Η πλανεύτρα γραφή

Μανώλης Πιμπλής
Πηγή: epohi.gr

Ανδρέας Μήτσου «Η Αστυνόμος», εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 237

Ο Ανδρέας Μήτσου οφείλει τη δίκαιη αναγνώρισή του στο γεγονός ότι συνδυάζει την απλότητα στη γραφή με την ευρυμάθεια αλλά και με τη διάθεση, πάντα, να διερευνά το βάθος των πραγμάτων. Χωρίς περιστροφές, χωρίς δισταγμούς καθωσπρεπισμού, ακόμη και αυτοσαρκαζόμενος.
Τα κρατικά βραβεία μυθιστορήματος και διηγήματος, το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών αλλά και το βραβείο αναγνωστών που έχει πάρει, δεν τον έκαναν να επαναπαυθεί στις δάφνες του, αντίθετα, γράφει συνεχώς και προσπαθεί επίμονα να πλησιάσει όλο και περισσότερο στον πυρήνα της σκέψης, του αισθήματος, του προσωπικού του λόγου.
Το βέβαιο είναι ότι εύκολα παρασύρει τον αναγνώστη με την άνετη ροή της γλώσσας, κάνοντάς τον να παγιδευτεί και να μην καταλάβει πώς ξαφνικά βρίσκεται να διακατέχεται από σύνθετα συναισθήματα που δεν μπορεί να εξηγήσει. Ο λόγος είναι ότι ο συγγραφέας, αναζητώντας το βάθος των πραγμάτων, διερευνά όχι απλώς κρυφά κίνητρα αλλά και τα σκοτάδια που τυλίγουν τα κίνητρα αυτά. Γι’ αυτό και κάποιες φορές, πέρα από την τέρψη της ανάγνωσης, ο όποιος προβληματισμός από τα γραφόμενα παίρνει τη μορφή ενόχλησης, που ζητάει επίμονα την εξήγησή της.
Tο έκτο μυθιστόρημα και δέκατο έβδομο συνολικά βιβλίο του Ανδρέα Μήτσου τιτλοφορείται «Η Αστυνόμος» και κινείται σε διαφορετικά επίπεδα. Ως προς τη βασική πλοκή, αυτή έχει από μόνη της χαρακτηριστικά ασυνήθιστης, σχεδόν αλλόκοτης ιστορίας. Θεωρητικός πρωταγωνιστής είναι ένας συγγραφέας σε σχετικά προχωρημένη ηλικία. Τον λένε Πέτρο Στρατήγη. Ζει λίγο πολύ με την 34χρονη κόρη του, την Λένα, η οποία είναι αστυνομικός. Η σύζυγός του τους άφησε όταν η Λένα ήταν ενός έτους και, επιπλέον, λίγο αργότερα, σκοτώθηκε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα.
Ο Στρατήγης τροφοδοτεί τις ιστορίες του και την έμπνευσή του από επιφανειακές ερωτικές περιπέτειες που έχει κατά καιρούς. Η κόρη του περηφανεύεται χωρίς να το λέει ότι αρκετό υλικό για τα βιβλία του το τροφοδοτεί η ίδια. Μάλλον ήθελε να γίνει και εκείνη συγγραφέας και γίνεται, λίγο, μέσα από αυτή τη διαδικασία. Στο χρονικό σημείο που εκτυλίσσεται η ιστορία ο Πέτρος Στρατήγης έχει δεσμό με κάποια Μαίρη, που τελευταία μάλιστα μένει και στο σπίτι του.
Γκροτέσκο σκηνικό, καθημερινοί διάλογοι
Η Λένα Στρατήγη έρχεται μια μέρα και λέει στον πατέρα της ότι του έχει μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία απόπειρας φόνου που θα τον συναρπάσει, θα τον εμπλέξει ακόμη και ερωτικά και θα τον εμπνεύσει για το καλύτερο ίσως βιβλίο του. Να πούμε εδώ και το αρκετά παράδοξο, ότι τόσο η κόρη του Στρατήγη όσο ιδίως και η σύντροφός του Μαίρη έχουν αποδεχθεί το γεγονός των ερωτικών μικροπεριπετειών του που τον τροφοδοτούν με ιστορίες.
Την απόπειρα φόνου έκανε ένας απατημένος σύζυγος, φορτηγατζής στο επάγγελμα. Ο ίδιος νόμιζε, όταν πήγε στο τμήμα να παραδοθεί (στην Λένα) ότι είχε σκοτώσει τη γυναίκα του, αφού είχε προσπαθήσει κυριολεκτικά να της γδάρει το κεφάλι.
Η σύζυγος, όμως, που λέγεται Νίκη, σώθηκε. Λαϊκής προέλευσης γυναίκα, εκπάγλου ομορφιάς. Μαγνητίζει τους άντρες και το χαίρεται, τους αλλάζει δε σαν τα πουκάμισα, όπως αποδεικνύεται. Έχοντας μάλιστα το σύνδρομο ότι δεν μπόρεσε να σπουδάσει ενώ το ήθελε, προτιμά μορφωμένους εραστές. Οι οποίοι της δίνονται ολόψυχα και καταλήγουν να την παρακαλούν γονατιστοί να μη τους αφήσει. Εκείνη όμως ξέρει απολύτως τι θέλει, θέλει να ζει τον έρωτα και όχι τη φθορά του. Εκείνοι, πάλι, κυνηγούν το σώμα της και μετά τη σκιά της. Ο Πέτρος Στρατήγης την ερωτεύεται και γίνεται ένας από αυτούς. Στον οποίο πάντως η Νίκη προσκολλάται για καιρό. Αφού πρώτα στην αρχή του λέει:
«Έχουμε ένα κοινό!»
«Τι κοινό;»
«Το ίδιο κουσούρι. Πλήττουμε. Πλήττουμε θανάσιμα. Μη σου κάνει έκπληξη που το είδα αυτό αμέσως σ’ εσένα. Ξέρω να βλέπω».
Περιέργως, και ο θυμωμένος φορτηγατζής άντρας της φέρεται και αυτός, όπως η Μαίρη για τον Πέτρο, να γνωρίζει τη δράση της Νίκης, αλλά να συνεχίζει να την λατρεύει και μόνο ορισμένες φορές βγαίνει εκτός εαυτού.
Δύο αρχετυπικές μορφές
Στο αρκετά παράδοξο έως αλλόκοτο αλλά και γκροτέσκο αυτό σκηνικό, με τους εντελώς καθημερινούς διαλόγους που επιχειρούν, κάθε τόσο, να χωρέσουν βαθείς στοχασμούς, σκηνικό που έχει και άλλες προεκτάσεις που δεν τις αναφέρουμε για να μην προδώσουμε το τέλος, ο Ανδρέας Μήτσου στήνει μια ιστορία παθών με ιδιαίτερα αλληγορικά στοιχεία. Θα μπορούσε κανείς να μείνει στα τρόπον τινά ιψενικά τρίγωνα και να αναλύσει τους χαρακτήρες σε βάθος. Είναι οπωσδήποτε και αυτή μια ανάλυση απολύτως νόμιμη. Οι χαρακτήρες αυτοί εκπέμπουν πολλά και πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία. Φερ’ ειπείν η Λένα θα μπορούσε να θεωρηθεί φορέας ενός ανάποδου οιδιπόδειου, του συνδρόμου της Ηλέκτρας. Αγαπάει ίσως τον πατέρα της αλλά ταυτόχρονα τον μισεί, παρά την εξυπνάδα της και την επαγγελματική της καταξίωση έχει συναισθηματικά μείνει στην παιδική της ηλικία. Μπορεί όμως κανείς να δει τα πράγματα και αρκετά διαφορετικά. Τόσο η μηχανορράφος κόρη, όσο και η πλανεύτρα ερωμένη, η Νίκη δηλαδή, αποτελούν πέρα από δύο περσόνες, δύο αρχετυπικές μορφές. Σε αυτό συντείνει και το γεγονός ότι δεν εμφανίζονται να έχουν άλλη ζωή, άλλες δραστηριότητες, άλλους απλούς φίλους. Η Λένα έχει τη δουλειά της στην αστυνομία για την οποία μαθαίνουμε τα πολύ βασικά: έχει πια προαχθεί και ασκεί και καθήκοντα αξιωματικού υπηρεσίας, ενώ έχει και τη φήμη ψυχρής και αδίστακτης γυναίκας. Αλλά ζει μόνη ή με τον πατέρα της. Η Νίκη δεν έχει επάγγελμα, έχει μόνο σύζυγο και εραστές. Τι είδους αρχετυπικές μορφές είναι όμως; Για την Νίκη τα πράγματα είναι αρκετά εύκολα: αποτελεί την απόλυτη φαντασίωση των αρσενικών, την ιδανική ερωμένη πέρα από την οποία έρωτας δεν υπάρχει. Αποτελεί κινητήρια δύναμη αλλά και ερωτική χίμαιρα. Και μεταφορικά, μια συγγραφική χίμαιρα, ένα παράλογο, μάταιο ή και ματαιόδοξο κίνητρο γραφής.
Η Λένα, πάλι, είναι πιο δύσκολη περίπτωση. Εδώ θα πρέπει να επισημάνουμε ότι παρόλο που εναλλάσσονται συχνά οι αφηγητές, άλλοτε αφηγητής είναι ο Πέτρος Στρατήγης και άλλοτε η κόρη του Λένα, ο Στρατήγης μιλάει κάπως συχνότερα και είναι, θεωρητικά, όπως είπαμε και πριν, στο επίκεντρο των γεγονότων. Ο προφανής πρωταγωνιστής. Όμως το μυθιστόρημα δεν τιτλοφορείται «Ο συγγραφέας», τιτλοφορείται «Η Αστυνόμος». Και παρά τα φαινόμενα, δεν πρόκειται για αστυνομικό μυθιστόρημα. Η όποια αστυνομική πλοκή είναι πρόφαση. Τότε τι συμβαίνει;
Εξιλέωση και τιμωρία
Το μυθιστόρημα αυτό δεν μπορεί να διαβαστεί σωστά αν δεν δει κανείς τη Λένα ως καθαρό σύμβολο. Η Λένα Στρατήγη δεν είναι η κόρη του Πέτρου Στρατήγη, είναι η συνείδησή του. Η αστυνομία όχι της σκέψης αλλά της συνείδησης. Της συνείδησής του ως συγγραφέα και ως ανθρώπου. Είναι αυτή που καθορίζει τι επιτρέπεται και τι όχι, άσχετα αν αυτός παραβιάζει τους κανόνες, είναι όμως και αυτή που υποκινεί ασυναίσθητα τις πράξεις του. Είναι επίσης οι τύψεις του για την ωμή χρησιμοποίηση των άλλων στο έργο του, είναι οι Ερινύες του και ταυτόχρονα το φάντασμα της Κλυταιμνήστρας, της πεθαμένης συζύγου, που ξυπνά τις Ερινύες αυτές για να εκδικηθούν μετά από κάθε του αθώωση. Είναι ταυτόχρονα η μούσα του, αυτό το ανεξερεύνητο πράγμα που είναι γένους θηλυκού και ονομάζεται έμπνευση, και είναι ταυτόχρονα και ο φόβος του συγγραφικού ευνουχισμού, μια συνείδηση με το σύνδρομο της Ηλέκτρας. Άλλωστε και οι Ερινύες, είναι παιδιά ενός ευνουχισμού.
Με άλλα λόγια, και πριν απ’ όλα, το μυθιστόρημα αυτό είναι μια καταβύθιση στο σκοτεινό κόσμο της γραφής. Και ως τέτοιο πρέπει εν τέλει να διαβαστεί, παρακάμπτοντας τη μείξη εντελώς καθημερινής γλώσσας και πιο βαθιάς σκέψης, που εξυπηρετεί μεν το βαθύτερο σκοπό, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις ακροβατεί και θέτει σε δοκιμασία την αξιοπιστία των χαρακτήρων. Είναι μια καταβύθιση λοιπόν στον κόσμο της αλήθειας αλλά και της απάτης που συνιστά η συγγραφική πράξη. Στον κόσμο της εξιλέωσης αλλά και της τιμωρίας με τις οποίες ταυτίζεται. Στον κόσμο της αθωότητας αλλά και της εκπόρνευσης, τις οποίες έχει ταυτόχρονα ανάγκη.
Μανώλης Πιμπλής
Πηγή: epohi.gr

* Το κείμενο βασίζεται σε ομιλία του γράφοντα κατά την πρόσφατη παρουσίαση του βιβλίου στην Αθήνα, χωρίς όμως να ταυτίζεται με αυτή