραφε, «Στον πόλεμο, εφόσον ο πόλεμος δεν έχει κριθεί, είναι εντολή να σκοτώνεις κάθε μη Εβραίο του έθνους εναντίον του οποίου πολεμάς, ακόμη και γυναίκες και παιδιά. Ακόμη και όταν δεν θέτουν σε άμεσο κίνδυνο αυτόν που τα σκοτώνει, υπάρχει ανησυχία ότι μπορεί να βοηθήσουν τον εχθρό στη συνέχιση του πολέμου».

Ισραηλινό δικαστήριο καταδίκασε τον Άλμπα σε τέσσερα χρόνια φυλάκιση για υποκίνηση ρατσισμού και ενθάρρυνση της βίας.

Τώρα το νομικό σύστημα αγνοεί κάθε παρόμοια ρητορική.

Το Δεκέμβριο του 2023, μετά την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023, η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη δολοφονία περίπου 1.200 Ισραηλινών πολιτών, στρατιωτών και μεταναστών εργατών, ο ραβίνος Μος Ραττ, ο οποίος θεωρείται διανοούμενος μεταξύ των Ισραηλινών εποίκων της Δυτικής Όχθης, συνέταξε μια μακροσκελή ανάρτηση στο Facebook.

Σε αυτήν, σημείωσε ότι στο παρελθόν, κάποιοι άνθρωποι μπορεί να δυσκολεύονταν με την ηθική της καταστροφής ενός ολόκληρου λαού, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών και των παιδιών. Τώρα δεν το κάνουν. Αναφερόμενος έμμεσα στους Παλαιστίνιους, πρόσθεσε: «Ορισμένα έθνη έχουν κατρακυλήσει σε τέτοια βάθη κακίας και διαφθοράς, που η μόνη λύση είναι να τα εξαλείψουμε εντελώς, χωρίς να αφήσουμε κανένα ίχνος».

Πιο πρόσφατα, στις 24 Φεβρουαρίου 2025, ο Νισίμ Βατούρι, ένας από τους αντιπροέδρους της Κνέσετ, του ισραηλινού κοινοβουλίου, ζήτησε να δολοφονηθούν όλοι οι ενήλικες Παλαιστίνιοι στη Γάζα. Οι δηλώσεις του Ραττ και του Βατούρι έμειναν ατιμώρητες. Στην πραγματικότητα, η γενοκτονική ρητορική σαν τη δική τους -στην οποία προτείνεται η ολοκληρωτική καταστροφή ενός λαού- έχει γίνει πια συνηθισμένη στο Ισραήλ.

Ως μελετητής της ισραηλινής κοινωνίας, έχω γράψει για το πώς οι εκκλήσεις για την εξόντωση των Παλαιστινίων δεν προέκυψαν απλώς από τη βία της 7ης Οκτωβρίου 2023. Χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1930, και έχουν αποκτήσει δυναμική – και μεγαλύτερη δημόσια αποδοχή – καθώς οι προοπτικές για ειρήνη κατέρρευσαν τη δεκαετία του 1990, το υπαρξιακό άγχος των Ισραηλινών αυξήθηκε και οι θρησκευόμενοι σιωνιστές απέκτησαν μεγαλύτερη πολιτική δύναμη τον 21ο αιώνα.

Αποικιακές ανησυχίες

Οι εκκλήσεις για την εξάλειψη της παλαιστινιακής παρουσίας χρονολογούνται πριν από την επίσημη ίδρυση του Ισραήλ το 1948. Όταν άρχισε η σιωνιστική μετανάστευση στην περιοχή στα τέλη του 19ου αιώνα, λιγότερο από το 10% του πληθυσμού ήταν Εβραίοι. Ο γηγενής, σε μεγάλο βαθμό μουσουλμανικός πληθυσμός, αποτελούσε θεμελιώδες εμπόδιο στην ίδρυση ενός εβραϊκού κράτους.

Οι ιδρυτές του σιωνισμού συζήτησαν ανοιχτά ιδέες για τη μετεγκατάσταση των Παλαιστινίων, την οποία συνήθως οραματίζονταν σαν εθελοντική. Αυτές οι ιδέες δεν απέχουν πολύ από την πρόταση του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ να μεταφερθούν οι Παλαιστίνιοι από τη Γάζα σε άλλες χώρες.

Ωστόσο, οι απόπειρες αλλοίωσης της πλειοψηφίας των γηγενών πληθυσμών είναι συνήθως βίαιες και σχεδόν πάντα προσκρούουν σε αντίσταση. Για παράδειγμα, συγκρούσεις έλαβαν χώρα μεταξύ των Βρετανών αποίκων και των ιθαγενών Αμερικανών τον 17ο αιώνα, μεταξύ των Ολλανδών αποίκων και των φυλών της Νότιας Αφρικής τον 17ο αιώνα και μεταξύ των Κινέζων Χαν και των Θιβετιανών τον 20ό αιώνα. Στο ίδιο πνεύμα, η σύγκρουση μεταξύ σιωνιστών εποίκων και Παλαιστινίων υπήρξε εξαρχής.

Η επαναλαμβανόμενη βία και οι επιθέσεις μπορούν να τροφοδοτήσουν το υπαρξιακό άγχος των εποίκων, μαζί με τις φαντασιώσεις περί επίτευξης «μόνιμης ασφάλειας» ή απόλυτης προστασίας από μελλοντικές απειλές. Μεταξύ των Εβραίων Ισραηλινών, η συλλογική μνήμη των διώξεων -με αποκορύφωμα τη γενοκτονία των Ευρωπαίων Εβραίων κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος- έχει προσθέσει ένα άλλο σημαντικό στοιχείο στην επιδίωξη μόνιμης ασφάλειας.

Βιβλικές ιστορίες γενοκτονίας

Στο Ισραήλ, υπάρχει επίσης σωρεία βιβλικών αναφορών που προτρέπουν σε βία και γενοκτονία. Αυτού του είδους η ρητορική αυξάνεται και μειώνεται με την πάροδο του χρόνου- συχνά υπάρχει στο περιθώριο σε περιόδους σχετικής ειρήνης, αλλά μετακινείται σε επικρατούσα τάση σε περιόδους βίας και υπαρξιακής ανησυχίας.

Οι περισσότεροι από τους προδρόμους του σύγχρονου σιωνισμού έβλεπαν τους εαυτούς τους ως κοσμικούς. Παρ’ όλα αυτά, υιοθέτησαν εβραϊκά σύμβολα και αντιμετώπισαν την εβραϊκή παράδοση και τα θρησκευτικά κείμενα ως πηγή έμπνευσης, ακόμη και αν δεν τους απέδιδαν νομική ισχύ. Αυτό επέτρεψε στους πολιτικούς ηγέτες να χρησιμοποιούν τα βιβλικά κείμενα για την προώθηση πολιτικών στόχων.

Η Βίβλος περιέχει ορισμένες ρητές αφηγήσεις εξόντωσης. Η πιο γνωστή είναι η ιστορία των Αμαληκιτών, ενός νομαδικού λαού που προσδιορίζεται στο βιβλίο του Δευτερονομίου ως ο βασικός εχθρός των Ισραηλιτών. Στο κεφάλαιο 25, ο Μωυσής διέταξε τους Ισραηλίτες να «εξαλείψουν την ανάμνηση του Αμαλήκ από κάτω από τον ουρανό». Μια σχετική εντολή αφορά την εξόντωση των επτά εθνών της Χαναάν, που κατοικούσαν στη «γη της επαγγελίας» όταν οι Ισραηλίτες την κατέκτησαν. Στο κεφάλαιο 20, οι Ισραηλίτες διατάσσονται: «Δεν θα αφήσετε ούτε μία ψυχή ζωντανή. Να τους καταστρέψετε ολοκληρωτικά».

Καθ’ όλη τη διάρκεια της εβραϊκής ιστορίας, αυτά τα διατάγματα και οι ιστορίες έχουν γενικά ερμηνευθεί ως αναφορές ή ως μεταφορές, όχι ως εντολές για τη διάπραξη γενοκτονίας. Ωστόσο, οι έποικοι σε εδάφη όπου κατοικούν αυτόχθονες πληθυσμοί – όχι μόνο στο Ισραήλ, αλλά και σε άλλες χώρες – έχουν χρησιμοποιήσει αυτά τα κείμενα για να δικαιολοογήσουν τη μαζική βία. Για παράδειγμα, στην αποικιακή Αμερική, οι πουριτανοί έποικοι δικαιολόγησαν τις σφαγές των ιθαγενών Αμερικανών, συγκρίνοντάς τους με τον Αμαλήκ.

Κατά τη διάρκεια του αραβοϊσραηλινού πολέμου το 1948, εκπαιδευτές του ισραηλινού στρατού διένειμαν κείμενα στους στρατιώτες που έγραφαν: «Κατά τη βιβλική εποχή, ο Σαούλ εξολόθρευσε όλους τους Αμαληκίτες, άνδρες και γυναίκες, νέους και ηλικιωμένους, ακόμη και πρόβατα και βοοειδή». Το ενημερωτικό υλικό σημείωνε επίσης ότι «ο βιβλικός Ιησούς του Ναυή είχε την εντολή να εξοντώσει τα έθνη της γης και ότι απαγορεύτηκε να κάνει οποιαδήποτε συνθήκη μαζί τους».

Κατά τη διάρκεια αυτού του πολέμου, το Ισραήλ ξερίζωσε περίπου 750.000 Παλαιστίνιους. Οι ισραηλινές δυνάμεις και οι πολίτες σκότωσαν χιλιάδες ανθρώπους που προσπάθησαν να επιστρέψουν τα επόμενα χρόνια.

Οι μεσσιανικές δυνάμεις στο προσκήνιο

Μετά τον αραβοϊσραηλινό πόλεμο του 1948, αυτού του είδους η θρησκευτική αιτιολόγηση για την εξόντωση των Παλαιστινίων επέστρεψε στο περιθώριο. Αλλά μια άλλη εξέλιξη θα τροφοδοτούσε τη ρητορική της γενοκτονίας.

Οι στρατιωτικές νίκες κατά τη διάρκεια του αραβοϊσραηλινού πολέμου του 1967, γνωστού και ως Πολέμου των Έξι Ημερών, περιλάμβαναν την ισραηλινή κατάκτηση ιερών τόπων στη Δυτική Όχθη. Πολλοί θρησκευόμενοι σιωνιστές αντιλήφθηκαν τις στρατιωτικές νίκες ως θαύμα.

Για τους θρησκευτικούς σιωνιστές, το κράτος του Ισραήλ είναι ένα ιερό εγχείρημα. Γενικά ενδιαφέρονται λιγότερο από τους κοσμικούς σιωνιστές για την τήρηση των διεθνών κανόνων και τη συνεκτίμηση γεωπολιτικών παραγόντων όταν πιέζουν για τη διευθέτηση των αμφισβητούμενων εδαφών.

Μετά το 1967, τα θρησκευτικά κινήματα εποίκων ενδυναμώθηκαν. Ομάδες όπως η Γκους Εμουνίμ πίεσαν την κυβέρνηση να εποικίσει τα πρόσφατα κατεχόμενα εδάφη, τα οποία περιλάμβαναν τη Δυτική Όχθη και τη Λωρίδα της Γάζας. Για αυτούς τους θρησκευτικούς σιωνιστές, το σχέδιο εποικισμού δεν είναι απλώς αρπαγή γης: Οι έποικοι παίρνουν γη που τους έχει υποσχεθεί η Βίβλος.

Το 1980, ο Ισραέλ Χες, ο οποίος τότε κατείχε την επίσημη θέση του ραβίνου του Πανεπιστημίου Bar-Ilan του Ισραήλ, έγραψε στο φοιτητικό πανεπιστημιακό έντυπο: «Σε έναν πόλεμο μεταξύ του Ισραήλ και των Αμαληκιτών, είναι εντολή να σκοτώνονται και να εξολοθρεύονται τα βρέφη και τα μωρά. Και ποιος είναι ο Αμαλήκ; Όποιος ξεκινάει πόλεμο εναντίον των Εβραίων». Τα λόγια αυτά προκάλεσαν δημόσιες αντιδράσεις και διαμαρτυρίες από αρκετούς κοσμικούς σιωνιστές πολιτικούς.

Οι υπαρξιακοί φόβοι αυξάνονται

Στη δεκαετία του 1990, οι εκκλήσεις για εκτεταμένη βία περιθωριοποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό, καθώς υπήρχε ελπίδα για πολιτικό συμβιβασμό με τους Παλαιστίνιους. Μετά την αποτυχία των συνομιλιών ωστόσο, η ρητορική και οι ιδέες των θρησκευτικών σιωνιστών μεταφέρθηκαν προς το πολιτικό κέντρο, ιδίως κατά τη διάρκεια και μετά την παλαιστινιακή εξέγερση, γνωστή ως Δεύτερη Ιντιφάντα. Η εξέγερση που έλαβε χώρα από το 2000 έως το 2005 και περιελάμβανε μια σειρά επιθέσεων αυτοκτονίας σε ισραηλινές πόλεις, συγκλόνισε βαθύτατα τον κόσμο στο Ισραήλ, προκαλώντας την επανεμφάνιση της βαθιάς υπαρξιακής ανησυχίας.

Χωρίς να διαφαίνεται στον ορίζοντα ειρηνική λύση, οι ισραηλινές και παλαιστινιακές προσωπικότητες που έβλεπαν την πολιτική μέσα από ένα θεολογικό πλαίσιο συνέχισαν να συσσωρεύουν εξουσία.

Το 2014, η Αγιελέτ Σακέντ, τότε μέλος της Κνεσέτ και μετέπειτα υπουργός Δικαιοσύνης, μοιράστηκε ένα άρθρο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που έγραφε: «Ο παλαιστινιακός λαός μάς κήρυξε πόλεμο και πρέπει να ανταποδώσουμε… και στους πολέμους ο εχθρός είναι συνήθως ένας ολόκληρος λαός, με τους ηλικιωμένους άνδρες και τις γυναίκες του, τις πόλεις και τα χωριά του, την περιουσία και τις υποδομές του».

Εν τω μεταξύ, ο πρύτανης των σπουδών Κορανίου στο Ισλαμικό Πανεπιστήμιο της Γάζας δήλωσε σε τηλεοπτική συνέντευξη το 2015: «Όλοι οι Εβραίοι στην Παλαιστίνη σήμερα είναι εντός παιχνιδιού – ακόμη και οι γυναίκες».

Καθώς η κάθε πλευρά αντεπιτέθηκε στην άλλη, η εξόντωση άρχισε να ακούγεται σαν μια λογική λύση – μια διαδικασία που ο ιστορικός Γιόαβ Ντι-Καπούα έχει ονομάσει «γενοκτονικό καθρέφτισμα».

Η τέλεια καταιγίδα

Αυτός ο αντικατοπτρισμός δεν συνεπάγεται συμμετρία. Το Ισραήλ, με τις ανώτερες στρατιωτικές του δυνατότητες, έχει σημαντικά μεγαλύτερη ικανότητα να προκαλέσει καταστροφή στους Παλαιστίνιους.

Η κυβέρνηση που σχηματίστηκε στο Ισραήλ μετά τις εκλογές του 2022 ήταν πρωτοφανής. Για πρώτη φορά στην ιστορία του έθνους, η κυβέρνηση στηρίχθηκε σε υπερεθνικιστικές θρησκευτικές παρατάξεις, όπως αυτή που ονομάζεται Εβραϊκή Δύναμη. Το κόμμα έχει τρεις επίσημους ραβίνους που συμβουλεύουν τους πολιτικούς του. Ένας από αυτούς, ο Ντοβ Λιόρ είναι εξέχων υποστηρικτής της ιδέας ότι οι Παλαιστίνιοι είναι Αμαλήκ. Ένας άλλος, ο Γισραέλ Αριέλ, έχει γράψει ότι η εντολή της Τορά «Ου φονεύσεις» δεν ισχύει για τους μη Εβραίους.

Όταν οι επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023 αναζωπύρωσαν τους βαθιά ριζωμένους φόβους των Ισραηλινών για αφανισμό, οι εκκλήσεις για αδιάκριτη εκδίκηση έγιναν πιο ισχυρές. Όπως δήλωσε τον Μάρτιο του 2024 ο ραβίνος Ελίαχου Μάλι, επικεφαλής ενός στρατιωτικού προγράμματος για θρησκευόμενους μαθητές στη Γιάφα: «Αν δεν τους σκοτώσεις πρώτος, θα σε σκοτώσουν αυτοί. Οι σημερινοί τρομοκράτες είναι τα παιδιά της προηγούμενης επιχείρησης, τα οποία κρατήσατε ζωντανά, και οι γυναίκες είναι αυτές που παράγουν τους τρομοκράτες… Μην προσπαθείτε να ξεγελάσετε την Τορά. Η Τορά σας λέει: ‘Μην κρατάτε ζωντανή καμιά ψυχή’, οπότε δεν πρέπει να κρατάτε ζωντανή καμιά ψυχή».

Κάποιοι κοσμικοί Ισραηλινοί συμμετείχαν. Ο Ντάνι Νιούμαν, πρώην αστέρας του ποδοσφαίρου και τηλεοπτικός σχολιαστής, δήλωσε στην τηλεόραση τον Δεκέμβριο του 2023: «Σας λέω, στη Γάζα, χωρίς εξαίρεση, είναι όλοι τρομοκράτες, γιοι σκύλων. Πρέπει να εξοντωθούν όλοι τους». Ο Κίνερετ Μπαράσι, δικηγόρος και τηλεοπτικός παρουσιαστής, έγραψε στο Twitter το Φεβρουάριο του 2025: «Κάθε ίχνος των δολοφονικών μεταλλάξεων στη Γάζα πρέπει να σβηστεί, από τα μαιευτήρια μέχρι τον τελευταίο ηλικιωμένο στη Γάζα».

Οι δηλώσεις αυτές συμπίπτουν με μια ζοφερή πραγματικότητα. Από τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου, τα ισραηλινά αντίποινα στη Γάζα έχουν στοιχίσει τη ζωή σε περισσότερους από 64.000 Παλαιστινίους. Οι ειδικοί σε θέματα δημόσιας υγείας εκτιμούν ότι η καταστροφή των υποδομών και η αντίστοιχη πείνα, η έλλειψη πρόσβασης σε ιατρική περίθαλψη και η εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών, θα μπορούσαν να ανεβάσουν τον αριθμό των νεκρών σε εκατοντάδες χιλιάδες.

Εν τω μεταξύ, μεγάλα τμήματα της ισραηλινής κοινής γνώμης φαίνεται να υποστηρίζουν τη μαζική εκδίωξη των Παλαιστινίων και να συγχωρούν την έννοια της γενοκτονίας, σύμφωνα με την έρευνα που ανέθεσα στην ισραηλινή εταιρεία δημοσκοπήσεων Geocartography.

Στο αντιπροσωπευτικό δείγμα των Εβραίων Ισραηλινών που ερωτήθηκαν από τις 10-11 Μαρτίου 2025, το 82% υποστήριξε την αναγκαστική εκδίωξη του πληθυσμού της Γάζας σε άλλες χώρες, ενώ το 56% ενέκρινε την εκδίωξη των Αράβων πολιτών του Ισραήλ. Συγκριτικά, σύμφωνα με δημοσκόπηση του 2003, μόνο το 46% υποστήριξε τη «μεταφορά των Παλαιστινίων κατοίκων των κατεχομένων εδαφών» και μόλις το 31% υποστήριξε τη «μεταφορά των Αράβων πολιτών του Ισραήλ».

Επιπλέον, στη δημοσκόπησή μου μετέφερα μια ιστορία από το βιβλίο του Ιησού του Ναυή, στην οποία οι αρχαίοι Ισραηλίτες κατέλαβαν την πόλη της Ιεριχώ και σκότωσαν όλους τους κατοίκους της.

Όταν ρώτησα αν ο ισραηλινός στρατός, όταν κατακτά μια εχθρική πόλη, θα πρέπει να ενεργεί παρόμοια με τους Ισραηλίτες όταν κατέλαβαν την Ιεριχώ, το 47% των ερωτηθέντων απάντησε ότι θα πρέπει να το κάνει.»

*Ο Ταμίρ Σόρεκ είναι Καθηγητής Ανθρωπιστικών Τεχνών Ιστορίας της Μέσης Ανατολής, Penn State.

Αυτό το άρθρο αναδημοσιεύεται από το The Conversation με άδεια Creative Commons. Διαβάστε το αρχικό άρθρο.