«Είμαι είκοσι τεσσάρων χρονώ / σώθηκα / οδηγούμενος στη σφαγή / […] / είδα / αμαξίδια με τεμαχισμένους ανθρώπους / οι οποίοι δεν θα σωθούν»...
Tadeusz Ròzewicz
The Survivor
led to slaughter
I survived.
The following are empty synonyms:
man and beast
love and hate
friend and foe
darkness and light.
The way of killing men and beasts is the same
I've seen it:
truckfuls of chopped-up men
who will not be saved.
Ideas are mere words:
virtue and crime
truth and lies
beauty and ugliness
courage and cowardice.
Virtue and crime weigh the same
I've seen it:
in a man who was both
criminal and virtuous.
I seek a teacher and a master
may he restore my sight hearing and speech
may he again name objects and ideas
may he separate darkness from light.
I am twenty-four
led to slaughter
I survived.
Translated by Adam Czerniawski
Ταντέους Ρουζέβιτς (1921-2014): πιο κοντά στον ουρανό |
Μια ολόκληρη εποχή τελειώνει όταν φεύγουν προσωπικότητες όπως ο
Ταντέους Ρουζέβιτς, που πέθανε στο Βρότσλαβ της Πολωνίας στις 24
Απριλίου 2014. Από τους πιο ολοκληρωμένους συνεχιστές της παγκόσμιας
λογοτεχνικής πρωτοπορίας, ο πολωνός ποιητής και δραματουργός, αλλά και
σεναριογράφος, δοκιμιογράφος, πεζογράφος, σατιρικός, ακόμα και
μεταφραστής, έζησε 93 χρόνια γεμάτα ιστορικές εμπειρίες.
«Ο Ταντέους Ρουζέβιτς ήταν γίγαντας της λογοτεχνίας, νομπελίστας χωρίς Νόμπελ. Ο θάνατος του κλείνει μια εποχή της πολωνικής λογοτεχνίας του ΧΧ αιώνα»: με αυτά τα λόγια, του πολωνού υπουργού Πολιτισμού, Μπόγκνταν Ζντρογιέφσκι, ταυτίζονται πολλοί πιστοί αναγνώστες των έργων τού παγκοσμίως γνωστού δημιουργού.
Η διεισδυτική ματιά του Ταντέους Ρουζέβιτς σχολίαζε τον σύγχρονο κόσμο με μια φαινομενική απλότητα πίσω από την οποία κρυβόταν ένα ατέλειωτο παιχνίδι των παραδόξων. Το μεταπολεμικό του ποιητικό ντεμπούτο, η συλλογή Ανησυχία (Niepokój, 1947), προανήγγειλε τις βασικές αναζητήσεις του λογοτέχνη, οι οποίες αργότερα θα διαπερνούσαν ολόκληρο το έργο του. Αυτές αφορούν τη σημασία και το ειδικό βάρος του ποιητικού λόγου στη μεταπολεμική εποχή. «Είμαι είκοσι τεσσάρων χρονώ / σώθηκα / οδηγούμενος στη σφαγή / […] / είδα / αμαξίδια με τεμαχισμένους ανθρώπους / οι οποίοι δεν θα σωθούν», έγραφε στο ποίημα - μανιφέστο «Σωσμένος» (Ocalony) που περιεχόταν στην προαναφερθείσα συλλογή.
Τι ρόλο μπορεί πια να παίξει η ποίηση όταν ουσιαστικά έχει πεθάνει μαζί με την κατάπτωση της ανθρωπότητας, που βίωσε τη βαρβαρότητα των μαύρων χρόνων του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου; Με ποιες λέξεις ένας δημιουργός μπορεί, οφείλει να προσεγγίζει, να εξετάζει, να εξηγεί τον σύγχρονο κόσμο; Στο ποιητικό του έργο, ο Ρουζέβιτς απαντούσε με σκληρό και ταυτόχρονα εξαιρετικά απλό τρόπο, χρησιμοποιώντας εύστοχα τη λιτότητα στην έκφρασή του εσωτερικού βιώματος και των αισθημάτων του λυρικού υποκειμένου. Απαντώντας πρακτικά στην περίφημη άποψη του Τεοντόρ Αντόρνο ότι μετά το βίωμα του Άουσβιτς δεν είναι εφικτή πια η αυθεντική δημιουργία («Το να γράψεις έστω και ένα ποίημα μετά το Άουσβιτς είναι βάρβαρο»), ο Ρουζέβιτς έδωσε μια νέα μορφή στην ποίηση ξαναχτίζοντας πάλι ψηφίδα ψηφίδα, λέξη λέξη το νόημά της. Η λιτότητα, μέχρι και η σκληρότητα της ποιητικής έκφρασης, ήταν ίσως το καλύτερο εργαλείο του ποιητή, ένα γνήσιο, αυθεντικό κλειδί που ταίριαζε απόλυτα στις θωρακισμένες με απελπισία πόρτες των εύθραυστων ψυχών της εποχής του κατεστραμμένου κόσμου.
Ο Ρουζέβιτς ενδιαφερόταν για τη σύγχρονη τέχνη τόσο βαθιά, που προσέγγισε ακόμη και την pop art. Στο δημιουργικό του έργο ξεγύμνωνε αλύπητα την κενότητα της σύγχρονης μαζικής κουλτούρας, αυτής που στα χρόνια που έγραφε τα πρώτα του έργα αναπαραγόταν κυρίως από την τηλεόραση ενώ αργότερα απέκτησε στη διάθεση της περισσότερα τεχνολογικά μέσα. Έτσι ο δημιουργός θα φτάσει και στην αποκάλυψη μιας άλλης δραματικής πλευράς του μεταμοντέρνου κόσμου, της πλευράς του «ανακυκλώμενου» κόσμου. Στον τίτλο μιας από τις συλλογές του, θα βάλει μια «παγκοσμιοποιημένη» λέξη: recycling (Zawsze fragment. Recycling, 1998).
Η πικρή αναμέτρηση του ποιητή με τη βιογραφία της γενιάς του -μιας γενιάς η οποία ανεπιτυχώς προσπαθούσε να ανακαλύψει το δρόμο της στο χάος της σύγχρονης ζωής- βρήκε τέλεια αντανάκλαση στο δραματουργικό έργο του, το οποίο τον τοποθετεί σε ξεχωριστή θέση στην ιστορία του θεάτρου. Ήδη, το πρώτο του θεατρικό έργο, το επαναστατικό Αρχείο (Kartoteka, 1960), σε μεγάλο βαθμό μεταρρύθμισε τα τετελεσμένα του παγκόσμιου θεάτρου του παραλόγου. Παρά τη φανερή έλξη του Ρουζέβιτς από τη θεατρική πρωτοπορία του Μπέκετ και του Ιονέσκο, το θεατρικό του έργο φέρει μια ξεχωριστή σφραγίδα: χαρακτηρίζεται από την ισχυρή επιρροή της πολωνικής παράδοσης ενώ στην ουσία είναι αυτοβιογραφικό.
Ο πολωνός δραματουργός δημιούργησε μια εντελώς ξεχωριστή έννοια του θεάτρου. Το δικό του θέατρο του παραλόγου (με στοιχεία γκροτέσκο και παρωδίας) είναι ρεαλιστικό και ποιητικό ταυτόχρονα. Σύντομα όμως αυτή η ιδιαιτερότητα της δραματικής προσέγγισης του Ρουζέβιτς θα τον οδηγήσει και στο επαναστατικό εφεύρημα του «σκουπιδότοπου», όπου δημιουργικά ανακατεύονται ιδέες, σκέψεις και κείμενα, όπως στον πρωτοποριακό, πάλι, τόμο με τίτλο Προετοιμασία της συγγραφικής βραδιάς (Przygotowanie do wieczoru autorskiego, 1977), ένα πολυσυζητημένο βιβλίο με χαρακτηριστικά αυτοσχολιασμού και επίπονη αναζήτηση της μορφής.
Ο Ταντέους Ρουζέβιτς ήταν ακούραστος δημιουργός και πάντα φανταστικά καινοτόμος, πρωτοπόρος. Ξάφνιαζε μέχρι το τέλος, συνδυάζοντας τις αντιξοότητες και αποκαλύπτοντας πολύ διαφορετικά πρόσωπα. Ήταν ένας αυθεντικός, σεμνός σοφός, ο οποίος δεν φοβόταν να φορέσει και τη μάσκα του γελωτοποιού. Εκφραζόταν μέσα από τη δημιουργία του και απέφευγε με συνέπεια τη δημοσιότητα.
Πολλές φορές αναφέρθηκε ως σοβαρός υποψήφιος για το βραβείο Νόμπελ, ωστόσο δύο άλλοι πολωνοί ποιητές, η Βισουάβα Συμπόρσκα και ο Τσέσουαβ Μίλος, το έλαβαν τα χρόνια εκείνα. Ο Ρουζέβιτς μεταξύ πολλών άλλων τιμήθηκε το 2007 με το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του.
Ο ποιητής Ρουζέβιτς έγραψε πολλές και διάφορες ποιητικές συλλογές – μεταξύ των πιο γνωστών συγκαταλέγονται: Ανησυχία (Niepokój, 1947), Κόκκινο γάντι (Czerwona rękawiczka, 1948), Ασημένιο στάχυ (Srebrny kłos, 1955), Συνομιλία με τον πρίγκιπα (Rozmowa z księciem, 1960), Τίποτα στο παλτό του Πρόσπερου (Nic w płaszczu Prospera, 1962), Πρόσωπο τρίτο (Twarz trzecia, 1968), Ανάγλυφο(Płaskorzeźba, 1991), Πάντα θραύσμα (Zawsze fragment, 1996).
Τα θεατρικά έργα του δραματουργού Ρουζέβιτς έχουν παιχτεί στις σκηνές όλου του κόσμου. Πιο γνωστά, εκτός του Αρχείου, είναι τα εξής: Μάρτυρες ή Η μικρή μας σταθεροποίηση (Świadkowie albo Nasza mała stabilizacja, 1964), Η γριά κλωσσά (Stara kobieta wysiaduje, 1969), Στα τέσσερα (Na czworakach, 1972) και Λευκός Γάμος (Białe małżeństwo, 1975). Το τελευταίο έχει ανεβεί και στην Ελλάδα (σε μετάφραση και σκηνοθεσία της Έρσης Βασιλικιώτη).
Ο Ταντέους Ρουζέβιτς ήταν ένας από τους πιο συχνά μεταφραζόμενους πολωνούς συγγραφείς. Τα έργα του μεταφράστηκαν σε 49 γλώσσες.
Ο ποιητής θάφτηκε στο ευαγγελικό νεκροταφείο της πόλης Κάρπατς (Karpacz) στα νοτιοδυτικά όρη της Πολωνίας, Καρκονόσε (στην πολωνική πλευρά της Σουδητίας). Στο ίδιο νεκροταφείο αναπαύεται ο γνωστός θεατρικός σκηνοθέτης και χορογράφος Χένρικ Τομασέφσκι (Henryk Tomaszewski), ιδρυτής του παγκοσμίου φήμης Θεάτρου Παντομίμας στο Βρότσλαβ.
Ήταν επιθυμία του Ταντέους Ρουζέβιτς να αναπαυθεί στα βουνά, όπου θα είναι πιο κοντά στον ουρανό.
Έγραψε η Μπεάτα Ζουλκίεβιτς, 01/05/2014
* Δημοσιεύτηκε στο τεύχος 43 του Booksʼ Journal, Μάιος 2014.
***************************
Διαβάστε επίσης=> Kατερίνα Σχινά: Για τον Ταντέους Ρούζεβιτς
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου