Προηγείται η δημόσια υγεία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας;

(Μια συζήτησή μου με τον Γιούργκεν Χάμπερμας)

Θεόδωρος Γεωργίου*

7-9 λεπτά

efsyn.gr

---

ΑΠΟΨΕΙΣ

EUROKINISSI /ΝΑΤΑΛΙΑ ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Με το ξέσπασμα της υγειονομικής κρίσης, παγκοσμίως, η παραδεδομένη ηθική κατάσταση του ανθρώπου άρχισε να επανεξετάζεται. Ποια από τα κατοχυρωμένα στο Σύνταγμα δικαιώματα ισχύουν και ποια μπορούν να καταπατηθούν για να επικρατήσουν άλλα;

Ο θεωρητικο-πολιτικός διάλογος για τη σημασία και τον ρόλο των δικαιωμάτων φούντωσε, και κυριολεκτικά και μεταφορικά, όταν επιβλήθηκε το καθεστώς της «καραντίνας». Αυτή η πολιτική μέθοδος για να καταπολεμηθεί ο νέος ιός συνιστά και την αφετηρία για όλα όσα συμβαίνουν στη μεταβατική περίοδο μέχρι να κηρύξουμε ως παγκόσμιος υγειονομικός μηχανισμός το «τέλος της πανδημίας».

Σπούδασα στη Γερμανία και εκεί έμαθα τη στοιχειώδη λογική της σκέψης και του στοχασμού. Το τελευταίο διάστημα, στη γερμανική πολιτική δημόσια σφαίρα, διεξάγεται μια εμπεριστατωμένη συζήτηση για τα δικαιώματα στην εποχή της πανδημίας. Κάτι τέτοιο, δυστυχώς, δεν συμβαίνει στη δική μας πολιτική δημόσια σφαίρα. Εδώ όλοι, μα όλοι, εγκωμιάζουν τις κυβερνητικές πρωτοβουλίες για την τεχνοκρατική διαχείριση της υγειονομικής κρίσης. Δεν μπορούμε και πάλι δυστυχώς να αρθρώσουμε στοιχειώδη πολιτικό λόγο για όσα μας συμβαίνουν.

Στη σύντομη αυτή παρέμβασή μου, θα επισημάνω δύο πράγματα: το ένα έχει να κάνει με τη συνείδηση που αποκτά μια κοινωνία σε σχέση με την πανδημία και το άλλο αναφέρεται στον επαναπροσδιορισμό των σχέσεων σχετικά με τα δικαιώματα. Για το τελευταίο αυτό ζήτημα, είχα ατέρμονες τηλεφωνικές συζητήσεις με τον Γιούργκεν Χάμπερμας (τον δάσκαλό μου).

Ας αρχίσουμε λοιπόν από το τελευταίο αυτό ζήτημα: τα δικαιώματα, όπως π.χ. είναι η ανθρώπινη ζωή, η ατομική ελευθερία, τα πολιτικά και τα κοινωνικά δικαιώματα κ.λπ. στο συνταγματικό κείμενο, δεν ιεραρχούνται και επομένως δεν υπερτερεί το α έναντι του β. Ωστόσο απόλυτο μέγεθος είναι η «αξιοπρέπεια του ανθρώπου» σε όλα τα συνταγματικά κείμενα του νεωτερικού και σύγχρονου πολιτισμού. Σε ερώτησή μου προς τον Γιούργκεν Χάμπερμας τι ακριβώς συνέβη και εάν ίσχυσε αυτή η «πρώτη αρχή» συγκροτήσεως του ανθρώπινου κόσμου κατά τη φάση της «καραντίνας», η απάντησή του ήταν ότι η «αξία του ανθρώπου» δεν είναι μια υπεριστορική αρχή, αλλά προσδιορίζεται από τις εκάστοτε ιστορικές συνθήκες.

Θυμίζω στους αναγνώστες μας ότι στη θεωρία του για το «επικοινωνιακό πράττειν» ο Χάμπερμας θέτει την υπερβατολογική βάση της «ιδεώδους επικοινωνίας» ως πρώτιστη αρχή της ανθρώπινης κατάστασης. Κατά συνέπεια η θεωρητικο-πολιτική στάση του, σύμφωνα με την οποία η ανθρώπινη αξιοπρέπεια δεν καταπατήθηκε υπό το καθεστώς της «καραντίνας», δικαιολογείται. Το απόλυτο και υπερβατολογικό μέγεθός της ετέθη προς διαβούλευση, σε στάθμιση και σύγκριση προς άλλα δικαιώματα, όπως π.χ. προπάντων είναι η προστασία της ανθρώπινης ζωής.

Η συζήτηση συνεχίστηκε για να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η προστασία της ανθρώπινης ζωής, η ατομική ελευθερία και όλα τα πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα κατοχυρώνονται στα συνταγματικά κείμενα, αλλά τον τελικό λόγο έχει η ίδια η ζωή, ο κοινωνικός βιόκοσμος που προσδιορίζεται από την «ιοβόλο» επίθεση. Σ’ αυτό το βιοτικό πλαίσιο, αναζητείται ο επαναπροσδιορισμός των σχέσεων ανάμεσα στα δικαιώματα.

Φτάνουμε τώρα στο κατεξοχήν πολιτικό ζήτημα που θέτει η υγειονομική κρίση. Ποια είναι η συνείδηση που αναπτύσσει μια κοινωνία απέναντι σ’ αυτήν την κρίση; Η γερμανική πολιτική κοινωνία αντιδρά με τη διεξαγωγή δημόσιων συζητήσεων και διαβουλεύσεων για το σχετικό θέμα. Από την άλλη, η ελληνική πολιτική κοινωνία αντιμετώπισε την «ιοβόλο» επίθεση με την «καραντίνα», δηλαδή με την κατάργηση της ατομικής ελευθερίας, και ταυτόχρονα εκθειάζει την πολιτική ηγεσία που υιοθέτησε αυτή τη μέθοδο.

Στο συνειδησιακό επίπεδο, άραγε αυτή η στάση της ελληνικής κοινωνίας σημαίνει κάτι για την ίδια και ενδεχομένως για την ιστορική προοπτική της; Θέτουμε σε «καραντίνα» την ατομική ελευθερία και εξασφαλίζουμε τη δημόσια υγεία. Πώς άραγε ακούγεται αυτό στους Ελληνες πολίτες;

*καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης