Τα καλύτερα διηγήματα

THE ANT AND THE GRASSHOPPER

William Somerset Maugham

When I was a very small boy I was made to learn by heart certain of the fables of La Fontaine, and the moral of each was carefully explained to me. Among those I learnt was The Ant and The Grasshopper, which is devised to bring home to the young the useful lesson that in an imperfect world industry is rewarded and giddiness punished. In this admirable fable (I apologize for telling something which everyone is politely, but inexactly, supposed to know) the ant spends a laborious summer gathering its winter store, while the grasshopper sits on a blade of grass singing to the sun. Winter comes and the ant is comfortably provided for, but the grasshopper has an empty larder: he goes to the ant and begs for a little food. Then the ant gives him her classic answer:

'What were you doing in the summer time?'
'Saving your presence, I sang, I sang all day, all night.'
'You sang. Why, then go and dance.'

I do not ascribe it to perversity on my part, but rather to the inconsequence of childhood, which is deficient in moral sense, that I could never quite reconcile myself to the lesson. My sympathies were with the grasshopper and for some time I never saw an ant without putting my foot on it. In this summary (and as I have discovered since, entirely human) fashion I sought to express my disapproval of prudence and common sense.

I could not help thinking of this fable when the other day I saw George Ramsay lunching by himself in a restaurant. I never saw anyone wear an expression of such deep gloom. He was staring into space. He looked as though the burden of the whole world sat on his shoulders. I was sorry for him: I suspected at once that his unfortunate brother had been causing trouble again. I went up to him and held out my hand.

'How are you?' I asked.
'I'm not in hilarious spirits,' he answered.
'Is it Tom again?'

He sighed.

'Yes, it's Tom again.'
'Why don't you chuck him? You've done everything in the world for him. You must know by now that he's quite hopeless.'

I suppose every family has a black sheep. Tom had been a sore trial to his for twenty years. He had begun life decently enough: he went into business, married, and had two children. The Ramsays were perfectly respectable people and there was every reason to suppose that Tom Ramsay would have a useful and honourable career. But one day, without warning, he announced that he didn't like work and that he wasn't suited for marriage. He wanted to enjoy himself. He would listen to no expostulations. He left his wife and his office. He had a little money and he spent two happy years in the various capitals of Europe. Rumours of his doings reached his relations from time to time and they were profoundly shocked. He certainly had a very good time. They shook their heads and asked what would happen when his money was spent. They soon found out: he borrowed. He was charming and unscrupulous. I have never met anyone to whom it was more difficult to refuse a loan. He made a steady income from his friends and he made friends easily. But he always said that the money you spent on necessities was boring; the money that was amusing to spend was the money you spent on luxuries. For this he depended on his brother George. He did not waste his charm on him. George was a serious man and insensible to such enticements. George was respectable. Once or twice he fell to Tom's promises of amendment and gave him considerable sums in order that he might make a fresh start. On these Tom bought a motor-car and some very nice jewellery. But when circumstances forced George to realize that his brother would never settle down and he washed his hands of him, Tom, without a qualm, began to blackmail him. It was not very nice for a respectable lawyer to find his brother shaking cocktails behind the bar of his favourite restaurant or to see him waiting on the box-seat of a taxi outside his club. Tom said that to serve in a bar or to drive a taxi was a perfectly decent occupation, but if George could oblige him with a couple of hundred pounds he didn't mind for the honour of the family giving it up. George paid.

Once Tom nearly went to prison. George was terribly upset. He went into the whole discreditable affair. Really Tom had gone too far. He had been wild, thoughtless, and selfish, but he had never before done anything dishonest, by which George meant illegal; and if he were prosecuted he would assuredly be convicted. But you cannot allow your only brother to go to gaol. The man Tom had cheated, a man called Cronshaw, was vindictive. He was determined to take the matter into court; he said Tom was a scoundrel and should be punished. It cost George an infinite deal of trouble and five hundred pounds to settle the affair. I have never seen him in such a rage as when he heard that Tom and Cronshaw had gone off together to Monte Carlo the moment they cashed the cheque. They spent a happy month there.

For twenty years Tom raced and gambled, philandered with the prettiest girls, danced, ate in the most expensive restaurants, and dressed beautifully. He always looked as if he had just stepped out of a bandbox. Though he was forty-six you would never have taken him for more than thirty-five. He was a most amusing companion and though you knew he was perfectly worthless you could not but enjoy his society. He had high spirits, an unfailing gaiety, and incredible charm. I never grudged the contributions he regularly levied on me for the necessities of his existence. I never lent him fifty pounds without feeling that I was in his debt. Tom Ramsay knew everyone and everyone knew Tom Ramsay. You could not approve of him, but you could not help liking him.

Poor George, only a year older than his scapegrace brother, looked sixty. He had never taken more than a fortnight's holiday in the year for a quarter of a century. He was in his office every morning at nine-thirty and never left it till six. He was honest, industrious, and worthy. He had a good wife, to whom he had never been unfaithful even in thought, and four daughters to whom he was the best of fathers. He made a point of saving a third of his income and his plan was to retire at fifty-five to a little house in the country where he proposed to cultivate his garden and play golf. His life was blameless. He was glad that he was growing old because Tom was growing old too. He rubbed his hands and said:

'It was all very well when Tom was young and good-looking, but he's only a year younger than I am. In four years he'll be fifty. He won't find life so easy then. I shall have thirty thousand pounds by the time I'm fifty. For twenty-five years I've said that Tom would end in the gutter. And we shall see how he likes that. We shall see if it really pays best to work or be idle.'

Poor George! I sympathized with him. I wondered now as I sat down beside him what infamous thing Tom had done. George was evidently very much upset.

'Do you know what's happened now?' he asked me.

I was prepared for the worst. I wondered if Tom had got into the hands of the police at last. George could hardly bring himself to speak.

'You're not going to deny that all my life I've been hardworking, decent, respectable, and straightforward. After a life of industry and thrift I can look forward to retiring on a small income in gilt-edged securities. I've always done my duty in that state of life in which it has pleased Providence to place me.'
'True.'
'And you can't deny that Tom has been an idle, worthless, dissolute, and dishonorable rogue. If there were any justice he'd be in the workhouse.'
'True.'

George grew red in the face.

'A few weeks ago he became engaged to a woman old enough to be his mother. And now she's died and left him everything she had. Half a million pounds, a yacht, a house in London, and a house in the country.'

George Ramsay beat his clenched fist on the table.

'It's not fair, I tell you, it's not fair. Damn it, it's not fair.'

I could not help it. I burst into a shout of laughter as I looked at George's wrathful face, I rolled in my chair, I very nearly fell on the floor. George never forgave me. But Tom often asks me to excellent dinners in his charming house in Mayfair, and if he occasionally borrows a trifle from me, that is merely from force of habit. It is never more than a sovereign.

********************** 

Ουίλιαμ Σόμερσετ Μομ

ΤΟ ΜΥΡΜΗΓΚΙ ΚΑΙ Ο ΤΖΙΤΖΙΚΑΣ

Μετάφραση: Βασίλης Κ. Μηλίτσης

Όταν ήμουν μικρό παιδί με ανάγκαζαν να αποστηθίζω ορισμένους μύθους του Λαφοντέν, και μου εξηγούσαν το ηθικό δίδαγμα του καθενός. Μεταξύ αυτών των μύθων που έμαθα ήταν Το Μυρμήγκι και ο Τζίτζικας, ο οποίος μύθος επινοήθηκε να ενσταλάξει στους νέους το χρήσιμο μάθημα πως σ’ έναν ατελή κόσμο η εργατικότητα ανταμείβεται και η ελαφρόμυαλη ανεμελιά τιμωρείται. Σ’ αυτόν τον θαυμάσιο μύθο (ζητώ συγγνώμη που δε σας λέω κάτι που όλοι ευγενικά, αλλά ανακριβώς, νομίζουν ότι ξέρουν) το μυρμήγκι περνάει ένα κοπιαστικό καλοκαίρι αποθηκεύοντας για τον χειμώνα, ενώ ο τζίτζικας κάθεται πάνω σ’ ένα φυλλαράκι και τραγουδάει απολαμβάνοντας τη λιακάδα. Έρχεται ο χειμώνας και το μυρμήγκι έχει όλα τα καλά και απολαμβάνει την άνεσή του, αλλά ο τζίτζικας έχει άδεια την αποθήκη του. Πάει λοιπόν στο μυρμήγκι και ζητιανεύει λίγο φαγητό. Τότε το μυρμήγκι του δίνει την κλασική απάντηση:

‘Τι έκανες όλο το καλοκαίρι;’

‘Με το συμπάθιο, τραγουδούσα μέρα νύχτα’.

‘Τραγουδούσες, ε; Άμε τώρα να χορέψεις’.

Δεν το αποδίδω σε κάποια διαστροφή μου, αλλά μάλλον στην παιδική μου ασυνέπεια, η οποία στερείται ηθικής έννοιας, που ποτέ δεν μπόρεσα εντελώς να συμβιβαστώ με το δίδαγμα του μύθου. Η συμπάθειά μου ήταν με το μέρος του τζίτζικα και κάθε φορά που έβλεπα ένα μυρμήγκι δεν παρέλειπα ποτέ να το πατήσω. Μ’ αυτόν τον περιληπτικό (κι όπως έκτοτε ανακάλυψα εντελώς ανθρώπινο) τρόπο γύρευα να εκφράσω την αποδοκιμασία μου στην προνοητικότητα και την κοινή λογική.

Και δεν μπορούσα παρά να σκεφτώ τον μύθο όταν τις προάλλες είδα τον Τζορτζ Ράμσι να τρώει μόνος του σ’ ένα εστιατόριο. Ποτέ πριν δεν είδα κάποιον με τόσο βαθιά μελαγχολία ζωγραφισμένη στο πρόσωπό του. Κοίταζε αφηρημένος στο κενό. Έδειχνε σαν να κουβαλούσε στους ώμους του όλο το βάρος του κόσμου. Τον λυπήθηκα: υποπτεύθηκα πως ο αχαΐρευτος αδερφός του τού δημιουργούσε πάλι προβλήματα. Τον πλησίασα και του έτεινα το χέρι μου.

‘Τι κάνεις;’ τον ρώτησα.

‘Δεν είμαι και στα κέφια μου’, απάντησε.

‘Πάλι ο Τομ;’

Αναστέναξε.

‘Ναι, ο Τομ είναι πάλι’.

‘Γιατί δεν τον διαολοστέλνεις; Και τι δεν έκανες γι’ αυτόν – μεγάλη η χάρη του. Πρέπει να το συνειδητοποιήσεις πως είναι εντελώς αδιόρθωτος’.

Υποθέτω πως κάθε οικογένεια έχει το δικό της μαύρο πρόβατο. Ο Τομ τους έχει γίνει πληγή εδώ και είκοσι χρόνια. Είχε αρχίσει τη ζωή του αρκετά αξιοπρεπώς. Ασχολήθηκε με επιχειρήσεις, παντρεύτηκε και απέκτησε δύο παιδιά. Η οικογένεια Ράμσι ήταν αξιοσέβαστοι άνθρωποι και κανείς δεν περίμενε ο Τομ Ράμσι να μην έχει μια χρήσιμη και αξιοπρεπή σταδιοδρομία. Μια μέρα όμως, χωρίς καμιά προειδοποίηση, ανακοίνωσε πως δεν του άρεσε να δουλεύει και πως δεν ήταν φτιαγμένος για έγγαμη ζωή. Ήθελε να χαρεί τη ζωή του και δε σήκωνε καμιά διαμαρτυρία. Παράτησε τη γυναίκα του και το γραφείο. Είχε βάλει στην άκρη κάποια χρήματα με τα οποία πέρασε δυο ευτυχισμένα χρόνια σε διάφορες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Φήμες για τα κατορθώματά του έφταναν κατά καιρούς στ’ αυτιά των δικών του προκαλώντας τους ισχυρό νευρικό κλονισμό. Αυτός όμως περνούσε πολύ καλά. Κουνούσαν το κεφάλι τους και αναρωτιόνταν τι θα γινόταν όταν του τελείωναν τα λεφτά. Και σύντομα το έμαθαν: άρχισε να δανείζεται. Ήταν γοητευτικός αλλά και ασυνείδητος. Κανέναν δεν έχω ποτέ συναντήσει που να μπορεί να του αρνηθεί ένα δάνειο. Έβγαζε ένα σταθερό εισόδημα από τους φίλους και φίλους εύκολα έπιανε. Αλλά πάντοτε έλεγε πως τα λεφτά που ξοδεύεις για τα αναγκαία είναι βαρετά. Τα λεφτά που χαλάς για πολυτέλειες είναι εκείνα που δε διασκεδάζουν. Και για το τελευταίο βασιζόταν στον αδερφό του τον Τζορτζ. Όμως δεν έπιανε τη γοητεία του στον αδερφό του. Ο Τζορτζ ήταν σοβαρός άνθρωπος και ανεπηρέαστος στις μαλαγανιές του Τομ. Ήταν ευυπόληπτος. Μια ή δυο φορές πίστεψε στις υποσχέσεις του Τομ ότι θα διορθωθεί και του έδωσε σημαντικά χρηματικά ποσά για να κάνει μια καινούρια αρχή. Με τα χρήματα αυτά ο Τομ αγόρασε αυτοκίνητο και ακριβά κοσμήματα. Αλλά όταν ο Τζορτζ αναγκάστηκε από τις περιστάσεις να διαπιστώσει πως ο αδερφός του δεν επρόκειτο ποτέ να διορθωθεί και ‘ένιψε τας χείρας του’, ο Τομ χωρίς κανέναν ενδοιασμό άρχισε να τον εκβιάζει. Και δεν ήταν καθόλου καλό για έναν ευυπόληπτο δικηγόρο να βρει τον αδερφό του να ετοιμάζει κοκτέιλ πίσω από το μπαρ του εστιατόριου όπου σύχναζε ή να τον βλέπει ταξιτζή μπροστά από τη λέσχη του. Ο Τομ του έλεγε πως να δουλεύει σε μπαρ ή να οδηγεί ταξί ήταν μια εντελώς αξιοπρεπής απασχόληση, αλλά αν ο Τζορτζ μπορούσε να τον εξυπηρετήσει με διακόσιες ή τριακόσιες λίρες, για την τιμή της οικογένειας θα τα παρατούσε. Κι ο Τζορτζ πλήρωνε.

Κάποτε ο Τομ παρά λίγο να πάει φυλακή. Ο Τζορτζ ταράχτηκε πολύ. Ερεύνησε ολόκληρη την επαίσχυντη υπόθεση. Πράγματι τη φορά αυτή ο Τομ το παρατράβηξε. Διακρινόταν βέβαια από παλαβομάρα, απερισκεψία και ιδιοτέλεια, αλλά ποτέ πριν δεν είχε κάνει κάτι ανέντιμο, το οποίο ο Τζορτζ μετέφραζε ως παράνομο. Αν ο Τομ διωκόταν ποινικά, στα σίγουρα θα καταδικαζόταν. Όμως πώς μπορούσες ν’ αφήσεις τον ίδιο σου τον αδερφό να πάει φυλακή; Ο άνθρωπος που εξαπάτησε ο Τομ, ονόματι Κρόνσο, ήταν ένας εκδικητικός τύπος. Ήταν αποφασισμένος να σύρει τον Τομ στα δικαστήρια. Ισχυριζόταν ότι ο Τομ ήταν ένα παλιοτόμαρο και του χρειαζόταν τιμωρία. Κόστισε του Τζορτζ ατέλειωτες σκοτούρες και πεντακόσιες λίρες για τη διευθέτηση της υπόθεσης. Ποτέ δεν τον είδα να λυσσάει με τέτοια οργή όταν ύστερα απ’ όλα αυτά έμαθε πως ο Τομ και ο Κρόνσο έφυγαν παρέα για το Μόντε Κάρλο αμέσως μετά την εξαργύρωση της επιταγής. Εκεί πέρασαν έναν ξένοιαστο μήνα.

Για είκοσι χρόνια ο Τομ έπαιζε στον ιππόδρομο, χαρτόπαιζε, ερωτοτροπούσε με τις ομορφότερες κοπέλες, πήγαινε σε χορούς, έτρωγε στα ακριβότερα εστιατόρια και ντυνόταν κομψά. Έδειχνε πάντα του κουτιού. Αν και ήταν σαράντα έξι ετών δε θα τον περνούσες πάνω από τριάντα πέντε. Έκανε μια υπέροχα διασκεδαστική παρέα και παρόλο που ήξερες ότι ήταν εντελώς ακαμάτης, δεν μπορούσες να μην απολαμβάνεις τη συντροφιά του. Ήταν πάντα σε μεγάλα κέφια, είχε μια ανεξάντλητη ευθυμία και απίστευτη σαγήνη. Πάντοτε χαλάλιζα τη συνεισφορά που τακτικά μου επέβαλλε για τις βιοτικές του ανάγκες. Κάθε φορά που του δάνειζα πενήντα λίρες, πάντα ένιωθα ότι του τις χρωστούσα. Ο Τομ Ράμσι ήξερε τους πάντες και όλοι τον ήξεραν. Δεν τον ενέκρινες, αλλά και δεν μπορούσες να μην τον συμπαθήσεις.

Ο φουκαράς ο Τζορτζ, μόνο ένα χρόνο μεγαλύτερος από τον ανεπρόκοπο αδερφό του, έδειχνε εξηντάρης. Ποτέ δεν πήγε διακοπές πάνω από ένα δεκαπενθήμερο εδώ και είκοσι πέντε χρόνια. Βρισκόταν στο γραφείο του κάθε πρωί στις εννιάμιση και δεν έφευγε ποτέ πριν τις έξι. Ήταν έντιμος, εργατικός και άξιος. Ήταν παντρεμένος με μια άξια γυναίκα, την οποία δεν είχε ποτέ απατήσει, ούτε κατά διάνοια, και είχε τέσσερις κόρες, των οποίων ήταν ο καλύτερος από τους πατεράδες. Και είχε βάλει στόχο να αποταμιεύει ένα τρίτο από το εισόδημά του με το σκοπό να αποσυρθεί στα πενήντα πέντε του στο εξοχικό του, όπου προσδοκούσε να καλλιεργεί τον κήπο του και να παίζει γκολφ. Η ζωή του υπήρξε άψογη. Και δε λυπόταν που γερνούσε, γιατί κι ο Τομ γερνούσε, κι έτριβε τα χέρια του με άγρια χαρά λέγοντας:

‘Ήταν όλα καλά και άγια εφόσον ο Τομ ήταν νέος και ωραίος. Τώρα όμως είναι έναν χρόνο νεότερός μου. Σε τέσσερα χρόνια θα πατήσει τα πενήντα και τότε η ζωή δε θα του είναι και τόσο εύκολη. Εδώ και είκοσι πέντε χρόνια λέω πως ο Τομ θα καταλήξει ένα ρεμάλι. Και τότε θα δούμε αν θα του αρέσει αυτό. Θα δούμε τι είναι αυτό που σε ανταμείβει καλύτερα – η δουλειά ή η τεμπελιά’.

Καημένε Τζορτζ! Τον συμπονούσα. Αναρωτήθηκα τώρα καθώς κάθισα κοντά του τι άραγε αχρείο πράγμα να έκανε τη φορά αυτή ο Τομ. Ήταν φανερό πως ο Τζορτζ ήταν πολύ αναστατωμένος.

‘Ξέρεις τι έγινε τώρα;’ Με ρώτησε.

Ετοιμάστηκα ν’ ακούσω τα χειρότερα. Αναρωτήθηκα μήπως ο Τομ τελικά πιάστηκε στα χέρια της αστυνομίας. Ο Τζορτζ μετά βίας μπορούσε να μιλήσει.

‘Δεν πρόκειται να μου αρνηθείς πως σ’ όλη μου τη ζωή υπήρξα ένας εργατικότατος, αξιοπρεπής, αξιοσέβαστος και ντόμπρος άνθρωπος. Μετά από μια ζωή σκληρής δουλειάς και οικονομίας σκοπεύω να αποσυρθώ έχοντας αποταμιεύσει ένα μικρό εισόδημα σε βρετανικά κρατικά ομόλογα. Έχω πάντοτε κάνει το καθήκον μου στο επίπεδο ζωής που θέλησε η Θεία Πρόνοια να με επιτάξει’

‘Πολύ σωστά’.

‘Και φυσικά παραδέχεσαι πως ο Τομ υπήρξε ένας ακαμάτης, τιποτένιος, έκλυτος και επαίσχυντος απατεώνας. Εάν υπήρχε πραγματική δικαιοσύνη, θα έπρεπε να βρίσκεται στο φτωχοκομείο’.

‘Και πάλι σωστά’.

‘Πριν μερικές βδομάδες αρραβωνιάστηκε με μια γυναίκα αρκετά μεγάλη που μπορούσε να είναι μητέρα του. Και τώρα αυτή πέθανε και του άφησε ό, τι είχε και δεν είχε: μισό εκατομμύριο λίρες, μια θαλαμηγό, σπίτι στο Λονδίνο και εξοχικό’.

Ο Τζορτζ Ράμσι κοπάνισε τη σφιγμένη του γροθιά πάνω στο τραπέζι.

‘Δεν είναι δίκαιο, σου λέω, δεν είναι δίκαιο. Να πάρει, δεν είναι δίκαιο’.

Δεν μπόρεσα να συγκρατηθώ και ξέσπασα σε τρανταχτά γέλια και καθώς κοίταζα το οργισμένο πρόσωπο του Τζορτζ, γλίστρησα από την καρέκλα και παραλίγο να πέσω κάτω. Ο Τζορτζ δε μου το συγχώρησε ποτέ. Ο Τομ όμως με προσκαλεί σε πλούσια γεύματα στο μαγευτικό του σπίτι στο Μέιφεαρ, και αν περιστασιακά μου δανείζεται κάποιο μικροποσό, τούτο το κάνει από τη δύναμη της συνήθειας. Το ποσό δεν είναι περισσότερο από μια χρυσή λίρα.