gerontakos

Κυριακή, Ιουλίου 26, 2020

Η εποχή μας συνδυάζει μια αναντίλεκτη πραγματικότητα, και ένα υπό διαμόρφωση ενδεχόμενο. Ποια είναι η πραγματικότητα; Ενα βαθύ τέλμα κρίσης, που ανατροφοδοτείται, στις καπιταλιστικές δημοκρατίες. Μιας κρίσης πολυεπίπεδης. Ξεκινά από την καρδιά της πολιτικής, μεταφέρεται στην οικονομία και ρηγματώνει την κοινωνία. Το πρόβλημα έχει καταστεί συστημικό. Και έχει δεχθεί, επιπρόσθετα, το βαρύ πλήγμα της πανδημίας.

Πώς βγαίνουμε λοιπόν από το τέλμα; Οφείλουμε να αναζητήσουμε ένα νέο σταυροδρόμι που να προσφέρει νέες επιλογές, με φυγή προς τα εμπρός. Ενα πάντως είναι ξεκάθαρο: Οι παλιές συνταγές που οδήγησαν στο τέλμα πρέπει να παραμερισθούν. Κάθε δοκιμή του βασικού μείγματός τους, απλώς ανακυκλώνει το τέλμα. Αρα χρειάζεται μια νέα ολιστική προσέγγιση, πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά. Ειδικά η πολιτική σελίδα πρέπει να γυρίσει. Χρειάζεται νέο μείγμα. Η παλιά σελίδα δεν έχει πλέον τίποτα να προσφέρει.

Η μεγάλη εικόνα, την οποία αναζητούμε στις αναλύσεις μας, απαιτεί ένα πολύ σύντομο αφήγημα της σχετικής διαδρομής. Το ξεκίνημα, στην περίπτωση αυτή, είναι το ορόσημο του 1989. Διότι τούτο έφερνε υποσχέσεις μιας νέας εποχής. Επεσε το Τείχος του Βερολίνου. Εληξε ο Ψυχρός Πόλεμος. Κατέρρευσε το Ανατολικό Μπλοκ. Πολλαπλασιάστηκαν οι κοινοβουλευτικές δημοκρατίες. Αρχικά στην Ευρώπη. Μετά, παγκοσμίως. Υπήρχε πλέον μόνο μια υπερδύναμη. Ηγέτιδα του κυρίαρχου δημοκρατικού στρατοπέδου. Και μετά τι ακολούθησε; Ολα στράβωσαν. Φτάσαμε εδώ που φτάσαμε.

«Η μοναχική υπερδύναμη» (the lonely superpower) όπως θα την αποκαλούσε ο Huntington σε ένα άρθρο προφητικό, ήταν όμως αλαζονική. Δεν υπολόγιζε κανένα. Ισοπέδωσε όσα υπόσχονταν το 1989. Το 2001 ο Μπους ο Νεότερος, με την ομάδα των «νεοσυντηρητικών» δίπλα του (που ήσαν οι ακραίοι των ακραίων) σχεδίασε τον λεγόμενο «νέο αμερικανικό αιώνα» – δηλαδή την πλήρη κυριαρχία της υπερδύναμης. Ακολούθησε η εισβολή στο Ιράκ. Η παραβίαση της διεθνούς έννομης τάξης. Από εκεί και πέρα ήρθε η απόλυτη ανομία. Δεν έμεινε φιλελεύθερη αξία που να μην ποδοπατηθεί. Απαγωγές. Βασανιστήρια. Φυλακές-κολαστήρια ανά τον κόσμο. Τυφλή βία παντού.

Μετά ήρθε ο Ομπάμα. Μετά τη μεγάλη υπόσχεση, έφθασε η απόλυτη απογοήτευση. Δήθεν ριζοσπάστης, αποδείχθηκε άδειο μπαλόνι. Αμνήστευσε όλες τις παρανομίες. Κλιμάκωσε τον πόλεμο στο Αφγανιστάν. Ενέκρινε μαζικές τυφλές εκτελέσεις με drones. Διέταξε πρωτοφανείς παράνομες παγκόσμιες παρακολουθήσεις τηλεφώνων, με θύμα και τη Μέρκελ! Μπους και Ομπάμα, απαξιώνοντας φιλελεύθερες ιδέες, έστρωσαν το χαλί στον Τραμπ. Το φως το 1989, έγινε το απόλυτο σκοτάδι του κόσμου που βιώνουμε. Με την ανομία των πάντων. Οσων, δηλαδή, έχουν την ισχύ για να παρανομούν!

Αφού η ηγέτιδα του δημοκρατικού στρατοπέδου παραβίασε όλες τις φιλελεύθερες αξίες, ακολούθησε ένα βατερλό στο πεδίο της οικονομίας: Η κρίση του 2008. Μέχρι τότε, οι νεοφιλελεύθερες δοξασίες ήσαν κυρίαρχες, παρά το ότι από το 1980 οι ανισότητες αυξάνονταν συνεχώς, τα εισοδήματα της μεσαίας τάξης είχαν παγώσει, με σημαντικά τμήματά της να μετακινούνται διαρκώς στα κάτω δώματα. Ενώ οι πλούσιοι γίνονταν πλουσιότεροι. Πολύ πλουσιότεροι.

Τούτη ήταν η εποχή που ο νεοφιλελεύθερος διοικητής της FED Γκρίνσπαν θα δήλωνε πως αυτοί που κυβερνούν στην πράξη είναι οι αγορές! Με ανεξέλεγκτες όμως τις αγορές, χάθηκε ο έλεγχος και η καταιγίδα σάρωσε κυρίως τους οικονομικά ευάλωτους. Από την κρίση, κερδισμένοι θα έβγαιναν οι λίγοι πλουσιότεροι, ενώ βεβαίως ο Ομπάμα δεν τόλμησε να υιοθετήσει πολιτικές αναδιανομής του εισοδήματος. Ούτως ή άλλως στο βιβλίο του για τις παγκόσμιες ανισότητες (Global Inequalities) ο Branco Milanovic, καταγράφει με αμείλικτα στοιχεία πως η εκτόξευση των ανισοτήτων είναι χαρακτηριστικό πλέον όλων των καπιταλιστικών δημοκρατιών. Για να καταγραφεί το 2018 πως το 82% του νέου εθνικού πλούτου κατέληξε στο πλουσιότερο 1%! Αλλά η τραγωδία είναι πως, ενώ ο νεοφιλελευθερισμός απαξιώθηκε, δεν υπάρχει στη θέση του μια νέα ριζοσπαστική και δίκαιη προσέγγιση, στην οποία να προσβλέπει ο καπιταλισμός.

Με βάση τη σημερινή υπέρμετρη σκληρή πραγματικότητα ενός στρεβλού καπιταλιστικού συστήματος, υπάρχει η ανάγκη και η πρόκληση μιας νέας προσέγγισης. Σ’ αυτό το σταυροδρόμι, διαφαίνεται και επιβάλλεται μια γενικότερη «στροφή προς τα αριστερά». Από όλα τα κόμματα, με κεραίες και ευαισθησίες, είτε αριστερόστροφα είτε όχι. Με πιο έντονη παρουσία του κράτους στην ανάπτυξη. Στις εγκαταλελειμμένες περιοχές. Στις υποδομές. Με άμεσες επενδύσεις ή συγχρηματοδοτήσεις. Με προστασία του περιβάλλοντος. Με φορολόγηση του μεγάλου πλούτου. Με τολμηρή αναδιανομή του εισοδήματος. Με δίχτυ προστασίας για τους ευάλωτους. Με ενθάρρυνση ενός υγιούς συνδικαλιστικού κινήματος, ώστε οι εργαζόμενοι να αποκτήσουν ασπίδα. Με πολιτικές στήριξης των νεότερων γενεών, που είναι τα κύρια θύματα της εποχής μας. Ηδη ακόμη και κεντροδεξιά κόμματα στρέφονται (έστω και διστακτικά) στην κατεύθυνση αυτή. Ετσι ο Μπόρις Τζόνσον σάρωσε τα προπύργια των Εργατικών στις πρόσφατες εκλογές.

Επί χρόνια, με πρωτεργάτες κυρίως τους Κλίντον και Μπλερ, τα κεντροαριστερά κόμματα έγιναν κεντροδεξιά! Υιοθέτησαν νεοφιλελεύθερες συνταγές για να κερδίσουν πρόσκαιρες εκλογικές νίκες. Ομως, χάνοντας την ψυχή τους, και άρα τις ιδέες τους, οι νίκες τακτικής τους, μετατράπηκαν σε μοιραίες στρατηγικές ήττες! Μερικοί ηγέτες αργότερα, όπως ο Κόρμπιν του Εργατικού Κόμματος, πήγαν στο άλλο άκρο, σηκώνοντας λάβαρα μιας δογματικής Αριστεράς που ανήκει, από τη φύση της, στο περιθώριο. Υπόδειγμα σύγχρονου κεντροαριστερού ριζοσπάστη πολιτικού είναι ο νέος ηγέτης του Εργατικού Κόμματος Κιρ Στάρμερ που συνδυάζει ξεκάθαρες ριζοσπαστικές θέσεις με (τούτο είναι εξαιρετικά κομβικό) προσωπική στιβαρότητα και υπευθυνότητα. Οι τελευταίες αξιόπιστες δημοσκοπήσεις τον δείχνουν άλλωστε να υπερτερεί καθαρά του Μπόρις Τζόνσον σε ηγετικότητα και εμπιστοσύνη. Ομως έχει ακόμη δρόμο για να αλλάξει την εικόνα του κόμματός του, που παραμένει τραυματισμένο από τα χρόνια του Κόρμπιν. Θεωρείται πως είναι «πρωθυπουργός εν αναμονή».

Φθάνουμε όμως τώρα, σε ένα νέο κρίσιμο δεδομένο: Σταδιακά, ο άνευρος και πλαδαρός στη σκέψη Τζο Μπάιντεν, ο προεδρικός υποψήφιος του Δημοκρατικού Κόμματος, έχει κάνει την έκπληξη: Εχει στραφεί στα αριστερά! Τούτο έχει γίνει σταδιακά, από την ώρα που κέρδισε το χρίσμα. Και ο λόγος είναι απλός: Θέλει να προσελκύσει τους ψηφοφόρους του πλέον ριζοσπάστη υποψήφιου για το χρίσμα Μπέρνι Σάντερς, που ήρθε δεύτερος. Ο Σάντερς, είχε υιοθετήσει ένα ακραιφνώς κρατικό σύστημα υγείας – κάτι επαναστατικό και «σοσιαλιστικό» για την Αμερική! Τώρα ο Μπάιντεν, όπως αναλύει η επιθεώρηση «New York Review of Books» («Η αριστερή διαδρομή του Μπάιντεν»), έχει υιοθετήσει πολλές από τις θέσεις του Σάντερς στην υγεία, στην εκπαίδευση (πανεπιστημιακά δίδακτρα) και στην οικονομία (φορολόγηση του πλούτου). Στην πραγματικότητα, τονίζει η επιθεώρηση, ο χλομός Μπάιντεν, εμφανίζεται ως ο πιο «αριστερός» υποψήφιος των Δημοκρατικών εδώ και χρόνια! Ο ίδιος παρουσιάζεται ως ένας «Ρούσβελτ» της εποχής μας και μοιάζει να συζητά την υποψηφιότητα της Ελίζαμπεθ Ουόρεν ως αντιπροέδρου, που είναι τόσο αριστερόστροφη όσο και ο Σάντερς!

Πέρα από αυτό, όμως, στο όλο ζήτημα υπάρχει και άλλη μια σημαντική παράμετρος: Οι ψηφοφόροι του Δημοκρατικού Κόμματος, συμφωνούν περισσότερο με τις πολιτικές θέσεις Σάντερς που είναι αριστερόστροφες, παρά με τις αρχικές άοσμες και άγευστες ιδέες του Μπάιντεν! Επέλεξαν όμως τον τελευταίο για ένα και μόνο λόγο: Διότι πιστεύουν πως με την απουσία ιδεολογικού χρώματος, καθιστά πιο βέβαιη την ήττα του Τραμπ. Και η ήττα αυτή, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, είναι πρωταρχική επιδίωξη των ψηφοφόρων που, προτάσσουν μετά πάθους την απομάκρυνση του Τραμπ από την προεδρία. Η ουσία πάντως είναι πως σημαντικό τμήμα πλέον των ψηφοφόρων της υπερδύναμης, στρέφονται πιο αριστερά από ποτέ τις τελευταίες δεκαετίες! Με πρωτοπόρους τους νέους, δηλαδή τη δύναμη του μέλλοντος!

Το πώς θα πολιτευθεί ο Μπάιντεν, που προηγείται καθαρά στις δημοσκοπήσεις, είναι άγνωστο. Ισως βάλει νερό στο κρασί του ριζοσπαστισμού του. Όμως η ουσία είναι πως το τζίνι της «αριστερής στροφής» έχει πλέον βγει από το μπουκάλι! Και ό,τι κυριαρχεί στην υπερδύναμη διαχέεται παγκοσμίως. Πολύ περισσότερο μάλιστα που οι νέες γενιές (η generation Z) στρέφονται, σχεδόν παντού, όλο και πιο αριστερά. Ισως λοιπόν το τέλμα να ταρακουνηθεί σύντομα. Τούτο άλλωστε είναι το κεντρικό ζητούμενο. Και ό,τι ήθελε προκύψει.

* Επικοινωνιολόγος, πολιτικός αναλυτής και συγγραφέας πολλών βιβλίων. Για τα βιβλία του μπορείτε να ανατρέξετε στο johnloulis.gr