Οπενχάιμερ / Μια ανάλυση για την ταινία
Η περίπλοκη βιογραφία παρακολουθεί τη σταδιοδρομία του θεωρητικού φυσικού που θεωρείται ο πατέρας της ατομικής βόμβας, μέσω της ανάμιξής του στο σχέδιο Μανχάταν. Ο Κρίστοφερ Νόλαν χωράει σε μια ταινία την εκπαίδευση του επιστήμονα, τις τριβές στο εργαστήριο Λος Άλαμος, το μεγάλο του επίτευγμα, την ανάπτυξη της κβαντικής φυσικής, τις ανακριτικές επιτροπές, τις τύψεις, τις μάχες και τα σκιώδη κίνητρα πίσω από τα ολέθρια γεγονότα
Στην τρομερά ευφάνταστη καριέρα του, ο Κρίστοφερ Νόλαν, η τελευταία μεγάλη ελπίδα της mainstream αμερικανικής κινηματογραφίας, έχει μετατρέψει πόλεις σε στάχτη, έχει σκάψει στο υποσυνείδητο, έχει λυγίσει τον χρόνο κατά βούληση και έχει διασχίσει το σύμπαν, μετατρέποντας τους θηριώδεις προϋπολογισμούς των στούντιο σε κινηματογραφικούς κύβους του Ρούμπικ. Η νέα του ταινία, το «Oppenheimer», είναι ό,τι πιο πυκνό, βαθύ και βερμπαλιστικό έχει κάνει ο σκηνοθέτης.
Όποιος αγαπάει έστω και λίγο τον σύγχρονο κινηματογράφο, αναμφίβολα περιμένει εναγωνίως την επική τρίωρη βιογραφική ταινία για τον θεωρητικό φυσικό και «πατέρα της ατομικής βόμβας» Ρόμπερτ Οπενχάιμερ. Στη διαλεκτική της ταινίας εξετάζει το πώς ο Οπενχάιμερ και άλλοι Εβραίοι επιστήμονες του προγράμματος, ορισμένοι από τους οποίους ήταν πρόσφυγες από τη ναζιστική Γερμανία, αξιολογούσαν τη δουλειά τους με υπαρξιακό γνώμονα.
Ετούτη η ψυχοπολιτική απόπειρα να κατανοήσουμε σε βάθος την ταλανισμένη ιδιοφυΐα πίσω απ’ τον παρεξηγημένο Ίκαρο της αμερικάνικης επιστήμης, που υπηρέτησε την πολεμική μηχανή και έστρωσε το χαλί για τον Ψυχρό Πόλεμο, έρχεται με τη μορφή ενός ανθρωποκεντρικού δράματος που πατάει στις κυρίαρχες αμερικανικές αξίες. Ο μηχανισμός της ταύτισης με τον κβαντικό οσιομάρτυρα, που προσπαθεί να μείνει ακέραιος αλλά τελικά συνθλίβεται επειδή δεν διέκρινε τα ατομικά συμφέροντα μεμονωμένων ανθρώπων πίσω από τους μηχανισμούς της εξουσίας, υπογραμμίζει την αίσθηση ηθικής ανωτερότητας που έχουν οι φιλόδοξες βιογραφίες τέτοιου μεγέθους. Τα σάπια μήλα της ιστορίας του Σχεδίου Μανχάταν και των μηχανισμών πίσω από την παραγωγή πυρηνικών όπλων είναι προσεκτικά επιλεγμένες ιστορικές προσωπικότητες. που θυσιάζονται ως «άπληστοι», ώστε να απλοποιήσουν για εμάς, σχεδόν 80 χρόνια μετά, την ιδεολογική και ηθική αποτίμηση του κεντρικού ήρωα. Πίσω από τα διλήμματα ανάμεσα στην επιστημονική έρευνα και το πατριωτικό καθήκον, η προσωπικότητα του Οπενχάιμερ αποκτά ένα σαφώς αποστασιοποιημένο και ελαφρώς αριστερόστροφο πρόσημο, φυσικά χωρίς κομμουνιστική θεώρηση, ώστε να προκύπτει εύλογα ένα αντιφασιστικό κίνητρο, αλλά δίχως να ξεφύγουν υπόνοιες αντικαπιταλισμού. Το «Oppenheimer» μπορεί να μην επιχειρεί μια ολική αναθεώρηση τηςΙστορίας με δόλο, όπως είχαν κάνει πολιτικάντικες ταινίες που θεωρούνται αριστερές (όπως το λαοπλάνο «JFK» για τη δολοφονία του Κένεντι) ή είναι ανοιχτά δεξιές (όπως το ανιστόρητο «J. Edgar» για τη ζωή του Χούβερ), όμως αντιμετωπίζει τις άθλιες πρακτικές του Μακάρθι και τον κυνισμό του Τρούμαν ως απλές παραφωνίες σε ένα, κατά τα άλλα, ιερό σύστημα αξιών.
Ο Νόλαν καταφέρνει και κάνει ένα αριστοτεχνικό σλάλομ ανάμεσα σε τρεις (τουλάχιστον) παράλληλες αφηγήσεις και το πυκνό μοντάζ τρέχει ασθμαίνοντας πίσω από έναν καταιγισμό ανακρίσεων, επιστημονικών διαφωνιών και δημόσιων αντιπαραθέσεων, σε εκατοντάδες σκηνές που στριμώχνονται μέσα σε περίτεχνα φλας μπακ μέσα σε άλλα φλας μπακ, ενώ τα λεκτικά πυρά συνοδεύονται από ένα μουσικό σφυροκόπημα στο σάουντρακ που κροταλίζει, εκνευρίζει και ενεργοποιεί. Η ταινία είναι δομημένη με τρόπο που υποδηλώνει ότι ενώνονται τα πολλαπλά νήματα της προσωπικότητας του Οπενχάιμερ: η επιστημονική του ευφυΐα, η αμφιταλαντευόμενη ιδεολογία του, η ταραχώδης ερωτική του ζωή και η επιδεικτική του ύβρις, ενώ ο ίδιος έρχεται ενοχικά αντιμέτωπος με τις συνέπειες των πράξεών του. Τελικά, ο Οπενχάιμερ αντιμετωπίζεται ως ένα άλυτο αίνιγμα, που η πλειοψηφία θεώρησε πως έσωσε τους συμμάχους των ΗΠΑ από την έλευση του φασισμού και του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά διαπομπεύτηκε σκληρά με χαλκευμένες κατηγορίες. Η πραγματική τιμωρία του, ωστόσο, ήταν το πνιγηρό αίσθημα ενοχής του, επειδή ηγήθηκε της απόπειρας να καθιερωθεί στη συνείδηση της ανθρωπότητας ο υπέρτατος μπαμπούλας: η πυρηνική καταστροφή. «Τώρα έγινα ο θάνατος, ο καταστροφέας των κόσμων», αναλογίζεται ο Οπενχάιμερ για το απόλυτο όπλο μαζικής καταστροφής.
Ο Νόλαν σκηνοθετεί τη δική του αρσενική εποποιία, το δικό του έπος μεγαλομανίας και πτώσης του μεγάλου παρεξηγημένου άνδρα, που βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα, τον δικό του «Πολίτη Κέιν», ώστε να ιχνηλατήσει την πολυπλοκότητα του Οπενχάιμερ. Το δηλητηριασμένο μήλο που δίνει ο μοναχικός φοιτητής Οπενχάιμερ στον καθηγητή του είναι το Rosebud για το δικό του ταξίδι στο ακατάσχετο χάος της εξωτερικής πολιτικής και στη σκουληκότρυπα της διεθνούς διπλωματίας που σφετερίζεται την ανάγκη για επιστημονική πρόοδο και για την κατανόηση των δυνάμεων του φυσικού κόσμου. Ο ήρωας δηλητηρίασε ένα μήλο εξαιτίας της συναισθηματικής του δυσφορίας, όντας μπερδεμένος από αισθήματα ανεπάρκειας και έντονης ζήλιας. Οι αλαζονικές πτυχές της προσωπικότητας του Οπενχάιμερ λειαίνονται αναπόφευκτα και ο Νόλαν μάς παρουσιάζει έναν μονίμως αφηρημένο, αξιαγάπητα εκκεντρικό, έξυπνο ναΐφ τύπο που παρασύρεται από τους ενθουσιασμούς του, μέχρι που είναι πολύ αργά για να αναλογιστεί τις συντριπτικές συνέπειες όσων έπραξε. Όπως καταδεικνύει η ταινία του Νόλαν, μεταπολεμικά ο Οπενχάιμερ θεωρούνταν ο κορυφαίος επιστήμονας στην Αμερική και αποθεώθηκε απ’ το περιοδικό Time, καθώς ο ίδιος εξέφραζε την πεποίθηση πως θα μπορούσε να αποτρέψει τους κυβερνητικούς χειρισμούς των πυρηνικών όπλων.
Μεγάλη μερίδα κριτικών σχολιάζει ποικιλοτρόπως την απόφαση του Νόλαν να μην δείξει τα ιαπωνικά θύματα των ατομικών βομβαρδισμών. Αντ' αυτού, βλέπουμε τον Οπενχάιμερ να φαντάζεται απλώς τις επιπτώσεις της βόμβας στα μέλη του ενθουσιώδους αμερικανικού κοινού στην ομιλία του. Η άρνηση απεικόνισης του μαζικού αφανισμού από τη ρίψη ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι είναι μια περίπτωση χρήσιμης αποσιώπησης από πλευράς του σεναρίου. Το να μην φανούν με αξιομνημόνευτο ή ρεαλιστικό τρόπο οι φρικτές συνέπειες του μεγαλύτερου επιτεύγματος του ιδιοφυούς Οπενχάιμερ είναι μια στρατηγική απόφαση για να διατηρηθεί η συμπάθεια του κοινού προς τον ήρωα. Αυτό είναι άλλωστε το ανίκητο αφηγηματικό όχημα που υμνεί τον ατομικό φιλελευθερισμό και είναι απαραίτητο σε κάθε επική βιογραφία. Ειδικά όταν πρόκειται για μια βιογραφία που βασίζεται στο πρότυπο του κλασικού δυτικού ήρωα που ισοπεδώνεται από την ατομική διαφθορά στους κόλπους της κρατικής μηχανής. Και μάλιστα τη μορφή του καλλιτεχνικού blockbuster που έρχεται για να σαρώσει, δικαίως σε πολλές κατηγορίες, κάθε κινηματογραφικό βραβείο που θα βρει στο διάβα του μέχρι τα Όσκαρ.
Εάν πλησιάζουμε στο τέλος του Χόλιγουντ όπως το ξέρουμε, ο Νόλαν, ιδιοφυής όσο και μονομανής ο ίδιος, είναι ένας από τους τελευταίους εκφραστές και του σκεπτόμενου μπλοκμπάστερ που έγινε για τη μεγάλη οθόνη. Ένας επιστήμονας της ΙΜΑΧ ψυχαγωγίας και ένας εφευρέτης του φιλμ στα 65mm, που, όπως και ο Οπενχάιμερ, είναι θύμα της δικής του διογκωμένης αυτοπεποίθησης. Μας χαρίζει, λοιπόν, ένα πολιτικό θρίλερ που μετατρέπεται σε πολεμική ταινία που μέσα της κρύβει ένα υπαρξιακό φιλμ τρόμου. Μια υδροκέφαλη, αγέλαστη, υπερμεγέθη, βαριά, αχρείαστα αγχωμένη και σύνθετη ταινία, ως βόμβα στα θεμέλια ενός συστήματος ψυχαγωγίας που ψυχορραγεί. Μια ταινία με πολλά ελαττώματα, αλλά με κάθε λεπτομέρεια προσεγμένη εξαντλητικά. Ένα έπος με την επιμονή να θέσει τα πιο μεγάλα ερωτήματα, απαντώντας ταυτόχρονα σε όλα, ένα προς ένα. Και σαν Ίκαρος της φιλμοκατασκευής, διαπράττει μια εντυπωσιακή ύβρη.
*H ταινία κυκλοφορεί στις 24 Αυγούστου στους κινηματογράφους, από την Tanweer
*********************
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου