Οι περισσότεροι ταξιδιώτες μένουν έκθαμβοι μπροστά στα αριστουργήματα που μπορεί να συναντήσει κανείς σ' ένα μουσείο της Ιταλίας, πόσο μάλλον της Φλωρεντίας, που φιλοξενεί κάποιους από τους σημαντικότερους πίνακες της Αναγέννησης κι όχι μόνο.
Για ορισμένους επισκέπτες όμως η εμπειρία αυτή μπορεί να αποβεί δυσάρεστη, καθώς δημιουργούν σωματικά συμπτώματα ως αποτέλεσμα της ψυχολογικής και συναισθηματικής αντίδρασης στην τέχνη. Το σύνδρομο Stendhal ή σύνδρομο της Φλωρεντίας είναι μια ψυχοσωματική ασθένεια που προκαλεί γρήγορους χτύπους της καρδιάς, ίλιγγο, σύγχυση, ακόμη και παραισθήσεις, όταν εκτίθεται ένα άτομο στην τέχνη, συνήθως όταν η τέχνη είναι ιδιαίτερα όμορφη ή υπάρχει μεγάλος αριθμός έργων συγκεντρωμένα σε ένα χώρο.
Πήρε
το όνομά του από τον Γάλλο συγγραφέα Marie-Henri Beyle, περισσότερο
γνωστό με το ψευδώνυμο Stendhal, 
ο οποίος, το 1817, έγραψε για το ταξίδι
του στην πρωτεύουσα της Τοσκάνης: «Ήμουν σε ένα είδος έκστασης από την
ιδέα να βρεθώ στο Φλωρεντία… Με έπιασε ένας άγριος παλμός της καρδιάς…
το πηγάδι της ζωής στέρεψε μέσα μου και περπατούσα με διαρκή φόβο μήπως
πέσω στο έδαφος».
Το σύνδρομο περιγράφηκε κλινικά ως ψυχιατρική
διαταραχή το 1989 από την Graziella Magherini, ψυχίατρο στο νοσοκομείο
Santa Maria Nuova της Φλωρεντίας. 
Η Magherini παρατήρησε 106 ασθενείς,
όλοι τους τουρίστες, που παρουσίασαν ζάλη, αίσθημα παλμών, παραισθήσεις
και αποπροσωποποίηση βλέποντας έργα τέχνης όπως τα γλυπτά του
Μικελάντζελο και τους πίνακες του Μποτιτσέλι. Υπέστησαν «κρίσεις
πανικού, που προκλήθηκαν από τον ψυχολογικό αντίκτυπο ενός μεγάλου
αριστουργήματος, και εκείνου του ταξιδιού», είπε η Magherini το 2019,
σύμφωνα με το bbc.
Τα
κρούσματα του συνδρόμου συνεχίζουν να αναφέρονται σήμερα. «Συνήθως
συμβαίνει 10 - 20 φορές το χρόνο σε ορισμένους ανθρώπους που είναι πολύ
ευαίσθητοι και ίσως περίμεναν όλη τους τη ζωή να έρθουν στην Τοσκάνη»,
δήλωσε η Simonetta Brandolini d'Adda,
πρόεδρος της φιλανθρωπικής
οργάνωσης Friends of Florence. «Αυτά τα εμβληματικά έργα τέχνης, όπως
του Μποτιτσέλι, είναι πραγματικά συγκλονιστικά. Μερικοί άνθρωποι χάνουν
τον προσανατολισμό τους. Έχω δει συχνά ανθρώπους να αρχίζουν να κλαίνε,
μπροστά από τους πίνακες».
Η Γέννηση της Αφροδίτης του Μποτιτσέλι φαίνεται να είναι ένα ιδιαίτερο «έναυσμα». «Είχαμε τουλάχιστον μια επιληπτική κρίση μπροστά από τον πίνακα», είπε ο Eike Schmidt, ο διευθυντής του Ουφίτσι. «Ένας άλλος κύριος υπέστη επίσης καρδιακή προσβολή». Πρόκειται για τον Carlo Olmastroni, έναν 68χρονο άνδρα από την πόλη Bagno a Ripoli της Τοσκάνης, ο οποίος κατέρρευσε στο Ουφίτσι τον Δεκέμβριο του 2018. «Πλησίασα τη Γέννηση της Αφροδίτης του Μποτιτσέλι και ενώ θαύμαζα αυτό το αριστούργημα, οι αναμνήσεις μου εξαφανίστηκαν», αναφέρει ο ίδιος. Η ιστορία του έκανε γρήγορα τον γύρο του διαδικτύου και καταγράφηκε ως ένα από το πιο σοβαρά παραδείγματα του συνδρόμου Stendhal.
Ωστόσο, ο ίδιος προσθέτει: «Η διάγνωση δεν ήταν το σύνδρομο Stendhal, όπως κάποιοι νόμιζαν πιο ρομαντικά, αλλά η απόφραξη δύο στεφανιαίων αρτηριών. Ίσως, θαυμάζοντας τη Γέννηση της Αφροδίτης, αποφάσισαν ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο όμορφο για να δω και συσπάστηκαν μόνιμα!». Ευτυχώς, ο Olmastroni έχει αναρρώσει πλήρως, εν μέρει χάρη στην κοντινή παρουσία τεσσάρων γιατρών, συμπεριλαμβανομένων δύο καρδιολόγων που έτυχε να επισκέπτονταν το Ουφίτσι εκείνη την ημέρα. Τους αποκαλεί «φύλακες αγγέλους» του. Αν είχε υποστεί καρδιακή προσβολή στο σπίτι, μπορεί να είχε διαφορετική έκβαση η ιστορία.
Il direttore degli Uffizi Eike Schmidt questa mattina con Carlo Olmastroni
Το ζήτημα που αντιμετωπίζουν πολλοί
επαγγελματίες με την περιγραφή του συνδρόμου Stendhal ως ψυχιατρική
διαταραχή είναι ότι τα συμπτώματά του είναι τόσο δύσκολο να
διαφοροποιηθούν από αυτά των γενικότερων παθήσεων που συνήθως επηρεάζουν
τους τουρίστες. «Μερικές φορές στο Ουφίτσι ορισμένοι επισκέπτες
παθαίνουν καρδιακές προσβολές ή αισθάνονται άρρωστοι», λέει η Cristina
de Loreto,
ψυχοθεραπεύτρια που ζει και εργάζεται στη Φλωρεντία. «Αλλά θα
μπορούσε να είναι αγοραφοβία». Μια συναισθηματική αντίδραση στην τέχνη,
είπε, δεν συνιστά ψυχιατρική διαταραχή, ακόμα κι αν οδηγεί ή συμβάλλει
σε οδυνηρά ή επικίνδυνα συμπτώματα. «Τη στιγμή που παρατηρείς ένα έργο
τέχνης, υπάρχουν συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου που
ενεργοποιούνται – είναι όπως όταν βλέπεις έναν όμορφο άνδρα ή γυναίκα –
αλλά δεν αρκεί να πεις ότι είναι σύνδρομο. Δεν έχει ακόμη επικυρωθεί και
δεν μπορείτε να το βρείτε στο DSM-5, το εγχειρίδιό μας για τις ψυχικές
διαταραχές».
Η Di Loreto πιστεύει ότι κάτι άλλο μπορεί να συμβαίνει. Πιθανώς οι προσδοκίες των τουριστών από τη Φλωρεντία είναι τόσο υψηλές, τροφοδοτούμενες από την πανταχού παρουσία των έργων τέχνης, που δεν αντέχουν ψυχολογικά όταν τελικά την επισκέπτονται. Από αυτή την άποψη, το σύνδρομο Stendhal μπορεί να σχετίζεται με το σύνδρομο της Ιερουσαλήμ, το οποίο κάνει τους επισκέπτες αυτής της πόλης να καταρρέουν σε ψυχωτικές θρησκευτικές αυταπάτες και το σύνδρομο του Παρισιού, το οποίο κάνει τους τουρίστες να παρουσιάζουν οξεία ψυχιατρικά συμπτώματα όταν διαπιστώνουν ότι η γαλλική πρωτεύουσα δεν ανταποκρίνεται στις εξωπραγματικά υψηλές προσδοκίες τους. Τα λόγια του ίδιου του Stendhal – «ένα είδος έκστασης από την ιδέα του να είσαι στη Φλωρεντία» – φαίνεται να προσδίδουν σε αυτή τη θεωρία κάποια αξιοπιστία.
«Εδώ στη
Φλωρεντία, όπως και στη Βενετία, μπορείς να αναπνεύσεις την τέχνη»,
τονίζει ο Πάολο Μολίνο, ψυχοθεραπευτής. 
«Όπου κι αν στρίψεις στο κέντρο
της πόλης, σκοντάφτεις σε κάτι όμορφο. Είναι σαν να σε χαστουκίζουν στο
πρόσωπο». Ο Molino συμφωνεί με την Di Loreto, ωστόσο, ότι είναι δύσκολο
να περιγράψει κανείς το σύνδρομο Stendhal ως πάθηση από μόνο του ή να
διαχωρίσει τα συμπτώματά του από εκείνα που μπορεί να εμφανιστούν οι
κουρασμένοι ταξιδιώτες.Η ανησυχία του δεν έγκειται τόσο στο ζήτημα της
Φλωρεντίας που «σκοτώνει» τους τουρίστες, αλλά περισσότερο με τους
τουρίστες που σκοτώνουν τη Φλωρεντία.
«Το να είσαι στη Φλωρεντία είναι σαν να είσαι στη Ντίσνεϋλαντ για τέχνη», είπε. «Δεν μου αρέσει». Έχοντας ζήσει στη Φλωρεντία από όταν ήταν μαθητής, ο Μολίνο είναι τώρα ένας από τους πολλούς κατοίκους της πόλης που δεν τους αρέσει η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί γύρω από τον ιστορικό πυρήνα. «Δεν πηγαίνω ποτέ στο κέντρο της πόλης, αν μπορώ να το αποφύγω», είπε. «Είναι πολυσύχναστο».
Το σύνδρομο πάντως είναι ένα ιατρικό μυστήριο καθώς δεν υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία για τον ορισμό του ως ψυχιατρική διαταραχή, αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι οι ίδιες εγκεφαλικές περιοχές που εμπλέκονται σε συναισθηματικές αντιδράσεις ενεργοποιούνται κατά την έκθεση σε έργα τέχνης. Το μόνο σίγουρο πάντως είναι ότι η τέχνη ως επί το πλείστον δεν αποτελεί κίνδυνο για την υγεία, αλλά είναι ευεργετική και τονωτική για το σώμα και την ψυχή, αφού όπως πολλοί υποστηρίζουν κάνει καλό τόσο στην καρδιά όσο και στο μυαλό.
**********
Masterpieces from the National Gallery, London
Tour guided by: Christine Riding (The Jacob Rothschild Head of the Curatorial Department, The National Gallery, London)
Yusuke Kawase (Curator, The National Museum of Western Art, Tokyo) Works introduced in the tour: Chapter
1: Collecting the Italian Renaissance Carlo Crivelli, The Annunciation, with Saint Emidius, 1486 Chapter
2: Dutch Painting of the Golden Age Johannes Vermeer, A Young Woman seated at a Virginal, About 1670–72 Chapter
3: Van Dyck and British Portraiture Anthony van Dyck, Lady Elizabeth Thimbelby and Dorothy, Viscountess Andover, About 1635 Chapter
4: The Grand Tour Canaletto, Venice: A Regatta on the Grand Canal, About 1735 Chapter
5: The Discovery of Spain Francisco de Goya, The Duke of Wellington, 1812–14
Chapter 6: Landscape and the Picturesque Joseph Mallord William Turner, Ulysses deriding Polyphemus – Homer’s Odyssey, 1829 Chapter
7: French Modern Art in Britain Vincent van Gogh, Sunflowers, 1888
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου