Κλιματική αλλαγή και πανώλη συνέβαλαν στην κατάρρευση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας
Ναταλία Πετρίτη
tvxs.gr | 22 Δεκ. 2017
Το δεύτερο αιώνα η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία εκτεινόταν σε ένα τεράστιο γεωγραφικό κομμάτι του κόσμου, από τη Βρετανία και τις παρυφές της ερήμου Σαχάρα, μέχρι τον Ατλαντικό και τη Μεσοποταμία. Ο πληθυσμός της έφτανε τα 75 εκατομμύρια, ενώ όλοι οι κάτοικοι της αυτοκρατορίας απολάμβαναν τα δικαιώματα της Ρωμαϊκής υπηκοότητας.
Πέντε αιώνες αργότερα όμως, η αυτοκρατορία δεν θύμιζε σχεδόν καθόλου το ένδοξο παρελθόν της, έχοντας χάσει την πλειοψηφία των εδαφών της και ούσα πια μια επαρχία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, με πολλά από τα πάλαι ποτέ Δυτικά της εδάφη να κατοικούνται από Γερμανόφωνους λαούς. Το εμπόριο παρήκμασε, οι πόλεις και ο πληθυσμός συρρικνώθηκαν, το πολιτικό σκηνικό κατακερματίστηκε, ενώ οι όποιες τεχνολογικές καινοτομίες υπήρχαν μέχρι τότε δεν εξελίχθηκαν με κανένα τρόπο.
Η κοινότητα ιστορικών και επιστημόνων για πολλά χρόνια προσπαθεί να εξηγήσει την παρακμή της παντοδύναμης αυτοκρατορίας. Ενώ μέχρι πρόσφατα όλοι θεωρούσαν πως κύρια αιτία της ήταν οι βίαιες γεωπολιτικές αλλαγές της εποχής, πλέον υπάρχει και μία νέα θεωρία, σύμφωνα με την οποία το περιβάλλον και οι απρόβλεπτες αλλαγές του φαίνεται να έπαιξαν σημαντικό ρόλο σε συνδυασμό με την έτσι κι αλλιώς παράδοξη δομή των κοινωνικών σχέσεων, οδηγώντας σταδιακά στην διάλυση της αυτοκρατορίας.
Όταν μιλάμε φυσικά για κλιματική αλλαγή είναι απαραίτητο να ξεκαθαρίσουμε πώς αυτή εννοείται, μιας που ο τρόπος που την αντιλαμβανόμαστε σήμερα προκύπτει πιο πολύ σε σχέση με την εκβιομηχάνιση του κόσμου και την υπέρμετρη χρήση καυσίμων. Η κλιματική αλλαγή όμως δεν είναι τίποτα το νέο και συμβαίνει από καταβολής κόσμου. Την εποχή της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, οι αλλαγές που επέφερε ήταν αποτέλεσμα της μηχανικής της τροχιάς της γης και των ηλιακών περιστροφών που άλλαζαν την ποσότητα και το διαμοιρασμό ηλιακής ενέργειας σε αυτήν, αλλά και εκρήξεων ηφαιστείων που γέμιζαν την ατμόσφαιρα με θειικές ενώσεις, διαταράσσοντάς την
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή...
Από παλαιοκλιματικές αναλύσεις γνωρίζουμε ότι η άνοδος της αυτοκρατορίας των Ρωμαίων συντελέστηκε υποβοηθούμενη από ένα καθ' όλα ευνοϊκό κλίμα. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Smithsonian (How Climate Change and Plague Helped Bring Down the Roman), ο ζεστός, υγρός και σταθερός καιρός που επικρατούσε τότε ήταν ιδιαίτερα βοηθητικός για την οικονομική δραστηριότητα της αυτοκρατορίας, η κοινωνία της οποίας ήταν αγροτική. Με τη συνεχώς ακμάζουσα οικονομία της, η αυτοκρατορία μπόρεσε συνεπώς να επεκταθεί γεωπολιτικά.
Όταν όμως η αυτοκρατορία βρέθηκε να βάλλεται ταυτόχρονα από Γερμανικά φύλα και τους Πέρσες, το κλίμα της φαίνεται πως υπέστη μια σημαντική διαταραχή, η οποία κορυφώθηκε τον έκτο αιώνα κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας του Ιουστινιανού. Για την ακρίβεια, αυτό που συνέβη μεταξύ του 530 και του 540 πΧ. ήταν μια τεράστια ηφαιστειακή δραστηριότητα που προκάλεσε αυτό που σήμερα αποκαλείται "ύστερη σύντομη εποχή των παγετώνων", η οποία χαρακτηρίστηκε από παγετό που θα διαρκούσε για τουλάχιστον 150 χρόνια. Η βίαιη αυτή αλλαγή του κλίματος ωστόσο έμελλε να συμβάλει με τον τρόπο της και στο ξέσπασμα της βουβωνικής πανώλης, της νόσου που προκαλείται από το βακτήριο Yersinia pestis.
Όλα τα προηγούμενα χρόνια, το προσδόκιμο ζωής στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία δεν ήταν σταθερό, ωστόσο η βασική αιτία θανάτου ήταν οι λοιμώδεις ασθένειες. Η αστική δομή της αυτοκρατορίας ευνοούσε την επιβίωση και την εξάπλωση μικροβίων, με αποτέλεσμα την έξαρση γαστροεντερικών ασθενειών όπως η σιγκέλλωση και ο παρατύφος, η διάδοση των οποίων γινόταν μέσω μολυσμένου νερού και τροφίμων. Σε σημεία με τρεχούμενο νερό όπου είχε γίνει αποξήρανση για τη δημιουργία πλακόστρωτων δρόμων ευνοείτο η εξάπλωση της ελονοσίας, ιδιαίτερα στη χειρότερη μορφή της, αυτή του μηνοειδούς πλασμωδίου, ενός πρωτόζωου που προέρχεται από μολυσμένα κουνούπια. Επιπλέον, εξαιτίας των εμπορικών συναλλαγών που ένωναν σχεδόν όλες τις κοινωνίες τις Ρωμαϊκής επικράτειας, ασθένειες όπως η λέπρα και η φυματίωση εξαπλώνονταν με ακόμη μεγαλύτερη ευκολία.
Το κρισιμότερο χτύπημα για τους Ρωμαίους προέκυψε με την άφιξη των μικροβίων που ήταν ικανά να προκαλέσουν πανδημίες. Η πανώλη του Αντωνίνου μεταφέρθηκε από εκστρατείες στη Μέση Ανατολή και συνέπεσε χρονολογικά με την κλιματική αλλαγή που χαρακτηριζόταν από διαρκές ψύχος, σκοτώνοντας χιλιάδες πολίτες. Έπειτα, στα μέσα του τρίτου αιώνα, προέκυψε το χτύπημα της πανώλης του Κυπριανού και τον έκτο αιώνα , το τελειωτικό χτύπημα ήρθε με τη βουβωνική πανώλη που εξολόθρευσε το μισό σχεδόν πληθυσμό. Αυτό, σε συνδυασμό με την κατάσταση της αυτοκρατορίας που είχε τότε ένα νέο αυτοκράτορα, νόμισμα, αλλά και τη χριστιανική θρησκεία να εξαπλώνεται με ταχύτητα, οδήγησε σταδιακά στη πλήρη παρακμή της.
Η πανώλη του Ιουστινιανού υπήρξε ένα case study αναφορικά με το πόσο περίπλοκες είναι οι σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και φυσικών οικοσυστημάτων. Το Yersinia pestis, το βακτήριο που προκαλεί την πανώλη, εξελίχθηκε 4000 χρόνια πριν στην κεντρική Ασία και θεωρείτο "νεογέννητο" από εξελικτική ανάλυση όταν χτύπησε την αυτοκρατορία. Η ασθένεια δε εντοπίζεται σε περιοχές όπου είναι έντονη η παρουσία τρωκτικών. Έχει σημασία όμως να αναφερθεί ότι οι ιστορικές πανδημίες πανώλης εξαπλώθηκαν εξαιτίας πέντε παραγόντων: του ίδιου του βακτηρίου, του τρωκτικού που το έφερε, του ενισχυμένου φορέα του, δηλαδή του μαύρου ποντικού που ζει γύρω από τον άνθρωπο, των ψύλλων και των ανθρώπων που νοσούσαν σταδιακά.
Γενετικά στοιχεία υποδεικνύουν ότι το στέλεχος του Yersinia pestis που ξεκίνησε την επιδημία προέρχεται από τη Δυτική Κίνα. Πρώτα μεταφέρθηκε στις Μεσογειακές ακτές εξαιτίας του εμπορίου μεταξιού και μπαχαρικών της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και με το που έφτασε σε αποικίες όπου κατοικούσαν τρωκτικά εξαπλώθηκε για τα καλά.
Η πανδημία της πανώλης υπήρξε ένα γεγονός απίστευτης οικολογικής συνθετότητας, καθώς απαιτούσε ένα συνδυασμό πιθανοτήτων,μιας που η εξάπλωση των τρωκτικών στην κεντρική Ασία πυροδοτήθηκε από μαζικές ηφαιστειακές εκρήξεις, μαζί με τις εμπορικές δομές της εποχής, την κλιματική αλλαγή κλπ.
Η ιστορία της ανόδου και της πτώσης της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας εξαιτίας αυτής της αλληλουχίας γεγονότων έρχεται σαν παράδειγμα για τις σύγχρονες γενιές. Αποδεικνύει τόσο τη δύναμη και το απρόβλεπτο της φύσης, όσο και το γεγονός ότι η κλιματική αλλαγή δεν είναι κάτι που προκαλείται μόνο εξαιτίας ανθρώπινων παρεμβάσεων, αλλά προϋπάρχει της σύγχρονης ιστορίας, διαμορφώνοντας τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ζει η ανθρωπότητα σήμερα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου