Ζυράννα Ζατέλη*, «Ορατή σαν αόρατη»

1. Κριτική βιβλίου / «Αυτό, όταν έρθει η ώρα, θα μας το πεις εσύ»

Eυγενία Μπογιάνου**

avgi.gr 

4-5 λεπτά

---

Η Λεύκα θα ευχηθεί αυτός που θα γράψει γι’ αυτήν να μην μπορεί. Αποκαλυπτικό το μότο που επιλέγει η Ζυράννα Ζατέλη -από παλιό σημειωματάριο της Λεύκας, όπως λέει η ίδια-, στο ξεκίνημα του πολυαναμενόμενου, τελευταίου μέρους «Ορατή σαν αόρατη» της περίφημης τριλογίας «Με το παράξενο όνομα Ραμάνθις Ερέβους».

Ένα βιβλίο μικρότερο σε όγκο από αυτά που μας έχει συνηθίσει η Ζατέλη, καθώς κλείνει ένας κύκλος -και ανοίγει κάποιος άλλος, όπως αυτό διαφαίνεται από το ανοιχτό φινάλε-, παραδίδοντάς μας το απόσταγμα της σκέψης και της τέχνης της σε μια σπειροειδή περίτεχνη αφήγηση, όπου η μία ιστορία γεννά και διαδέχεται την άλλη, με τον στενό χαρακτηριστικό κύκλο των ηρώων να εμφανίζεται ξανά και με δεσπόζουσα μορφή την αινιγματική, αέρινη και συνάμα γήινη Λεύκα: αυτό το θαυμαστό alter ego της Ζατέλη, η οποία μοιάζει να δημιουργήθηκε μέσα στα χρόνια και τις δεκαετίες για να αυτοβιογραφήσει τη συγγραφέα καθώς εκείνη βιογραφεί τη Λεύκα. Συναντάμε ξανά τη Λεύκα μέσα στον χρόνο και μέσα στους τόπους που την έκαναν αυτό που είναι.

Μνήμες, εικόνες, λέξεις, αρώματα, τιτιβίσματα, άνεμοι, στάλες («από κείνες τις στάλες»), υλακές, ψίθυροι, μυστικά, όλα όσα απαρτίζουν το ιδιοσυγκρασιακό και τόσο αναγνωρίσιμο σύμπαν της Ζατέλη, είναι εδώ.

Αλλά η συγγραφέας κάνει ένα μεγάλο καθοριστικό βήμα: μας κάνει κοινωνούς στο εργαστήρι της γραφής της. Μας αποκαλύπτει -και άλλο τόσο μας αποκρύβει βέβαια- τον συγγραφικό εαυτό της. Αυτή, μια μοναδική μαστόρισσα της γραφής, που τόσο «γράφτηκε» για να γράψει. Γιατί πριν από τη χαρά του αποτελέσματος υπάρχει πάντα η βάσανος της διαδικασίας. Και συγχρόνως θέτει μια πλειάδα από ερωτήματα για την ηθική και τα όρια της γραφής.

«Έγραφε για να διαβάσει τι είχε ζήσει; Διηγιόταν τον εαυτό της να διηγείται ιστορίες; Μήπως γνώριζε απ’ την κοιλιά της μάνας της πως, όπως χρειάζεται να έχεις ‘υπάρξει’ καιρό πολύ πριν γεννηθείς, έτσι χρειάζεται να γράψει κανείς πολύ μέχρι να ξεκινήσει να γράφει;».

Η Λεύκα, για δέκα χρόνια, πριν αποφασίσει να δημοσιεύσει τα δικά της γραφτά, γίνεται το χέρι και οι λέξεις, ένα είδος συγγραφέα - φάντασμα, πίσω από μία ατάλαντη ματαιόδοξη γυναίκα με το όνομα Εζμίρα Σιουντεβά. Γράφει για λογαριασμό της όσα εκείνη δεν μπορεί. Είναι ορατή, μέσω της Σιουντεβά, και μαζί αόρατη. Πόσο «νόμιμο», πόσο έντιμο είναι αυτό το εγχείρημα; Ποια η πραγματική πρόθεση πίσω από το επικάλυμμα της επιβίωσης; Μέχρι πού μπορεί να φτάσει κανείς για να αφηγηθεί μια ιστορία;

Σε κάποιο σημείο του βιβλίου η Λεύκα μαζί με τον θείο Σέρκα -ο οποίος υπήρξε και μέντορας, καθώς τη μύησε στις χαρές της ανάγνωσης-, σε μια βόλτα τους στο βουνό, βλέπουν ένα νεκρό φίδι, μια οχιά με πολτοποιημένο κεφάλι, να κινείται σιγά - σιγά, «ζωντανή», σαν ζωντανή, καθώς μια ορδή μυρμηγκιών, με την επιμονή και το πείσμα τους, τη μετακινούν προς τη φωλιά τους.

Μια εικόνα που περικλείει όλη τη δύναμη κι όλες τις χάρες της αφηγηματικής τέχνης της Ζατέλη: Μια μεταφυσική η οποία πατάει γερά και με τα δύο πόδια πάνω στη γη. Η οποία τρέφεται από τα χώματα για να αιωρηθεί στους αιθέρες. Κι όλα αυτά με τη σκωπτική διάθεση και το υποδόριο χιούμορ τα οποία δημιουργούν ρωγμές στη σοβαρότητα και το «βάρος» των καταστάσεων.  Όπως εκεί όπου η Λεύκα «συνομιλεί» με τη νεκροκεφαλή του παππού της, του μυθικού Ντάφκου, και ο νεκροθάφτης κλείνει την πόρτα του οστεοφυλακίου για να μην τους πάρει κανένα μάτι.

Αλλά το να αναλύσεις περαιτέρω την αφηγηματική τέχνη της Ζυράννας Ζατέλη είναι σαν να προσπαθείς να απαντήσεις στο ερώτημα: «Γιατί έφυγε με τους λύκους η Ιουλία;».

«Αυτό, όταν έρθει η ώρα, θα το πεις εσύ» είχε πει στη Λεύκα ο θείος Σέρκας.

Info

Ζυράννα Ζατέλη

«Ορατή σαν αόρατη»

Εκδ. Καστανιώτη

368 σελ. Τιμή: 16 ευρώ

*Ζυράννα Ζατέλη - Βικιπαίδεια

Η Ευγενία **Μπογιάνου γεννήθηκε το 1968 στη Θεσσαλονίκη και ζει στην Αθήνα. Έχει εκδώσει τρεις συλλογές διηγημάτων: Μυστικό (2004), Κλειστή πόρτα (2012) και το Μόνο ο αέρας ακουγόταν (2016), ενώ το 2014 κυκλοφόρησε το μυθιστόρημά της Ακόμα φεύγει. Συνεργάζεται με την εφημερίδα Αυγή στην κριτική βιβλίου.