ΤΟ ΤΟΛΜΗΡΟ DE PROFUNDIS ΕΝΟΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟΥ ΔΑΣΚΑΛΟΥ

«Αναμνήσεις ενός μολυβένιου στρατιώτη»: Το νέο βιβλίο του ιστορικού Γιώργου Θ. Μαυρογορδάτου

---

Ο  γνωστός ιστορικός  Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος

[Γιώργος Μαυρογορδάτος - Βικιπαίδεια]

 

κυκλοφόρησε πριν από λίγο καιρό το νέο του βιβλίο Αναμνήσεις ενός μολυβένιου στρατιώτη. Πρόκειται για ένα τολμηρό  αυτοβιογραφικό έργο, στο οποίο αποκαλύπτει  την πανεπιστημιακή του διαδρομή, από την φοιτητική περίοδο  έως ως την έδρα του καθηγητή.
Μέσα από την αφήγησή του ξεδιπλώνεται ένα μεγάλο κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας , από την ταραγμένη περίοδο των Ιουλιανών , της χούντας και της Μεταπολίτευσης , έως τη θυελλώδη περίοδο της χρεοκοπίας . Οι ακαδημαϊκές εμπειρίες  του τον έφεραν σε αντιπαράθεση με τις χρόνιες παθογένειες  στο χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, γεγονός που του στέρησε τον τίτλο του ομότιμου καθηγητή μετά τη συνταξιοδότησή του.
Ο παράξενος τίτλος του βιβλίου  οφείλεται στην ταύτιση του πανεπιστημιακού δασκάλου  με τον μολυβένιο στρατιώτη του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν . Το άδοξο τέλος της πανεπιπιστημιακής του σταδιοδρομίας μοιάζει με το ταξίδι του στρατιώτη στον υπόνομο.

Από τον Πρόλογο του βιβλίου απόσπασμα

Όταν ήταν παιδί, ένα από τα αγαπημένα του παραμύθια ήταν ο Μολυβένιος Στρατιώτης του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Όταν πια γέρασε, αναρωτήθηκε γιατί. Ανακάλυψε τότε ότι η ταύτισή του με τον μολυβένιο ήρωα του παραμυθιού είχε τουλάχιστον τρία επάλληλα στρώματα. Πάνω-πάνω βρισκόταν το ερωτικό πάθος του στρατιώτη για τη χάρτινη χορεύτρια. Βαθύτερα βρισκόταν η αμετακίνητη προσήλωση του στρατιώτη στο καθήκον. Άλλωστε ο αρχικός, πλήρης τίτλος του παραμυθιού τον χαρακτήριζε ακριβώς έτσι: Den standhaftige tinsoldat. Στα αγγλικά: The Steadfast Tin Soldier. Τέλος, ακόμη βαθύτερα υπήρχε η εγγενής, η αθεράπευτη διαφορετικότητα του στρατιώτη. Όπως ίσως θυμάστε, ήταν ο τελευταίος της παρτίδας και δεν είχε απομείνει γι' αυτόν αρκετό μέταλλο. Βγήκε έτσι από το καλούπι με ένα μόνο πόδι, αλλιώτικος από τα άλλα είκοσι τέσσερα στρατιωτάκια του κουτιού. Ξεχώριζε, λοιπόν, εξαρχής από τους άλλους και αυτό δεν του βγήκε σε καλό.

Σκεφτόταν τώρα ότι αυτά τα τρία στοιχεία του παραμυθιού χαρακτήρισαν και τη δική του ζωή. Ποτέ δεν μπόρεσε να αποφύγει ούτε να χαλιναγωγήσει τον κεραυνοβόλο έρωτα. Κάθε φορά παραδινόταν σ' αυτόν ολοκληρωτικά και ανεπιφύλακτα, μολονότι τον οδήγησε σε πολλά και στο τέλος ανεπανόρθωτα λάθη. Άλλωστε, η χάρτινη χορεύτρια του παραμυθιού υποδηλώνει ακριβώς την εξιδανίκευση που συνεπάγεται ο έρωτας – φθαρτή και εύφλεκτη σαν χαρτί. Όπως ο κύριος Κόυνερ του Μπέρτολντ Μπρεχτ, έτσι κι εκείνος ζωγράφιζε κάθε φορά ένα πορτρέτο του αγαπημένου προσώπου και πάσχιζε ύστερα να μοιάσει το πρόσωπο στο πορτρέτο.

Το κράτος που είχε φανταστεί δεν έμοιαζε καθόλου με εκείνο του Χομπς, ούτε με εκείνο του Χέγκελ. (Και οι δύο τού προκαλούσαν πάντοτε αλλεργία.) Ήταν αποκλειστικά και μόνο το δημοκρατικό κράτος, στη χώρα όπου έτυχε να γεννηθεί. Αυτό αγάπησε και υπηρέτησε πιστά. Αυτό τον πρόδωσε, όπως τόσες άλλες του αγάπες.

Πιο αινιγματικό, πάντως, του φαινόταν το δεύτερο στοιχείο. Από πού προήλθε, άραγε, η έμμονη ιδέα του καθήκοντος, από την οποία δεν κατάφερε ποτέ να απαλλαγεί; («Να χειραφετηθεί» θα ταίριαζε ίσως περισσότερο, αλλά και τώρα ακόμη δίσταζε να το ξεστομίσει.) Από το οικογενειακό περιβάλλον; Από τα γονίδια; Ο παππούς του έλεγε ότι ήθελε να κυκλοφορεί με το μέτωπο καθαρό (χωρίς να αναφέρεται στη συζυγική πίστη). Έτσι κι εκείνος άρχισε από μικρός να αισθάνεται την προσωπική ακεραιότητα ως απόλυτη ψυχική ανάγκη. Πρωταρχικό του μέλημα: να έχει τη συνείδησή του ήσυχη – ή σχεδόν ήσυχη. Κάθε φορά που χρειάστηκε να διαλέξει ανάμεσα στο συμφέρον του και το καθήκον του, σε μικρά και μεγάλα πράγματα, ήταν βέβαιος ότι, αν προτιμούσε το πρώτο παραβιάζοντας το δεύτερο, αργά ή γρήγορα η ένοχη συνείδηση και προπαντός η μειωμένη αυτοεκτίμηση θα ακύρωναν το όποιο όφελος.
Κάποτε που δίδασκε στην Ιταλία, έτυχε να διαβάσει στην εφημερίδα «La Repubblica» τη νεκρολογία ενός ανώτατου κρατικού λειτουργού. Τον συγκλόνισε και του εντυπώθηκε ανεξίτηλα η εξής φράση για τον νεκρό: «Όλη του τη ζωή υπηρέτησε με αφοσίωση το Κράτος – όχι το Κράτος όπως ήταν στην πραγματικότητα, αλλά την ιδέα που είχε ο ίδιος για το Κράτος». Έτσι κι εκείνος υπηρετούσε ένα κράτος όπως το είχε φανταστεί – όχι αυθαίρετα, αλλά με βάση τα διαβάσματα και τα ακούσματα που τον είχαν διαπλάσει, από μικρή ηλικία μέχρι και το μάθημα του Συνταγματικού Δικαίου στο πρώτο έτος του πανεπιστημίου. Υπήρχε δηλαδή και εδώ το στοιχείο της εξιδανίκευσης, όπως σε κάθε αγάπη, σύμφωνα με τον κύριο Κόυνερ.

Το κράτος που είχε φανταστεί δεν έμοιαζε καθόλου με εκείνο του Χομπς, ούτε με εκείνο του Χέγκελ. (Και οι δύο τού προκαλούσαν πάντοτε αλλεργία.) Ήταν αποκλειστικά και μόνο το δημοκρατικό κράτος, στη χώρα όπου έτυχε να γεννηθεί. Αυτό αγάπησε και υπηρέτησε πιστά. Αυτό τον πρόδωσε, όπως τόσες άλλες του αγάπες.

Μένει το τρίτο στοιχείο: η διαφορετικότητα. Όπως με τον ήρωα του Άντερσεν, αυτή είχε και στη δική του περίπτωση αφετηρίες σωματικές, όπως π.χ. το ότι φόρεσε πολύ μικρός γυαλιά. Ως «γυαλάκιας» βρέθηκε αποκλεισμένος από τις βίαιες συμμορίες και συγκρούσεις των συνομηλίκων του, ενώ απέκτησε και ο ίδιος αποτρεπτική επίγνωση της μειονεξίας του στον αθλητισμό. Δεν υπήρχαν τότε άθραυστα γυαλιά! (Μόνο η ξιφασκία τού ταίριαζε, επειδή ακριβώς η μεταλλική μάσκα προστάτευε τελείως το πρόσωπο και τα γυαλιά του.) Με τις τότε συνθήκες, ήταν ίσως φυσικό ο «γυαλάκιας» να στραφεί στα βιβλία και να γίνει πρόωρα διανοούμενος.
*

Ο Γιώργος  Μαυρογορδάτος συνομιλεί με τον διευθυντή του Ιανού Νίκο Θρασυβούλου  για την προσωπική του διαδρομή 

********************

 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Η ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΘΗΜΑ ΤΩΝ ΑΝΙΣΤΟΡΗΤΩΝ "ΜΑΚΕΔΟΝΟΠΛΗΚΤΩΝ" , ΟΤΙ Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ!

Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος: «Μόνον η Αρχαία Μακεδονία είναι μία και ελληνική»