Κλεοπάτρα Θεολογίδου: "Στην Αθήνα για ένα τέτοιο εύρημα δεν θα συζητούσε κανείς την απόσπαση και απαξίωσή του"
Κλεοπάτρα Θεολογίδου, Προέδρος του Παραρτήματος Θεσσαλονίκης της ΕΛΛΕΤ*
Η πρόσφατη απόφαση της Υπουργού Πολιτισμού, για την απόσπαση των αρχαιοτήτων που
αποκαλύφθηκαν στον σταθμό Βενιζέλου του μετρό και την επανατοποθέτησή τους, μετά την
ολοκλήρωση της κατασκευής του σταθμού, σηματοδοτεί μία εξαιρετικά δυσάρεστη εξέλιξη
για την ιστορία της πόλης μας, την ταυτότητά της και τις προοπτικές ανάπτυξής της.
Η κατασκευή του σταθμού, με την κατά χώρα διατήρηση των αρχαιοτήτων, που ήταν σε
εξέλιξη, σταμάτησε τον Σεπτέμβριο του 2019, με την αιτιολογία του μη εφικτού της
κατασκευής, για να διασφαλιστεί η νομιμότητα της απόφασης αυτής, ως προς την ελληνική
νομοθεσία και τις διεθνείς αρχές, τις οποίες έχει προσυπογράψει και εν μέρει κυρώσει με
σχετικούς νόμους και η χώρα μας, όπως η συνθήκη της Βαλέτα.
Τι προβλέπεται από τη σχετική νομοθεσία: «η διατήρηση στη θέση εύρεσης, όπου είναι
εφικτό, στοιχείων της αρχαιολογικής κληρονομιάς, όταν αυτά ανευρίσκονται κατά τη διάρκεια αναπτυξιακών έργων». Στη μελέτη της Αττικό Μετρό, αλλά και στην εξέτασή της στο ΚΑΣ, γίνεται προσπάθεια να αποδειχθεί ότι η κατασκευή του σταθμού με την κατά χώρα
διατήρηση των αρχαιοτήτων δεν είναι εφικτή τεχνικά και επιπλέον ασύμφορη οικονομικά, και με χρονοδιαγράμματα απαγορευτικά, με κίνδυνο να μην ολοκληρωθεί το έργο του μετρό
μέχρι το τέλος του 2023, και να υποχρεωθεί η Ελλάδα να επιστρέψει ένα τεράστιο ποσό
στην Ε.Ε.
Είναι όμως τεχνικά εφικτή η κατασκευή με τη διατήρηση των αρχαιοτήτων στη θέση τους; Ως γνωστόν, η μελέτη επιπέδου 1, στη στάθμη δηλαδή των αρχαιοτήτων, για έργα πολιτικού
μηχανικού, ολοκληρώθηκε, εγκρίθηκε και υλοποιήθηκε, ενώ η οριστική μελέτη για έργα
πολιτικού μηχανικού, επιπέδου 2, το τμήμα δηλαδή του σταθμού κάτω από τις αρχαιότητες,
εκπονήθηκε και παραδόθηκε από την κατασκευάστρια εταιρεία στην Αττικό Μετρό, το
καλοκαίρι του 2019, έγιναν οι τροποποιήσεις επί της μελέτης, σύμφωνα με τις παρατηρήσεις
της Αττικό μετρό άμεσα, οι οποίες όμως ουδέποτε παρελήφθησαν. Εν ολίγοις, το έργο
κατασκευής του σταθμού, κάτω από τις αρχαιότητες, θα μπορούσε τώρα να είναι σε εξέλιξη.
Χάθηκαν δηλαδή μέχρι σήμερα 10 ολόκληροι μήνες από την κατασκευή του έργου!
Στην πρόταση της Αττικό Μετρό έγινε ακόμα και μία προσπάθεια να αποδειχθεί ότι η
κατασκευή του σταθμού με την κατά χώρα διατήρηση των αρχαιοτήτων θα είναι επισφαλής
για τις αρχαιότητες, σε αντίθεση με την απόσπαση και επανατοποθέτησή τους που εγγυάται
την προστασία και καλή διατήρησή τους. Στη σχετική μελέτη αναφέρεται ότι, κατά την
κατασκευή του σταθμού με τις αρχαιότητες in situ, ενδέχεται να προκληθούν βλάβες στις
αρχαιότητες από κραδασμούς ή από πιθανή ισχυρή σεισμική δόνηση κατά τη διάρκεια των
εργασιών κατασκευής του σταθμού και ότι ενδέχεται να καταστραφούν ελληνιστικά
κατάλοιπα από το ενδεχόμενο εκτροπής των οριζόντιων σωληνώσεων που προβλέπεται να
κατασκευασθούν κάτω από το αρχαιολογικό στρώμα. Υποστηρίζεται δηλαδή ότι οι βλάβες
που ενδέχεται να υποστούν οι αρχαιότητες με την κατά χώρα διατήρησή τους είναι πιο σοβαρές από αυτό που θα συμβεί με βεβαιότητα, όπως αναλυτικά περιγράφεται στα
πρακτικά του ΚΑΣ, να διαλύσουν δηλαδή τον δρόμο και να τον μεταφέρουν πέτρα-πέτρα, να
κόψουν τα υπόλοιπα κτίσματα του αρχαιολογικού χώρου κομματάκια, διαστάσεων 3Χ3,5 μ,
για να χωρέσουν στα φορτηγά και τις πλατφόρμες που θα τα μεταφέρουν, να τα μεταφέρουν μέσα στον αρχαιολογικό χώρο σε ράγες για να περάσουν από οπές στην οροφή του σταθμού, να τα φορτώσουν στα φορτηγά και τις πλατφόρμες, και να τα ταξιδέψουν μέσα στην πόλη, μέχρι τον χώρο προσωρινής αποθήκευσή τους.
Το ενδεχόμενο δε να καταστραφούν ελληνιστικά κατάλοιπα εάν εκτραπούν οι οριζόντιες σωληνώσεις κατά τη διάρκεια των εργασιών, είναι πιο σοβαρό από το γεγονός ότι μετά τις ανασκαφικές εργασίες που θα ακολουθήσουν την απόσπαση, δύο ακόμα αρχαιολογικά στρώματα της πόλης, της ρωμαϊκής και ελληνιστικής περιόδου που θα αποκαλυφθούν και ένα τρίτο, σημειακά, από τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους, με κατάλοιπα από ενδιάμεσες οικοδομικές φάσεις, από τον 3ο π.Χ. μέχρι τον 4ο μ.Χ. αιώνα, ανάμεσα στα στρώματα αυτά, θα αποσπαστούν επίσης ή θα καταστραφούν οριστικά. Σημειώνεται ότι όλες αυτές οι επισφάλειες που αναφέρονται στη σχετική μελέτη αποτελούν τεχνικά ζητήματα που επιλύονται, παράμετροι που έχουν ληφθεί υπόψη στην Οριστική Μελέτη Επιπέδου 2, με την κατά χώρα διατήρηση των αρχαιοτήτων.
Ως προς το οικονομικό σκέλος, είναι σαφές ότι χωρίς αναλυτικούς προϋπολογισμούς δεν
είναι δυνατόν να εκτιμηθεί η διαφορά κόστους ανάμεσα στις 2 προτάσεις. Ξεφεύγει της
παρούσας η αναλυτική εξέταση των οικονομικών στοιχείων που έδωσε η Αττικό Μετρό,
εξαιρετικά συνοπτικά, τα οποία όμως αποδεικνύουν ότι η διαφορά στη δαπάνη είναι
αντιμετωπίσιμη και μικρή, αν λάβει κανείς υπόψη την ανυπολόγιστη αξία των μοναδικών
αρχαιοτήτων του σταθμού «Βενιζέλου» ως υλικές αλλά και άυλες μαρτυρίες του
παρελθόντος σε παγκόσμιο επίπεδο και τη συμβολή τους στην οικονομική ανάπτυξη της
περιοχής εις το διηνεκές.
Κλείνουμε τη σύντομη αναφορά στο εφικτό της κατασκευής με τα χρονοδιαγράμματα του
έργου. Όλοι αναγνωρίζουμε τη σημασία να ολοκληρωθεί το έργο του μετρό για την πόλη μας και τις πιεστικές ημερομηνίες που υπάρχουν. Όλοι επίσης γνωρίζουμε ότι χωρίς την
ταυτόχρονη λειτουργία του σταθμού Βενιζέλου, το μετρό μπορεί να λειτουργήσει πολύ
νωρίτερα από το τέλος του 2023. Η ολοκλήρωση όμως της κατασκευής του σταθμού
Βενιζέλου μέσα στους απαιτούμενους χρόνους, για να συμπεριληφθεί στη λειτουργία του
μετρό πριν από το τέλος του 2023, ακόμα και με την απόσπαση των αρχαιοτήτων δεν είναι
εφικτή, όπως προκύπτει με προσεκτικό έλεγχο των χρονοδιαγραμμάτων που έχουν
ανακοινωθεί, απλά μαθηματικά, και γνωρίζοντας πόσο σύνθετα είναι αυτά τα έργα και τις
επισφάλειες που εμπεριέχουν.
Η πόλη μας, εν μέσω οικονομικής κρίσης, δέχθηκε ένα πολύτιμο δώρο από τους προγόνους
της, τα μοναδικά παγκοσμίως αρχαιολογικά ευρήματα, υλικά τεκμήρια της δομής και της
οργάνωσης της δεύτερης πόλης στη βυζαντινή αυτοκρατορία, της Θεσσαλονίκης, που μόνο
η Κωνσταντινούπολη θα μπορούσε να ανταγωνιστεί. Όπου όμως, αν σώζονται, είναι βαθιά
θαμμένα, άγνωστο και αμφίβολο αν κάποτε αποκαλυφθούν. Ευρήματα που, εφόσον όμως
διατηρήσουν την αυθεντικότητα και την ακεραιότητά τους, θα ενισχύουν την ταυτότητά της
ως βυζαντινή πόλη. Μαζί με τις εκκλησιές και τα τείχη της, ενταγμένα στον Κατάλογο της
Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, την αρχαία αγορά και το Γαλεριανό
συγκρότημα, τις κρήνες, τα λουτρά, τις κινστέρνες και τόσα άλλα αρχαιολογικά κατάλοιπα,
διάσπαρτα στον αστικό ιστό, μπορούν να έχουν κρίσιμο ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη της
Θεσσαλονίκης εις το διηνεκές. Η ανάδειξη και προβολή τους δηλαδή, μπορεί να αποτελέσει
το επόμενο μεγάλο αναπτυξιακό έργο της Θεσσαλονίκης, το οποίο θα την απογειώσει
πολιτισμικά, κοινωνικά και οικονομικά.
Η μετατροπή του από αρχαιολογικό χώρο, με τα επάλληλα στρώματα της ιστορίας του και τα
άυλα στοιχεία της ζωής των κοινωνιών που για αιώνες τα κατοίκησαν, σε εκθεσιακό χώρο,
θα ξεριζώσει ένα κομμάτι της πόλης και θα το μετατρέψει σε σκηνογραφική εγκατάσταση
που θα κοσμεί τους χώρους του σταθμού. Θα στερηθεί έτσι η πόλη μας από αυτή την
αναπτυξιακή προοπτική, καθώς θα έχει χαθεί η αυθεντικότητα και η ακεραιότητα του συνδετικού κρίκου που θα ενώσει τα μνημεία και θα δώσει νόημα (περιεχόμενο) στην
αντίληψη της δομής της βυζαντινής πόλης.
Η ιστορία έχει συνέχεια. Στη χώρα μας έχουμε δύο μεγάλες πόλεις με πολύ δυνατή ιστορική
ταυτότητα, την Αρχαία Αθήνα και τη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη. Στην Αθήνα για ένα τόσο
σημαντικό εύρημα θα ήταν αδιανόητο να συζητήσει κανείς την απόσπασή και απαξίωσή του,
στη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη, εμείς οι πολίτες και νόμιμοι κληρονόμοι αυτού του συνόλου, θα
το επιτρέψουμε; Φορείς και επιστήμονες από όλο τον κόσμο έχουν κινητοποιηθεί, κάνουν
εκκλήσεις και εκδίδουν ψηφίσματα για την κατασκευή του σταθμού με την κατά χώραν
διατήρηση των αρχαιοτήτων. Ανάμεσα σε αυτούς και η Europa Nostra, η οποία αριθμεί
6.000.000 μέλη σε όλη την Ευρώπη. Εμείς;
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, η οποία επιπλέον είναι ο νόμιμος
εκπρόσωπος της Europa Nostra στην Ελλάδα και το Παράρτημά της στη Θεσσαλονίκη,
αγωνιζόμαστε από το 2013 για τη διάσωση αυτού του μοναδικού μνημειακού συνόλου.
Ανάμεσα στις ενέργειές μας είναι και η δημιουργία ψηφίσματος στο Avaaz με αποδέκτες τον
Πρωθυπουργό και την Υπουργό Πολιτισμού, το οποίο έχει μέχρι σήμερα συγκεντρώσει
55.676 υπογραφές και καλούμε, όσοι συμφωνείτε, να το υπογράψετε και να το διαδώσετε,
έχει μεγάλη σημασία.
Ως εκπρόσωπος του Παραρτήματος Θεσσαλονίκης της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ
Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, ευχαριστώ θερμά την Επιστημονική Επιτροπή της Ημερίδας
για την πρόσκληση να χαιρετίσουμε και να κάνουμε σύντομη παρέμβαση στη σημαντική
αυτή πρωτοβουλία των οκτώ Κοσμητόρων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης,
με ζητούμενο να συζητηθούν οι προκλήσεις και οι λύσεις για τις αρχαιότητες στον σταθμό
Βενιζέλου, την οποία χαιρετίζουμε και ευχόμαστε καλή επιτυχία στις εργασίες σας.
*Σύντομη παρέμβαση στην Ημερίδα των Κοσμητόρων για τις αρχαιότητες στον σταθμό Βενιζέλου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου