Έτσι διαμορφώνουν την κοινή γνώμη και ανεβοκατεβάζουν κυβερνήσεις

Ο Νόαμ Τσόμσκι και τα μέσα ενημέρωσης

Κώστας Ζώρας
 * oμότιμος καθηγητής, πρώην αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου

8-9 λεπτά

efsyn.gr

---

Ο Νόαμ Τσόμσκι, διακεκριμένος μελετητής στο πεδίο των γλωσσολογικών σπουδών, αναδείχτηκε και σε έναν ριζοσπάστη διανοούμενο από τους πιο έγκριτους των ΗΠΑ.

Αναφερόμενος ο πολιτικός ριζοσπαστισμός του στην εξωτερική πολιτική της χώρας του ανέδειξε με θαυμαστή επάρκεια την ιμπεριαλιστική επιθετικότητα των ΗΠΑ με αρχικό επίκεντρο του ενδιαφέροντός του τον πόλεμο στο Βιετνάμ.

Στην εσωτερική πολιτική ανέπτυξε μια παγκοσμίως γνωστή ριζοσπαστική κριτική των μέσων μαζικής ενημέρωσης αναφερόμενος στα μοντέλα της «κυρίαρχης ιδεολογίας» και της «προπαγάνδας».

Με ένα ιδιαίτερα προβεβλημένο στην πολιτική επιστήμη και λογοτεχνία έργο τους, «Κατασκευάζοντας συναίνεση» (Manufacturing Consent, Λονδίνο, 2006), οι Νόαμ Τσόμσκι και Έντουαρντ Χέρμαν αναγνώρισαν και παρουσίασαν πέντε «φίλτρα» μέσω των οποίων «η κάλυψη των ειδήσεων και της πολιτικής διαστρεβλώνεται από τις δομές των ίδιων των μέσων».

Εδώ θα επιχειρήσουμε μια περιεκτική ένδειξη και αναφορά με τη μορφή της «ανάλυσης» των πέντε αυτών σημείων.

1. Τα επιχειρηματικά συμφέροντα των ιδιοκτητριών εταιρειών

Οι ιδιοκτήτριες εταιρείες των μέσων συγκροτούν το κέντρο βάρους του φαινομένου που αποκαλείται «διαπλοκή», δηλαδή του τριγώνου πολιτική, ιδιοκτησία μέσων και ευρύτερες επιχειρηματικές δραστηριότητες των ιδιοκτητών.

Τα επιχειρηματικά εν συνόλω, εντός και εκτός, συμφέροντα των εταιρειών αυτών αναπτύσσουν ισχυρούς δεσμούς και με τις τρεις υποτιθέμενα «διακριτές» εξουσίες του πολιτικού συστήματος.

Με τη νομοθετική γιατί διά της επικοινωνιακής και οικονομικής ισχύος τους επιτυγχάνεται η εκλογή πολλών βουλευτών. Ως εκ τούτου προκύπτει και η σχέση με την εκτελεστική εξουσία (ιδιαιτέρως στο κοινοβουλευτικό σύστημα διακυβέρνησης). Κυβέρνηση και σώμα αντιπροσώπων πειθαναγκάζονται ασφυκτικά στην εξυπηρέτηση αυτών των συμφερόντων. Χρειάζεται τόλμη, απεριόριστο πολιτικό θάρρος και ιδεολογική αντίσταση για να επισυμβούν εξαιρέσεις. Βεβαίως με πολιτικό κόστος πάντοτε.

Με τη δικαστική εξουσία η σχέση αναφοράς έγκειται στην απόπειρα άσκησης επιρροής επί αποφάσεων σχετικών με τα συμφέροντά τους ή με την προσωπική τύχη των ιδιοκτητών.

Οι ιδιοκτήτριες εταιρείες και άλλες, πολλαπλών αντικειμένων, στις οποίες όμως εμπλέκονται οι ίδιοι ιδιοκτησιακοί φορείς, διά των μέσων προβάλλουν μαζικά τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που προσφέρουν, με αποτέλεσμα να καταρρέει σχεδόν ο υγιής ανταγωνισμός ως στοιχείο του συστήματος της αγοράς.

2. Μια ευαισθησία στις απόψεις και τα συμφέροντα διαφημιστών και χορηγών

Κρατικές και ιδιωτικές διαφημίσεις και χορηγίες συναποτελούν μεγάλο μέρος των εσόδων των επιχειρηματικών και μη επιχειρηματικών μέσων και επομένως μπορούν εύκολα να καταστούν μοχλός κυβερνητικής πίεσης. Κλασικό παράδειγμα: αποκλείεται ένα μέσο από την κρατική διαφήμιση ή από τη διαφήμιση εταιρειών στενά συνδεόμενων με κυβερνητικούς φορείς. Αφόρητος πολλές φορές ο συντονισμός και η ταύτιση κρατικής, κυβερνητικής και ιδιωτικής διαφημιστικής προπαγάνδας.

3. Άντληση ειδήσεων και πληροφοριών από «παράγοντες της εξουσίας», όπως κυβερνήσεις και δεξαμενές σκέψης στηριζόμενες από επιχειρήσεις

Εντός και στα πέριξ του κυβερνητικού μεγάρου συγκροτείται σύστημα πολιτικών στελεχών, δημοσιολόγων, διανοητών και επιχειρηματικών εκπροσώπων που συντονίζει και κατευθύνει τις ειδήσεις και τον σχολιασμό τους στα ελεγχόμενα μέσα.

4. «Επικρίσεις» ή πιέσεις που ασκούνται σε δημοσιογράφους, συμπεριλαμβανομένων απειλών για αγωγές

Η εσωτερική δημοκρατία στα μέσα συμφερόντων εταιρειών είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Αποκλείεται η αντικειμενική παρουσίαση ειδήσεων και σχολίων αναφερομένων στις στενές ή ευρύτερες επιχειρηματικές δραστηριότητες των ιδιοκτητών και καθίσταται επίσης ιδιαίτερα δυσχερής η παρουσίαση ειδήσεων και σχολίων αντιθέτως προς την επικρατούσα στο μέσο ιδεολογική ή πολιτικοκομματική γραμμή, ιδίως όταν αυτή συνδέεται και εξυπηρετεί τα συγκεκριμένα συμφέροντα.

5. Τυφλή πίστη στα οφέλη του ανταγωνισμού της αγοράς και του καταναλωτικού καπιταλισμού

Δηλαδή τυφλή πίστη στο κυρίαρχο οικονομικό και κοινωνικό σύστημα και συνεχής και διαρκής προσπάθεια συντηρητικοποίησης της κοινωνίας και στήριξης θεσμών προς αυτή την κατεύθυνση (εκκλησία, αστυνομία, στρατός, άλλες εξουσίες οικονομικές και κοινωνικές).

Αδυναμία επομένως προβολής απόψεων επί προοδευτικών πολιτικών, κοινωνικών και φυλετικών ζητημάτων ή υπεράσπισης μειονοτήτων, προσφύγων, μεταναστών, ομοφυλόφιλων κ.λπ.

Η παραδοχή ότι ιδιοκτησιακά και συνδεόμενα με αυτά ευρύτερα επιχειρηματικά συμφέροντα διαμορφώνουν πάντοτε τη συνολική στάση των μέσων μαζικής ενημέρωσης θα ήταν ντετερμινιστική αν παραμελούσε τις τιμητικές εξαιρέσεις, όπως θαρραλέων δημοσιογράφων, μέσων με ιδιοκτησιακό καθεστώς μη αναφερόμενο στην ιδιωτική επιχειρηματικότητα, κομμάτων, κινημάτων και ακτιβιστικών πρωτοβουλιών για αντικειμενική και πλουραλιστική ενημέρωση και, τέλος, της λαϊκής αντίστασης όπως αυτή διαμορφώνεται από μια εξεγερτική κοινή γνώμη.

 Το Κατασκευάζοντας Συναίνεση: Ο ΝΟΑΜ ΤΣΟΜΣΚΥ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ είναι το βιβλίο της ονομαστής ταινίας με τον ίδιο τίτλο για τον παγκοσμίως ξακουστό γλωσσολόγο και κοινωνικό θεωρητικό Νόαμ Τσόμσκυ.

Με 12 βραβεύσεις σε φεστιβάλ, η ταινία έχει παιχτεί σε κατάμεστες αίθουσες σε πάνω από 220 πόλεις σε όλο τον κόσμο. Χαρτογραφεί τη ζωή του πιο περίφημου διαφωνούντος της Αμερικής, από τις ημέρες της παιδικής του ηλικίας που δούλευε στον πάγκο πώλησης εφημερίδων του θείου του στο Μανχάταν μέχρι το σημερινό του ρόλο ως ειλικρινούς κοινωνικού κριτικού.
Αυτός ο συνοδευτικός τόμος εξερευνάει ολόκληρο το φάσμα της σκέψης του Τσόμσκυ, από την πρωτοπόρα του δουλειά στη γλωσσολογία μέχρι τη ριζοσπαστική πολιτική τοποθέτησή του και μέχρι την ανάλυση των επαγγελματικών σπορ.
Το πλήρες απομαγνητοφωνημένο κείμενο της ταινίας συμπληρώνεται από καίρια αποσπάσματα από τα γραφτά, τις συνεντεύξεις και την αλληλογραφία του Τσόμσκυ, του συνεργάτη του συγγραφέα Edward S. Herman και άλλων. Επίσης συμπεριλαμβάνονται και κατοπινές συνδιαλέξεις ανάμεσα στον Τσόμσκυ και τους επικριτές του, πρόσθετο ιστορικό και βιογραφικό υλικό, σημειώσεις των κινηματογραφιστών της ταινίας, ένας σοβαρός οδηγός πηγών και πάνω από 270 φωτογραφίες από την ταινία.
Το Κατασκευάζοντας Συναίνεση: Ο ΝΟΑΜ ΤΣΟΜΣΚΥ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ σχεδιάστηκε έτσι ώστε να βοηθήσει τους αναγνώστες να κάνουν εύκολα μια επισκόπηση του εύρους της σκέψης του Τσόμσκυ. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Περιεχόμενα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
- Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ
ΠΡΩΙΜΕΣ ΕΠΙΡΡΟΕΣ
ΒΙΕΤΝΑΜ - ΕΝΑ ΣΗΜΕΙΟ ΚΑΜΠΗΣ
ΓΙΑ ΤΟ ΡΟΛΟ ΤΟΥ
- ΤΑ ΜΜΕ
Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΣΤΙΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ
ΕΝΑ ΜΟΝΤΕΛΟ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑΣ
Ο "ΠΟΛΕΜΟΣ" ΣΤΟΝ ΚΟΛΠΟ
ΜΙΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ - ΚΑΜΠΟΤΖΗ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ TIMOR
ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΤΗΤΑ - ΕΝΑΣ ΔΟΜΙΚΟΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ
"ΚΟΥΒΕΝΤΑ ΓΙΑ ΤΑ ΣΠΟΡ ΜΕ ΤΟ ΝΟΑΜ ΤΣΟΜΣΚΥ"
ΜΙΑ ΚΛΙΚΑ ΑΠΟ ΑΝΤΙ-ΣΥΝΩΜΟΤΙΣΤΕΣ
ΜΜΕ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ MEDIA, ΠΕΝΣΥΛΒΑΝΙΑ
ALTERNATIVE MEDIA
- Ο ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΟΣ
ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΡΑΔΟΧΕΣ
NIM CHIMPSKY: Ο ΧΙΜΠΑΤΖΗΣ
ΚΑΙ Η ΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΤΗ ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ
- Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΤΑΞΗ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ
ΠΕΡΙ ΠΑΙΔΕΙΑΣ
ΑΝΑΡΧΙΣΜΟΣ / ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΚΟΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ
ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ
- ΟΙ ΕΠΙΚΡΙΤΕΣ (ΜΕ ΕΔΡΑ ΤΑ ΜΜΕ)
WILLIAM F. BUCKLEY, JR. "FIRING LINE"
DAVID FRUM - ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ, WASHINGTON POST
JEFF GREENFIELD - ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ, "NIGHTLINE"
KARL E. MEYER - ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ ΚΥΡΙΩΝ ΑΡΘΡΩΝ, THE NEW YORK TIMES
PETER WORTHINGTON - ΣΥΝΤΑΚΤΗΣ, THE OTTAWA SUN
- ΟΙ ΕΠΙΚΡΙΤΕΣ (ΑΛΛΟΙ ΕΛΙΤ)
FRITZ BOLKESTEIN - ΠΡΩΗΝ ΟΛΛΑΝΔΟΣ ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΑΜΥΝΑΣ
MICHEL FOUCAULT - ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ
YOSSI OLMERT - ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΤΟΥ ΤΕΛ ΑΒΙΒ
JOHN SILBER - ΠΡΥΤΑΝΗΣ, BOSTON UNIVERSITY
TOM WOLFE - ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ
ΑΝΔΡΑΣ ΑΠΟ ΤΗ ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ ΑΠΟ ΤΟ LARAMIE
Η ΥΠΟΘΕΣΗ FAURISSON: ΕΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΜΕ ΠΕΡΙΕΡΓΗ ΕΠΙΜΟΝΗ
- Η ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ
ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΓΙΑ ΔΙΚΑΙΑ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΙΩΝ
ΜΕΤΑ ΤΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ
- ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΗ
ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΟΝ ΠΑΝΑΜΑ
ΝΙΚΑΡΑΓΟΥΑ
ΕΛ ΣΑΛΒΑΔΟΡ
- Η ΤΑΙΝΙΑ
ΟΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΣΟΜΣΚΥ
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ EMILE DE ANTONIO
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ
ΟΙ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΣΤΕΣ
ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΑΙ ΒΡΑΒΕΙΑ
ΠΩΣ ΝΑ ΠΑΡΑΓΓΕΙΛΕΤΕ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ
- ΟΔΗΓΟΣ ΠΗΓΩΝ
- ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ

 

Κατασκευάζοντας τη Συναίνεση: o Νόαμ Τσόμσκι και τα ΜΜΕ

-με ελληνικούς υπότιτλους /Η Ταινία