Ένας διακεκριμένος εξελικτικός βιολόγος αποκαλύπτει την τεράστια αξία του Αριστοτέλη για την ιστορία της βιολογικής σκέψης

Armand Marie Leroi

Η Λιμνοθάλασσα
Πώς ο Αριστοτέλης επινόησε την επιστήμη
Μτφρ. Αιμιλία & Εμιλυ Κρητικού
Επιμ. Στασινός Σταυριανέας
Εκδ. Ροπή, σελ. 576

Ο Αριστοτέλης είναι αναμφίβολα ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους όλων των εποχών. Συγγραφέας της «Μεταφυσικής», της «Ποιητικής», των «Πολιτικών» και της «Λογικής», το έργο του καθόρισε κυριολεκτικά τα θεμέλια και την πορεία της δυτικής σκέψης μέχρι σήμερα. Σε αντίθεση, όμως, με τον δάσκαλό του τον Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης δεν υποτιμούσε καθόλου τον φυσικό κόσμο και τους προγενέστερους ή σύγχρονους φυσικούς φιλοσόφους (προσωκρατικούς).
Εμπνευσμένος μάλιστα από το έργο τους πραγματοποίησε ο ίδιος πολλές εμπειρικές έρευνες και παρατηρήσεις με σκοπό να κατανοήσει τις αρχές των φυσικών φαινομένων και να διαπιστώσει αν αυτές συμφωνούν με ή επιβεβαιώνουν τις αρχές της μεταφυσικής του. Η πρωτοτυπία και η επιρροή της αριστοτελικής σκέψης ήταν τόσο μεγάλη που επί δύο χιλιετίες θεωρήθηκε η απόλυτη αυθεντία σε όλους τους αναγνωρισμένους γνωστικούς τομείς: από τη Φιλοσοφία μέχρι τη Θεολογία και από τη Φυσική μέχρι την Ηθική.
Διόλου περίεργο, λοιπόν, που η ανάδυση της σύγχρονης φυσικής επιστήμης όφειλε να απαξιώσει και να αμφισβητήσει τις αρχές της αριστοτελικής φυσικής φιλοσοφίας. Κάτι που αποδείχτηκε εξαιρετικά παραγωγικό και επωφελές για την ανάπτυξη της νεωτερικής επιστημονικής σκέψης.
Δυστυχώς, όμως, αυτή η απολύτως δικαιολογημένη απαξίωση του αριστοτελισμού ως κυρίαρχου δόγματος είχε συνέπεια να απορριφθούν, με περισσή ευκολία, και οι επιστημονικές μελέτες του Αριστοτέλη για τα ζωικά φαινόμενα και συνεπώς να υποτιμηθεί ο ρόλος των πρωτοποριακών ιδεών του στη διαμόρφωση της βιολογικής σκέψης κατά τη νεωτερική εποχή. Αυτό το σκοτεινό κεφάλαιο στην ιστορία της βιολογικής σκέψης ήρθε να διαφωτίσει «Η λιμνοθάλασσα» του Αρμαντ Μαρί Λερουά.
Πρόκειται για ένα γοητευτικό βιβλίο ιστορίας ή μάλλον αρχαιολογίας της επιστημονικής βιολογικής σκέψης που υπογράφει ένας επιφανής εξελικτικός βιολόγος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Imperial College του Λονδίνου. Σε αυτό διερευνά το εξελικτικός βιολόγος, χωρίς να παραβλέπει ωστόσο και τις αστοχίες ή τις ελλείψεις του μεγαλοφυούς Σταγειρίτη.
Πράγματι, ο Λερουά μάς αποκαλύπτει ότι η επιστήμη του Αριστοτέλη είναι βαθύτατα συνυφασμένη με το φιλοσοφικό του σύστημα και ταυτοχρόνως ότι η σύγχρονη βιολογική σκέψη φέρει -ακόμη και σήμερα- τα αποτυπώματα του επινοητή της, που, σύμφωνα με τον συγγραφέα, δεν είναι άλλος από τον Αριστοτέλη.
Ταξιδιωτικό ημερολόγιο και επιστημονική μελέτη, το βιβλίο «Η Λιμνοθάλασσα» επιχειρεί να ανασυγκροτήσει τη γένεση των αριστοτελικών ιδεών για τη ζωή και τους έμβιους οργανισμούς. Η περιπέτεια της ανακάλυψης της επιστήμης του έμβιου κόσμου από τον Αριστοτέλη συνδέεται με την επίσκεψη και την παραμονή του στη Λέσβο, για να συναντηθεί με τον φίλο του και εκλεκτό βοτανολόγο Θεόφραστο. Με τη βοήθεια του οποίου, τα επόμενα δύο χρόνια, έθεσε τα μεθοδολογικά και επιστημολογικά θεμέλια για τη γένεση μιας αυστηρά εμπειρικής και αυτόνομης επιστημονικής σκέψης σχετικά με τα ζωικά φαινόμενα.
Το 345 π.Χ. ο Αριστοτέλης επισκέφθηκε για πρώτη φορά στο νησί της Λέσβου σε ηλικία 39 ετών. Εκεί συχνά επισκεπτόταν συχνά τον Κόλπο της Καλλονής όπου και μελετούσε οτιδήποτε ζούσε σε αυτόν, τα ψάρια, τα σαλιγκάρια, τα οστρακόδερμα, τις σουπιές, τα χταπόδια, τα δελφίνια. Ενδιαφερόταν επίσης για τα πουλιά, τα ερπετά και τα έντομα που ζούσαν στις πλαγιές του νησιού.
Τα παρατηρούσε, τα ταξινομούσε, μελετούσε λεπτομερώς την ανατομία τους, όχι μόνο για να κατανοήσει τον ιδιαίτερο τρόπο λειτουργίας και συμπεριφοράς αυτών των ζώων, αλλά και το γιατί δρούσαν με αυτό τον τρόπο και όχι διαφορετικά. Αυτές οι εμπειρικές παρατηρήσεις ήταν το θεμέλιο για μετέπειτα βιβλία του, ένα βιβλίο αναλυτικής ανατομίας, ένα άλλο για τη φυσιολογία, ένα για την κίνηση των ζώων, αλλά και για την αναπαραγωγική διαδικασία, ένα για τη γήρανση και τον θάνατό τους καθώς και το θεμελιώδες βιβλίο περί ψυχής.
Αυτά, πολύ συνοπτικά, για τη γενεαλογία των βιολογικών ιδεών του Αριστοτέλη. Το ερώτημα είναι γιατί ένας σύγχρονος και διαπρεπής βιολόγος αποφάσισε να διερευνήσει τις ξεχασμένες και υποτιμημένες ιδέες ενός Ελληνα φιλοσόφου. Από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου του, ο Λερουά περιγράφει τη συγκλονιστική «αποκάλυψη», όπως την αποκαλεί ο ίδιος, που βίωσε όταν, το 2000, βρισκόταν για διακοπές στην Αθήνα και αποφάσισε να ταξιδέψει και στη Λέσβο. Πριν ξεκινήσει, αναζήτησε στο Τμήμα Κλασικών Συγγραφέων ενός βιβλιοπωλείου στο Μοναστηράκι βιβλία για το νησί.
Εκεί απρόσμενα ανακάλυψε το βιβλίο του Αριστοτέλη «Περί τα Ζώα Ιστορίαι», στην αγγλική μετάφραση του περίφημου βιολόγου D’ Arcy Thompson, το οποίο περιείχε την εξαιρετική έρευνα πάνω στη βιολογία των ζώων, που ο μεγάλος φιλόσοφος διεξήγαγε στη Λέσβο. Σε αυτό το βιβλίο ο Αριστοτέλης αναφέρει επίσης την περιοχή της Αρχαίας Πύρρας στη Λέσβο, που βρίσκεται στον Κόλπο της Καλλονής, δηλαδή τη «Λιμνοθάλασσα» που έμελε να δώσει τον τίτλο στο μελλοντικό βιβλίο του Λερου.

Σπύρος Μανουσέλης: "Χριστουγεννιάτικες βιβλιοπροτάσεις "|Πηγή: Η Εφημερίδα των Συντακτών

Ο ARMAND MARIE LEROI  ΣΕ ΜΙΑ ΠΡΟΣΦΑΤΗ ΔΙΑΦΩΤΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΛΕΞΗ 

ΣΤΟ

Athens Science Festival

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ 

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

 ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

Armand Marie Leroi | The Science of Culture | ASF 2017

Δημοσιεύτηκε στις 8 Φεβ 2018

This talk was given at Athens Science Festival 2017. Humans are culture-generating machines. Our world is filled with the books, music, poems, paintings, scientific papers, and technology that we make. Studying all this stuff has long been the province of historians. But as all of culture becomes digitised, and we now have access to millions of artefacts, the traditional ways of studying — one book, one poem, one song at a time — are inadequate. We need to construct a science of culture. This science will be based on evolutionary principles since, like evolutionary biology, it is about explaining diversity. In this lecture, I will show how we can use machine learning to unravel the history of pop music, the scientific literature, novels and even cars — and explore the forces that have shaped them. Armand Marie Leroi was born in New Zealand, grew up in South Africa and Canada, studied in Canada (Bsc, Dalhousie, 1983) and the USA (PhD, University of California Irvine, 1994). He is a Dutch citizen. He currently lives in London where he is Professor of Evolutionary Developmental Biology at Imperial College London. His most recent book was The Lagoon: How Aristotle invented science (2014) which won both the Runciman and London Hellenic Awards for the best book about Greece in English, 2015. His most recent TV programme was The Secret Science of Pop which transmitted on BBC4 in February 2017. -------------------------------------------------------------------------------------------------------- 

 Οι άνθρωποι είναι μηχανές παραγωγής πολιτισμού. Ο κόσμος μας είναι γεμάτος από βιβλία, μουσική, ποιήματα, ζωγραφική, επιστημονικές διατριβές και την τεχνολογία που δημιουργούμε. Η μελέτη όλων αυτών ήταν για πολύ καιρό ειδικότητα των ιστορικών. Αλλά καθώς όλος μας ο πολιτισμός γίνεται ψηφιακός κι έχουμε πλέον πρόσβαση σε εκατομμύρια έργα τέχνης, οι παραδοσιακοί τρόποι μελέτης – ένα βιβλίο, ένα ποιήμα, ένα τραγούδι κάθε φορά – είναι ακατάλληλοι. Χρειάζεται να κατασκευάσουμε μια επιστήμη πολιτισμού. Αυτή η επιστήμη θα βασίζεται σε εξελικτικές αρχές, όπως η εξελικτική βιολογία, οι οποίες εξηγούν την διαφορετικότητα. Σε αυτή την ομιλία, θα δειxθεί πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την μηχανική μάθηση για να ξετυλίξουμε την ιστορία της ποπ μουσικής, της επιστημονικής λογοτεχνίας, των μυθιστορημάτων ακόμη και των αυτοκινήτων και θα εξερευνήσουμε τους παράγοντες που τα έχουν διαμορφώσει. Ο Armand Marie Leroi γεννήθηκε στη Νέα Ζηλανδία, μεγάλωσε στη Νότια Αφρική και τον Καναδά, σπούδασε στον Καναδά (Bsc, Dalhousie, 1983) και τις ΗΠΑ (PhD, University of California Irvine, 1994). Είναι Δανός πολίτης. Αυτή τη στιγμή ζει στο Λονδίνο όπου εργάζεται ως Καθηγητής Εξελικτικής Αναπτυξιακής Βιολογίας στο Imperial College London. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο The Lagoon: How Aristotle invented science (2014) κέρδισε τα βραβεία Runciman Award και London Hellenic Award για το καλύτερο βιβλίο στην Ελλάδα στα Αγγλικά το 2015. Η τελευταία του τηλεοπτική δουλειά ήταν το The Secret Science of Pop το οποίο προβλήθηκε από το BBC4 τον Φεβρουάριο 2017.