Γονείς, οι έφηβοι σας έχουν ανάγκη!

Ελένη Σβορώνου

Εφηβεία: μια πρόκληση ….

Πηγή: ο αναγνώστης στις 6 Οκτωβρίου, 2014

«Ήμουν είκοσι χρονών, δε θα άφηνα κανέναν
να πει ότι είναι η πιο ωραία περίοδος της ζωής μου.»
Πολ Νιζάν.
 

O τίτλος του βιβλίου του Δρ. Πατρίκ Ντελαρός, Γονείς, οι έφηβοι σας έχουν ανάγκη! Πώς να ξεπεράσετε τον σκόπελο μαζί, σε πιστή μετάφραση του πρωτότυπου, αδικεί το περιεχόμενο. Υποθέτει κανείς πώς θα διαβάσει τις γνωστές συμβουλές για τους γονείς, πώς να στηρίζουν τα παιδιά τους στην ευαίσθητη αυτή ηλικία. Δεν πρόκειται όμως για ένα απλό εγχειρίδιο για γονείς ή εκπαιδευτικούς. Είναι μια διεισδυτική ματιά στη ψυχολογία των εφήβων που αποκαλύπτει βασικές δομές του ανθρώπινου ψυχισμού ώστε να ενδιαφέρει όλους. Ο Ντελαρός επισημαίνει ότι ο έφηβος προκαλεί στους γονείς μια διαδικασία αλλαγής και ανάκλησης της δικής τους εφηβείας. Έτσι και το βιβλίο βοηθά τον αναγνώστη να ανακαλέσει τη δική του διαδικασία μετάβασης στην ενήλικη ζωή και να διαπιστώσει ότι κάποιες όψεις της δεν ολοκληρώνονται ποτέ εντελώς. Είναι ένα «έργο σε εξέλιξη».

Γραμμένο υπό μορφή συνέντευξης, ο παιδοψυχίατρος και ψυχαναλυτής Ντελαρός αναλύει με κατανοητή γλώσσα, που κάποτε γίνεται αρκετά πυκνή σε νοήματα ώστε να απαιτεί μια δεύτερη και τρίτη ανάγνωση για εμβάθυνση, τις πολλαπλές μεταβάσεις και αλλαγές που συντελούνται στην εφηβεία. Αποκαλύπτει, στον μέσο αναγνώστη τουλάχιστο, ότι είχε μια αρκετά επιφανειακή γνώση για το θέμα. Όροι όπως «ήβη», «Οιδιπόδειο σύμπλεγμα», «φόβος του ευνουχισμού», «πένθος της παιδικής ηλικίας», «Υπερεγώ», «προβολή», «ενδοβολή», «εφηβική αμφιφυλοφιλία», «εφηβική κατάθλιψη», «εφηβικός ναρκισσισμός», «αδυναμία αναπλήρωσης», «νεύρωση της αποτυχίας», «αποπροσωποποίηση», «ζώνη τροπικών νηνεμιών», και άλλοι, λιγότερο επιστημονικοί και εξειδικευμένοι όροι όπως «πατρική εξουσία», «όρια», «δόμηση της προσωπικής ταυτότητας», «παραβατική συμπεριφορά», «αποξένωση και απόσταση από τους γονείς» φωτίζονται σε όλο τους το βάθος και τη σημασία που έχουν στην περιγραφή της εφηβείας.

Βεβαίως η ανάγνωση και απόλαυση του βιβλίου προϋποθέτει έναν στοιχειώδη βαθμό αποδοχής των θεωριών των «κλασικών» ψυχαναλυτών: του Φρόυντ και του Βίννικοτ. Το επισημαίνουμε γιατί δεν είναι σπάνια η δυσθυμία απέναντι σε θέματα όπως η σεξουαλικότητα του παιδιού και το Οιδιπόδειο. Η κατανόηση αυτών των όψεων όμως της παιδικής ηλικίας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να την κατανόηση της εφηβείας και της διαδικασίας της αυτονόμησης του προσώπου από την οικογένεια.

Η ανάλυση της εφηβείας ξεκινά από τον ορισμό της  και την ένταξή της στα ιστορικά συμφραζόμενα. Έννοια που εμφανίστηκε τον 19^ο αιώνα και συνδέθηκε, αρχικά με τη νεανική βία, ορίζεται σήμερα ως « η πρόσφατη συλλογική συνειδητοποίηση της ύπαρξης μιας ψυχικής κρίσης που πυροδοτείται από τη σεξουαλική ενεργοποίηση του παιδιού και η οποία ζητά διέξοδο εκτός του οικογενειακού πλαισίου.» Κι ενώ οι γονείς την τοποθετούν ανάμεσα στην ηλικία των δώδεκα και των δεκάξι ετών, οι ειδικοί τη διευρύνουν ως την ηλικία των τριάντα!

Στη συνέχεια παρουσιάζονται τα βιολογικά χαρακτηριστικά, οι αλλαγές που σημειώνονται στους εφήβους με σύντομη και εμπεριστατωμένη περιγραφή των αλλαγών που συντελούνται στον εγκέφαλο και όλο το σώμα. Ακολουθεί η ανάλυση του ψυχικού βίου του εφήβου με έμφαση στη σχέση με τον εαυτό, τους γονείς, την οικογένεια, τους φίλους και το κοινωνικό σύνολο.
Με ιδιαίτερη προσοχή καθοδηγείται ο αναγνώστης να διακρίνει τη φυσιολογική από την παθολογική συμπεριφορά του εφήβου. Μέσα από λίγα αλλά σωστά επιλεγμένα παραδείγματα περιπτώσεων, αναδεικνύεται η αξία της ψυχοθεραπείας ή της ψυχανάλυσης, διαδικασία που συχνά φαντάζει τρομακτική στην οικογένεια. Κι όμως, πολλές φορές αρκούν λίγες συναντήσεις για να αποκατασταθεί ο διάλογος, για να σπάσει μια σιωπή που βολεύει όλους και να αρχίσουν να υποχωρούν τα όποια συμπτώματα.

Η πρόληψη όμως είναι το ζητούμενο, όχι η αναζήτηση της σωστής θεραπείας. Πως μπορούν τελικά οι γονείς να βοηθήσουν τα παιδιά τους στην εφηβεία; Οι «οδηγίες» είναι λιγότερο αυτονόητες από όσο πιστεύουμε και, ορισμένες φορές μάλιστα, ανατρεπτικές. Μαθαίνουμε, π.χ., πως οι σύγχρονοι πατεράδες που αναλαμβάνουν ολοένα περισσότερο ρόλους φροντίδας, στο πλαίσιο του  ισότιμου ρόλου των δυο φύλων, κινδυνεύουν να απολέσουν τον ρόλο τους ως σοβαρού εμπόδιου στην ασυνείδητη επιθυμία του παιδιού να αποκτήσει την μητέρα. Το παιδί δυσκολεύεται, έτσι, να διακρίνει ποιος έχει την εξουσία, ποιον πρέπει να αντιπαλέψουν.

Ας μη βιαστούμε να κατηγορήσουμε τις απόψεις του Ντελαρός ως αντιφεμινιστικές ή αναχρονιστικές. Η σύγχρονη οικογένεια, η μεταμοντέρνα συνθήκη δημιουργεί πολλές προκλήσεις. Στις μονογονεϊκές οικογένειες, π.χ., ποιος θα παίξει τον τρίτο ρόλο, το εμπόδιο, τον φραγμό που πρέπει να ορθωθεί ανάμεσα στη μάνα και το παιδί; Γιατί έχουν αυξηθεί τα κρούσματα νευρικής ανορεξίας στα κορίτσια; (Η απάντηση δεν αφορά βέβαια το αυτονόητο, την προβολή των ανορεξικών μοντέλων.) Ποια είναι τα όρια ανάμεσα στην εξουσία, που οπωσδήποτε πρέπει να υπάρχει στην οικογένεια, και τον αυταρχισμό που είναι καταδικαστέος; Γιατί η απουσία νόμου στην οικογένεια είναι μια μορφή βίας για τον έφηβο; Τι συμβαίνει στον έφηβο όταν ο ένας γονιός ανακαλύπτει, όψιμα, την ομοφυλοφιλία του; Τι συμβαίνει στον ίδιο τον έφηβο όταν ανακαλύπτει τη δική του ομοφυλοφιλία; Το γεγονός ότι οι σύγχρονοι νέοι φλερτάρουν όλο και περισσότερο με μια αμφιφυλική ταυτότητα διευκολύνει την αποδοχή του ομοφυλόφιλου συμμαθητή; Είναι εφικτή και ευκταία η «φιλική» σχέση του γονιού με τον έφηβο; Ποια είναι η σωστή απόσταση που πρέπει να τηρηθεί; Πώς μπορεί να αμυνθεί ο έφηβος στις επιθέσεις βίας που μπορεί να υφίσταται από συμμαθητές ή στο διαδίκτυο και ποια πρέπει να είναι η στάση των γονιών; Γιατί ο έρωτας βιώνεται τόσο έντονα σε αυτή την ηλικία και γιατί όταν το αντικείμενο του πόθου κατακτηθεί μπορεί ο ερωτευμένος έφηβος να νιώσει άγχος και πίεση; Τι αλλαγές προκαλεί η εφηβεία του παιδιού στο ζευγάρι; Πότε η φυσιολογική, για την εφηβεία, ροπή προς την ριψοκίνδυνη συμπεριφορά ξεπερνά τα όρια και επιβάλλεται μια παρέμβαση; Πώς είναι δυνατό η ριψοκίνδυνη συμπεριφορά του εφήβου, το παιχνίδι με το θάνατο στην ουσία, να μη δηλώνει ροπή προς τον θάνατο αλλά, αντίθετα, θέληση για ζωή; Τι μήνυμα στέλνει μια απόπειρα αυτοκτονίας; Πώς μεταδίδονται οι αξίες της εντιμότητας, της δέσμευσης και της φιλίας στη σύγχρονη εποχή της συντομίας και της χρησιμοθηρικής θέασης του κόσμου;
Πλήθος καίρια ερωτήματα που θέτει η εποχή μας για την εφηβεία τίθενται και απαντώνται με επιστημονική εντιμότητα. Για ζητήματα για τα οποία δεν υπάρχει ακόμη αρκετή εμπειρία, όπως π.χ. για τους εφήβους που έχουν γεννηθεί με εξωσωματική γονιμοποίηση σε μια ομόφυλη οικογένεια, ο Ντελαρός παραδέχεται ότι «είναι πάρα πολύ νωρίς για να μιλήσουμε.»

Στο τέλος του βιβλίου, τρεις άλλοι επιστήμονες, η Ανιές Τερσιέ, ιστορικός, ο Νταβίντι Λε Μπρετόν, καθηγητής κοινωνιολογίας και ο Ολιβιέ Ντουλβίλ, ψυχαναλυτής με σπουδές ανθρωπολογίας, συμπληρώνουνε έξοχα την ανάλυση της εφηβείας μέσα από τη σκοπιά της επιστήμης τους. Εκεί θα βρει απάντηση ο αναγνώστης που αναρωτιέται γιατί το τατουάζ και το piercing στη γλώσσα και τον αφαλό, ειδικά, είναι τόσο δημοφιλή στους εφήβους. Όπως και στο ερώτημα γιατί άνθισαν τα οικοτροφεία στις δυτικές χώρες τον 19^ο αιώνα.

Το βιβλίο μας καλεί να σκεφτούμε όχι μόνο για τους εφήβους αλλά και για την εποχή μας, γενικότερα, για τη σχέση μεταξύ των γενεών, για τον γοργά μεταβαλλόμενο θεσμό της οικογένειας, που ωστόσο δεν έχει ξεπεράσει τον πυρήνα της τριαδικής φύσης της, και για τις αξίες μας.

Ο Πατρίκ Ντελαρός είναι παιδοψυχίατρος και ψυχαναλυτής. Υπήρξε για πολλά χρόνια υπεύθυνος του Νοσοκομείου για Εφήβους της Βιλ-ντ-Αβρέ, στα περίχωρα του Παρισιού. Έχει εκδώσει σειρά έργων για την εφηβεία: Αdolescents en problemes, Albin Michel, 1992. Le psychodrame psychanalitique individuel, Payot, 1996. Doit-on ceder aux adolescents? Albin Michel, 1999. De l’amour de l’autre a l’ amour de soi, Benoel, 1999. Peut-on devenir fou (dir.) Eres, 2004. Psychanalyse de l’ adolescent, Armand Colin, 2005.
Πληροφορίες:
Ντελαρός, Π. (2012), Γονείς, οι έφηβοι σας έχουν ανάγκη!. Πώς να ξεπεράσετε τον σκόπελο μαζί.. Πατάκης.
Μετάφραση: Γεωργία Ζακοπούλου.