Τα γελοία "σκόιλ ελικίκου" του "Μεταφραστή" της Google

Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία Νίκος Σαραντάκος :"Μεταφραστικά λάθη, ανθρώπινα και άλλα"     από sarantakos.wordpress.com Πριν από μερικές μέρες μίλησα σ' ένα σεμινάριο σε φοιτητές του τμήματος Aγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΑΠΘ. Δεν πήγα δυστυχώς στη Θεσσαλονίκη, το σεμινάριο ήταν διαδικτυακό, απ' αυτά που τα λένε webinar στα αγγλικά. Οι Αγγλοσάξονες αγαπούν πολύ αυτούς τους "τηλεσκοπικούς" σχηματισμούς νέων όρων -το βάζω σε εισαγωγικά επειδή νομίζω πως η επίσημη ορολογία είναι "λεκτικός συμφυρμός". Και παρόλο που έχουμε και στη γλώσσα μας τέτοια φαινόμενα, που τα έχουν εξαιρετικά μελετήσει ο Θανάσης Νάκας και η Γεωργία Κατσούδα σε βιβλίο τους (κάποτε πρέπει κι αυτό να το παρουσιάσω εδώ), νομίζω πως εμείς δεν δείχνουμε τόσο μεγάλη έφεση σε αυτή την κοπτοραπτική λέξεων -προτιμάμε να κρατάμε ακέραια ή σχεδόν, πάντως σαφώς πιο διαφανή τα συστατικά τους μέρη. Όπως έχω ξαναγράψει, από τη Μέρκελ και τον Σαρκοζί οι Αγγλοσάξονες πλάσανε τον όρο Merkozy για να δηλώσουν το δίδυμο που είχαν συμπήξει αυτοί οι δυο πολιτικοί, ενώ εμείς σε ανάλογες περιπτώσεις κάναμε λόγο για Σαμαροβενιζέλους το 2012 και Τσιπροκαμμένους το 2015. Οπότε, το webinar δεν θα το πούμε, ξερωγώ, ιστο-νάριο, αλλά ιστοσεμινάριο ή διαδικτυακό σεμινάριο. Η πιάτσα βεβαίως το λέει webinar και κάνει τη δουλειά της. Αλλά πλατειάζω. Αυτά τα σεμινάρια γίνονται πρώτη φορά φέτος, σε συνεργασία της υπηρεσίας μου, του τμήματος Ελληνικής Μετάφρασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του ΑΠΘ, με πρωτοβουλία της καθηγήτριας Κυριακής Κουρούνη. Κι άλλες φορές έχουμε δώσει διαλέξεις σε ελληνικά πανεπιστημιακά τμήματα, με φυσική παρουσία, όμως πρώτη φορά διοργανώνεται ολόκληρος κύκλος (διαδικτυακών, είπαμε) σεμιναρίων -η τεχνολογία δίνει πλέον απλές και αδάπανες λύσεις. Και παρόλο που η φυσική παρουσία υπερέχει πάντοτε, δεν πρέπει να παραβλέπουμε τα αναντίρρητα πλεονεκτήματα της διαδικτυακής επαφής -τόσα και τόσα μαθήματα παραδίδονται πλέον μέσω Skype. Θα παραθέσω τώρα το κείμενο της εισήγησής μου, η οποία ήταν σύντομη επειδή την ίδια μέρα υπήρχε εισήγηση και άλλου συναδέλφου, που προηγήθηκε. Μίλησα για μεταφραστικά λάθη, παραθέτοντας κάποια παραδείγματα που θα σας είναι οικεία μια και τα έχω αναφέρει ξανά σε άλλες ομιλίες μου, και κάποια άλλα που δεν θα τα ξέρετε, κυρίως όσα αφορούν τα μεταφραστικά λάθη της αυτόματης μετάφρασης, που γίνεται από λογισμικό. Καλημέρα, σας ευχαριστώ που ήρθατε να με ακούσετε και ευχαριστώ την Κυριακή Κουρούνη για την τιμητική πρόσκληση να σας μιλήσω. Παίρνοντας τη σκυτάλη από τον ... θα σας μιλήσω για μεταφραστικά λάθη -και πώς να τα αποφεύγετε. Από μιαν άποψη, είμαστε συνάδελφοι, εφόσον έχω τελειώσει το Αγγλικό τμήμα της Φιλοσοφικής του ΕΚΠΑ, φυσικά πριν από καμιά τριανταριά χρόνια. Ήταν όμως το δεύτερο πτυχίο μου, αφού έχω και πτυχίο Χημικού Μηχανικού από το ΕΜΠ. Όταν σπούδαζα μηχανικός, μια συμβουλή που μας είχε δώσει ένας καθηγητής μας ήταν: στις επιστημονικές εργασίες σας, όπου έχετε πίνακα με ποσοστά, να προσέχετε το άθροισμα να βγαίνει 100, διότι αυτό το πράγμα το προσέχουν όλοι, είναι το πρώτο πράγμα που προσέχουν, ενώ πολλοί προσέχουν μόνο αυτό. Η συμβουλή αυτή διατηρεί την αξία της και για δικές σας εργασίες όπου υπάρχουν πίνακες ποσοστών, αλλά μια παρεμφερής συμβουλή που έχω να δώσω σε εσάς, σε σχέση με τις μεταφράσεις που θα κάνετε είναι η εξής: να δίνετε ιδιαίτερη προσοχή σε τίτλους έργων και σε κύρια ονόματα, διότι αν κάνετε λάθος εκεί, το λάθος αυτό χτυπάει στο μάτι και θα το δουν όλοι. Θα έλεγα μάλιστα ότι η μετάφραση τίτλων είναι από τα πιο άχαρα πράγματα, διότι στην καλύτερη περίπτωση αυτό που μπορείτε να περιμένετε είναι να αποφύγετε την κριτική –κανείς δεν θα σας παινέψει αν αποδώσετε σωστά έναν τίτλο, θα θεωρηθεί ότι είναι το αυτονόητο. Αν όμως λαθέψετε, ακόμα κι αν η διαφορά είναι επουσιώδης, αν ας πούμε γράψετε «Ο γάμος του Φίγκαρο» και όχι «Οι γάμοι του Φίγκαρο» θα σπεύσουν αμέσως να το επισημάνουν πολλοί. [Κατά σύμπτωση, με το θέμα αυτό ασχοληθήκαμε προχτές στα μεζεδάκια]. Για παράδειγμα, ας δούμε αυτή τη φράση, όπως τη μετέφρασε το Google Translate: In The Republic, Plato, speaking through his teacher Socrates, sets out to answer two questions. What is justice? Why should we be just? . Στη Δημοκρατία, ο Πλάτων, μιλώντας μέσω του δασκάλου του Σωκράτη, θέλει να απαντήσει σε δύο ερωτήσεις. Τι είναι η δικαιοσύνη; Γιατί πρέπει να είμαστε δίκαιοι; Όπως είπα, η μετάφραση αυτή προέρχεται από το Google Translate, αλλά έχω δει πάνω από μία φορά να αποδίδεται έτσι το έργο του Πλάτωνα. Θα σας δείξω ένα παράδειγμα πιο κάτω. Γιατί είναι λάθος; Παρόλο που η λέξη Republic αποδίδεται πράγματι Δημοκρατία, το έργο του Πλάτωνα, που βεβαίως γράφτηκε στα ελληνικά, έχει τίτλο Πολιτεία και στα αγγλικά αποδίδεται Republic. Δεν είναι τώρα η στιγμή να υπεισέλθουμε σε λεπτομέρειες για τη διαφορά των όρων republic και democracy, που η γλώσσα μας δεν έχει εύκολο δεύτερο μονολεκτικό όρο για να την αποδώσει, αρκεί να δούμε ότι όταν υπάρχει ελληνικός τίτλος αυτονόητα αυτόν πρέπει να χρησιμοποιήσουμε στη μετάφρασή μας. Αυτό το λάθος με τη... Δημοκρατία του Πλάτωνα θα το δείτε να επανέρχεται συχνά. Για παράδειγμα, σε άρθρο που δημοσιεύτηκε το 2015 σε διάφορους ιστοτόπους διαβάσαμε ότι: Συγκεκριμένα, τα πέντε πιο σημαντικά ακαδημαϊκά έργα όλων των εποχών, σύμφωνα με την βρετανική δημοσκόπηση είναι «η Καταγωγή των Ειδών» του Κάρολου Δαρβίνου, «Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο» του Καρλ Μαρξ και ο Φρίντριχ Ένγκελς, «τα Άπαντα του Σαίξπηρ,» η «Δημοκρατία» του Πλάτωνα και « η Κριτική του Καθαρού Λόγου» του Γερμανού φιλοσόφου Immanuel Kant. Αναπόφευκτα ίσως, το άρθρο περιείχε κι άλλα λάθη σε τίτλους πασίγνωστων έργων: Άλλες επιστημονικές εργασίες που περιλαμβάνονταν στην δημοσκόπηση και την ψηφοφορία ήταν ..... «Tο δεύτερο Φύλο» της Σιμόν ντε Μποβουάρ, «O πρίγκιπας» του Νικολό Μακιαβέλι, «1984» του George Orwell και το «Mια σύντομη Ιστορία της ώρας» του Στήβεν Χώκινγκ. Φυσικά, το έργο του Χώκινγκ A Brief History of Time έχει αποδοθεί, και σωστά, στα ελληνικά ως “Μια σύντομη ιστορία του χρόνου”. Όμως εδώ υπάρχει κι άλλο ένα λάθος, όχι τόσο σοβαρό και ίσως πιο δικαιολογημένο αλλά πάντως λάθος. Το πασίγνωστο έργο του Μακιαβέλι μπορεί να έχει τον τίτλο Il principe στο ιταλικό πρωτότυπο, The Prince στα αγγλικά, Le prince στα γαλλικά κτλ. αλλά στα ελληνικά έχει καθιερωθεί “Ο Ηγεμόνας” (ή, στις παλιές εκδόσεις, θα βρείτε και το καθαρευουσιάνικο “Ο Ηγεμών”). Ας δούμε ένα άλλο παράδειγμα, αυτό δημοσιευμένο σε μεγάλη εφημερίδα πριν από δέκα χρόνια. Άξονας της παράστασης είναι «Ο πόλεμος των Εβραίων» του ιστορικού Φλάβιους Ζοζέφ για τον πρώτο πόλεμο των Εβραίων με τους Ρωμαίους τον 1ο αι. μ.Χ.  Εδώ υπάρχουν δύο λάθη. Το ένα στον τίτλο, το άλλο στο όνομα του συγγραφέα. Προφανώς το πρωτότυπο ήταν γαλλικό, όπου αναφερόταν ως Flavius Josèphe, ο δε τίτλος του έργου του αναφερόταν ως La Guerre des Juifs, και η δημοσιογράφος, που ήξερε γαλλικά, μετέφρασε αυτό που έβλεπε. Όμως και πάλι πρόκειται για συγγραφέα της αρχαιότητας, που ήταν μεν Εβραίος, αλλά είχε και ελληνικό όνομα, στα ελληνικά ονομαζόταν Φλάβιος Ιώσηπος, και έγραψε ή μετέφρασε τα έργα του στα ελληνικά, και το συγκεκριμένο έργο είχε τον τίτλο “Περί του Ιουδαϊκού πολέμου”. Δεν χάλασε ο κόσμος αν το πούμε “Ιουδαϊκός πόλεμος” αλλά όχι και “Πόλεμος των Εβραίων”, και οπωσδήποτε όχι... Φλάβιους Ζοζέφ! Αυτά τα λάθη παλιότερα, που δεν υπήρχαν οι ευκολίες του Διαδικτύου, ήταν πολύ συχνά. Σήμερα είναι πολύ εύκολο να πληκτρολογήσουμε το κύριο όνομα που μας ενδιαφέρει και να δούμε ποιος ήταν, πώς προφέρεται το όνομά του και αν κάποιο έργο του έχει ήδη κυκλοφορήσει στα ελληνικά και με ποιον τίτλο. Δεν χρειάζεται δηλαδή να έχετε πλήρη εποπτεία της ελληνικής εκδοτικής κίνησης: αν θέλετε να δείτε πώς έχει μεταφραστεί στα ελληνικά ο τίτλος ενός βιβλίου, πηγαίνετε π.χ. στη biblionet.gr και βρίσκετε τον ελληνικό τίτλο. Κι έτσι αποφεύγετε ένα λάθος που είναι πολύ εύκολο να εντοπιστεί και να κακοχαρακτηρίσει τη μετάφρασή σας.[.........................] Μεταφραστικά λάθη, ανθρώπινα και άλλα | Οι λέξεις έχουν τη ...

Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία