Είμαστε όλοι εν δυνάμει υπάνθρωποι

Δήμητρα Αθανασοπούλου

ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

efsyn.gr

Στις αρχές του προηγούμενου καλοκαιριού, χιλιάδες θέσεις εργασίας στον τουριστικό κλάδο έμειναν κενές, φαινόμενο εντελώς ασυνήθιστο για την Ελλάδα, προφανώς γιατί νέοι και νέες αρνήθηκαν -σχεδόν μαζικά- να εργαστούν σε έναν κλάδο με ωράρια εξαντλητικά και εργοδοτικές αυθαιρεσίες. Αυτό το καλοκαίρι, η φωτογραφία του λουόμενου σερβιτόρου στη Ρόδο έκανε τον γύρο των μίντια πυροδοτώντας έναν δημόσιο διάλογο γύρω από τις σύγχρονες μορφές εργασίας που μας εγκλωβίζουν σε μια νέα μετανεωτερική απόλαυση με στοιχεία οικειοθελούς ταπείνωσης και παραβίασης της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Πολλοί ενοχλήθηκαν από την εικόνα του νεαρού που βουτούσε ολόκληρος στα νερά για να σερβίρει τους πελάτες στις πλωτές ξαπλώστρες, άλλοι κατέκριναν τους «ενοχλημένους των social media» για υποκρισία. Ο ίδιος ο εργαζόμενος, ωστόσο, υπερασπίστηκε την εργασιακή του επιλογή, όπως και αρκετοί υπέρμαχοι του νεοφιλελευθερισμού.

Ίσως γιατί ο αποικισμός είναι βαθιά ριζωμένος στον καπιταλισμό και εκφράζεται σήμερα με νέους τρόπους, ενώ η συγκεκαλυμμένη προπαγάνδα της απανθρωποποίησης εκμεταλλεύεται τις όποιες προκαταλήψεις μας και μας κάνει να αντιλαμβανόμαστε συγκεκριμένους άλλους ως κατώτερους ανθρώπους.

Ο πρόθυμος σερβιτόρος δημιουργεί ένα εργασιακό προηγούμενο για μια σειρά υπηρεσιών αποικιακής δομής με προεκτάσεις σε όλα τα επίπεδα και μας υπενθυμίζει πως η απανθρωποποίηση κάποιων κατηγοριών ανθρώπων δεν έχει πάψει. Υπάρχουν ακόμα σύγχρονοι Untermensch, όρος δανεικός από τη ναζιστική ευγονική που στόχευε σε φυλετική καθαρότητα μέσα από την εξαφάνιση των Untermensch, δηλαδή των υπανθρώπων.

Σήμερα ο στόχος δεν είναι ο αφανισμός αλλά η εκμετάλλευση των Untermensch. Οι ζωές των εργαζομένων στα διάφορα μήκη και πλάτη της Γης που λειτουργούν σαν εξωτικές θερινές αποικίες της upper class Δύσης δεν έχουν την ίδια αξία.

Η απανθρωποποίηση των εργαζομένων στη βιομηχανία του τουρισμού -και όχι μόνο- λειτουργεί ως απενεργοποίηση των αναστολών κατά της ταπείνωσης ή ακόμα και της βίας ενάντια στον άλλο. Ποια είναι η ψυχολογία των νεοαποικιακών υποκειμένων ,που γίνονται «υπηρέτες στις σύγχρονες τουριστικές αποικίες» και η αξιοπρέπειά τους αφανίζεται, με την ελπίδα πως θα αυξηθεί το εισόδημά τους μέσα από τα φιλοδωρήματα;

Η προπαγάνδα απανθρωποποίησης με όρους άγριου καπιταλισμού καθορίζει τις συμπεριφορές των ανθρώπων ανάλογα με τον τόπο προέλευσης και την αγοραστική δύναμη.

Ακόμα και η ίδια η ψυχολογία μέσα στον χρόνο και στον χώρο έχει υπάρξει συνένοχη στην προώθηση της αποικιοκρατικής ατζέντας τόσο άμεσα όσο και έμμεσα. Η δυτική ψυχολογία θέτει τα πρότυπα για το τι συνιστά καλή ζωή, καλή υγεία, καλή εκπαίδευση, ενισχύοντας τον «νεοφιλελεύθερο εαυτό», συμβάλλοντας στη διαιώνιση της αποικιοκρατίας μέσα από την αναπαράσταση της Ανατολής με τρόπους που καθιστά τα «οριένταλ υποκείμενα» λιγότερα άξια σε γνωστικό, ψυχοκοινωνικό, νοητικό επίπεδο.

Ο Sunil Bhatia, καθηγητής Ψυχολογίας και πρόεδρος του Τμήματος Ανθρώπινης Ανάπτυξης στο Connecticut College, είχε θέσει το εξαιρετικό ερώτημα «ποιος αφηγείται την ιστορία της ψυχολογίας και ποιων οι φωνές περιλαμβάνονται σε αυτή την ιστορία;», για να δείξει πως τα πορίσματα της κυρίαρχης ψυχολογικής έρευνας αγνοούν σχεδόν το 95% του παγκόσμιου πληθυσμού, παράγοντας την αντίληψη ότι τα μέλη των δυτικών εκβιομηχανισμένων κοινωνιών αποτελούν το πρότυπο για την εξαγωγή συμπερασμάτων που αφορούν ολόκληρο τον πλανήτη.

Οι «κατώτεροι λαοί» που ζούσαν στις αποικίες έχουν αντιμετωπιστεί μέσα στον χρόνο και στον χώρο ως αναλώσιμο, φτηνό εργατικό δυναμικό.. Σταδιακά οι αποικιοκράτες επέβαλαν τα δικά τους δίκαια και κατάργησαν αυτά των αυτόχθονων πληθυσμών.

Αυτό που ζούμε τώρα είναι μια νέα έκφανση της αποικιοκρατικής εκμετάλλευσης που υπέστησαν πολλές χώρες της Αφρικής, της Ασίας και της Ν. Αμερικής τους προηγούμενους αιώνες. Και η θεωρία περί υπανθρώπων παραμένει ζωντανή, μόνο που πλέον συμβαίνει με όρους «αυτοδιάθεσης». Τα τελευταία χρόνια έχουμε γίνει τουριστική αποικία με την απόλυτη συγκατάθεσή μας στην παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Επιτρέπουμε να υπάρχουν άνθρωποι που αμείβονται με λιγότερα από τους εργαζόμενους που έχουν ακριβώς ίδια καθήκοντα και υποχρεώσεις. Ίσως να είμαστε κάποιοι από αυτούς. Γιατί η αποικιοκρατική λογική διαμορφώνει κάθε φορά το πλαίσιο που την εξυπηρετεί, χρησιμοποιώντας τα εργαλεία που υπηρετούν τον στόχο της - από την πολιτική, τη θρησκεία και τη φιλοσοφία.

Αν δεν επανεξετάσουμε τις ιστορικές αναπαραστάσεις και δεν αποαποικιοποιήσουμε την ψυχολογία, δεν θα καταφέρουμε να αναστοχαστούμε τον τρόπο που εργαζόμαστε και συνεργαζόμαστε και τον τρόπο που υπάρχουν και αποτιμούν τη δουλειά μας κι εμάς.

Αποαποικιοποίηση σημαίνει αποκατάσταση όσων χάθηκαν. Δεν έχει συντελεστεί ακόμα. Είμαστε όλοι εν δυνάμει υπάνθρωποι. Με την ψευδαίσθηση της συναίνεσης.