Αλαλούμ, αλαλούμ, άλλη γλώσσα μιλάμε , μάζεψέ τα να πάμε πιο καλά στο Χαρτούμ

Διπλωματικά μεζεδάκια

Αλιευθέντα  από το εξαιρετικό ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου " Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία" (sarantakos.wordpress.com)

13 Ιανουαρίου, 2018

Γιατί διπλωματικά; θα αναρωτηθείτε. Δεν υπαινίσσομαι τις συνομιλίες που θα γίνονται για το όνομα της γειτονικής μας ακατονόμαστης χώρας, ούτε άλλη δραστηριότητα πρέσβεων και λοιπών διπλωματών.
Είπα να ονομάσω έτσι τα μεζεδάκια αυτής της εβδομάδας επειδή η μισή ελληνική μπλογκόσφαιρα έχει βαλθεί από προχτές να διπλώνει χάρτες και να βλέπει ποιο μέρος πέφτει πάνω σε ποιο άλλο.
Όλα ξεκίνησαν από τη δήλωση του Κυριάκου Μητσοτάκη, σε περιοδεία στη Μακεδονία, ότι «Εμείς οι Κρητικοί έχουμε μια ιδιαίτερη ευαισθησία στα ζητήματα της Μακεδονίας. Αν διπλώσεις τον χάρτη της Ελλάδας στα δυο θα ‘ρθει η Κρήτη να πέσει πάνω στη Μακεδονία και η Μακεδονία πάνω στην Κρήτη».
Κάποιοι πάντως που όντως διπλωσαν τον χάρτη είδαν πως η Κρήτη πέφτει πάνω στη Θράκη, άλλοι πάλι πρότειναν να ονομαστεί Βόρεια Κρήτη η ακατονόμαστη χώρα, ενώ μια μικρή επιλογή αντιδράσεων υπάρχει εδώ.
Σήμερα δεν λεξιλογούμε, αλλιώς θα λέγαμε ότι και οι διπλωμάτες και τα διπλώματα των σχολών και των πανεπιστημίων από το «διπλώνω» (ή έστω το αρχαίο διπλόω-ώ) προέρχονται, αλλά αυτό το αφήνουμε για κάποιο μελλοντικό λεξιλογικό άρθρο.
* Πάντως, για να τελειώσουμε με τα διπλωματα, να πούμε ότι αν μπορούσαμε να διπλώσουμε ένα κομματι χαρτί 23 φορές, το πάχος του θα έφτανε το ένα χιλιόμετρο. Μην το δοκιμάσετε στο σπίτι και μην το πείτε στον Κούλη.
* Ένας άλλος τίτλος που είχα σκεφτεί για το σημερινό άρθρο ήταν «πολυνομοσχεδιακά μεζεδάκια» μια και αυτές τις μέρες ψηφίζεται το (πέμπτο; δέκατο; ) πολυνομοσχέδιο της μνημονιακής εποχής. Ωστόσο, δεν μπόρεσα να παρακολουθήσω καθολου συνεδριάσεις της Βουλής κι έτσι δεν έχω κανένα σχετικό μαργαριτάρι, οπότε θα περιοριστώ σε ένα φαινόμενο ακλισιάς που το ξεσηκώνω από τη Λεξιλογία.
Όπως λοιπόν επισημαίνει ο φίλος Εαρίων, στο πολυνομοσχέδιο που συζητιέται στη Βουλή αυτές τις μέρες και στις διατάξεις για τα καζίνα (βλ. άρθρα 357-378, σσ. 1236-1281 του σχεδίου νόμου, και σσ. 282-309 της αιτιολογικής έκθεσης) χρησιμοποιείται αποκλειστικά ο άκλιτος τύπος (τα καζίνο, των καζίνο).
Δεν είναι δυστυχώς η πρώτη φορά που χρησιμοποιείται σε επίσημο κείμενο ο απαράδεκτος άκλιτος τύπος για μια λέξη απόλυτα και αβίαστα ενταγμένη στο κλιτικό της νεοελληνικής. Όλα τα λεξικά και όλες οι πηγές κλίνουν κανονικά τη λέξη: του καζίνου, τα καζίνα, των καζίνων.
Θυμίζουμε ότι στα ιταλικά casino είναι ο οίκος ανοχής. Ελπίζω αν ψηφιστούν οι σχετικές διατάξεις, στην τελική νομοτεχνική επιμέλεια να αντικατασταθούν οι άκλιτοι τύποι.
* Μου το έστειλαν, νομιζα ότι το έχουμε ήδη παρουσιάσει αλλά ψάχνοντας δεν βρήκα να έχουμε γράψει για το φονικό κόκκινο όπλο που πετάει μαλάκες.
Το ιστολόγιο αθλοθετεί ειδικό βραβείο (σπαμακόπιτα) σε όποιον βρει να μας πει ποια ήταν η αγγλική φράση.
* Ο Περικλής Κοροβέσης, που τον είχαμε μελετήσει και στα μεζεδάκια της περασμένης εβδομάδας σχετικά με την άγνωστη Μαχνοβίτσα (διάβαζε: Μαχνοβτσίνα) επανήλθε με νέο άρθρο που επιχειρεί να απαντήσει στους αναγνώστες του που διαφώνησαν -νομίζω ότι δεν απαντάει αλλ’ υπεκφεύγει, ωστόσο είπαμε ότι σήμερα δεν μπαίνουμε στην ουσία και μόνο μαζεύουμε μαργαριτάρια. Και ο Περικλής δεν μας άφησε να φύγουμε με άδεια χέρια, αφού στο άρθρο του αναφέρεται στους Λευκούς «με επικεφαλής τον στρατηγό Ντενίκιν και μετά τον Βράγκλερ».
Και αναρωτιέμαι, o μαύρος βαρόνος, ο Πιοτρ Νικολάγεβιτς Βράγκελ, λέτε να φορούσε τζιν μάρκας Ράνγκλερ;
* Τα γλωσσικά μουστάκια της εβδομάδας σε είδηση που ακούστηκε πολύ και απο τα δελτία των καναλιών, για τη «διάσωση γυναίκας ορειβάτη» στον Όλυμπο. Το άκουσα και αναρωτήθηκα γιατί ο ορειβάτης απομακρύνθηκε απο τη γυναίκα του και δεν την πρόσεχε, αλλά αμέσως μετά συνειδητοποίησα οτι εννοούσαν «για τη διάσωση ορειβάτισσας» στον Όλυμπο.
Βλέπετε, το θηλυκό του ορειβάτη είναι η ορειβάτισσα, όπως του ποδηλάτη είναι η ποδηλάτισσα, όπως του πελάτη είναι η πελάτισσα. Θα μπορούσε να είναι και η ορειβάτρια, αν και αυτός ο τύπος είναι σπάνιος -άλλα ανάλογα ουσιαστικά σε παροξύτονο -της πράγματι σχηματίζουν διπλότυπο θηλυκό (κωπηλάτισσα και κωπηλάτρια), άλλα πάλι μόνο σε -τρια (πχ η εργάτρια ή η αναβάτρια), το βέβαιο είναι πως το «γυναίκα ορειβάτης» δεν είναι αποδεκτό, όπως δεν θα λέγαμε «γυναίκα πελάτης» ή «γυναίκα εργάτης».
* Βραβείο κακομεταφρασμένου άρθρου, για την εβδομάδα που μας πέρασε, σε οικονομικό άρθρο του in.gr, που εκθέτει τα 10 βήματα για την έξοδο της Ελλάδας από το μνημόνιο. Άφθονα τα μαργαριτάρια όπως θα δείτε κάνοντας και μια σύγκριση με το πρωτότυπο, από το «οι ισολογισμοί των ελληνικών δανειστών θα δοκιμαστούν με άγχος» (δηλαδή: the balance sheets of Greek lenders will be stress-tested!!) στην αρχή έως το «τη μεταπολεμική ζωή της Ελλάδας» (δηλαδή: the post-program life for Greece) στο τέλος. Τα ενδιάμεσα μαργαριτάρια τα βρίσκετε μόνοι σας.
* Από τον κυπριακό Πολίτη, η δαμόκλειος σπάθη μετατράπηκε σε «δαμόκλειός σπαθί» (έτσι, με δύο τόνους για κιμπαριλίκι).
* Κι άλλα γλωσσικά μουστάκια, κατά σύμπτωση σε ουσιαστικό πολύ παρόμοιο με τον ορειβάτη που είδαμε πιο πάνω.
Αυτή τη φορά όμως σε είδηση με ακροβάτη. Ο τίτλος είναι: Κόβει την ανάσα. Ακροβάτης πέφτει από ύψος 12 μέτρων.
Αν διαβάσετε το άρθρο, θα δείτε ότι από ύψος 12 μέτρων έπεσε γυναίκα, η Γιούλια Τικάεβα, άρα ακροβάτισσα. Ο ακροβάτης δεν είναι επίκοινο ουσιαστικό, έχει θηλυκό, την ακροβάτισσα, ούτε λειτουργεί εδώ συμπεριληπτικά το αρσενικό.
* Έμαθα μια λέξη που δεν ήξερα, γαμοβάπτιση. Σημαίνει να γίνεται μαζί η τελετή του γάμου με τα βαφτίσια του παιδιού ή των παιδιών που έχει το ζευγάρι. Η συνήθεια είναι αρκετά διαδεδομένη τα τελευταία χρόνια, για λόγους οικονομίας (γλιτώνεις ένα τραπέζι) αλλά εγώ δεν έχω ακόμα τόσο μεγάλα παιδιά κι έτσι δεν την είχα πάρει είδηση.
Αυτό το απαγόρεψε, με προσωπική διαταγή, που δεν φαίνεται να στηρίζεται σε ιερούς κανόνες, ο Μητροπολίτης Χίου στην επικράτειά του.
Ο συντάκτης ύλης προτίμησε την παύλα (γαμο-βαπτίσεις) αλλά μέσα στο άρθρο η λέξη γράφεται ενιαία (γαμοβαπτίσεις και γαμοβάφτιση).
Η παύλα δικαιολογείται αν θεωρήσουμε ότι πρόκειται για εφήμερο σχηματισμό ή για νεολογισμό που δεν έχει καθιερωθεί -κι έτσι βάζουμε την παύλα για να δείξουμε τα συστατικά μέρη.
Υπάρχει βέβαια και το ενδεχόμενο σύγχυσης με την υποθετική λέξη που θα είχε πρώτο συνθετικό όχι τον γάμο αλλά το γαμώ, διότι κι αυτές οι λέξεις γράφονται με όμικρον, που είναι το συνδετικό της ελληνικής (γαμοσταυρίδι κτλ. ή και ως πρόθημα, πάρε πιο κει αυτό το γαμοτσίγαρο, μας ντουμάνιασες).
Όπως είπε κι ένας φίλος στο Φέισμπουκ, όταν έλεγα «έχω να πάω και σε μια γαμοβάφτιση» εννοούσα, «γαμώτο, έχω να πάω και σε μια βάφτιση», αλλά έμαθα κι εγώ εδώ και έναν χρόνο από την (κατά φαντασία) πολύ θρήσκα κοπέλα μου ότι γαμοβάφτιση είναι γάμος και βάφτιση δύο σε ένα.
Το slang.gr φυσικά έχει τη λέξη από το 2010, με εκτενή ανάλυση.
* Και πάλι από το in.gr, άρθρο με τον αινιγματικό τίτλο: Λαμία: Χωρίς Ογκολόγο και έναν Αναισθησιολόγο έμεινε το νοσοκομείο.
Τελικά υπάρχει ή όχι αναισθησιολόγος στο νοσοκομείο; Διαβάζοντας το άρθρο διαπιστώνουμε ότι κανονικά υπάρχει μία αναισθησιολόγος -προβλέπονται τρεις θέσεις αλλά οι δύο λείπουν με μακροχρόνιες άδειες. Αν ο τίτλος ήταν «και με έναν αναισθησιολόγο» (ή «και με έναν μόνο αναισθησιολόγο») θα ήταν πολύ σαφέστερος.
* Tη φωτογραφία αριστερά μού την έστειλαν, δεν ξέρω αν ειναι αυθεντική, ίσως ο καταστηματάρχης δίνει ευφάνταστα ονόματα στα πιάτα του.
Αναρωτιέμαι, αν η μικρή κάνει 18, πόσο να κάνει η μεγάλη;
* Και το κακό με τα γλωσσικά μουστάκια (ή τη γλωσσική μπούρκα, αν προτιμάτε) τριτώνει, με άρθρο του Χάφιποστ για ένα συμβάν στη θάλασσα, όπου: Τεράστια φάλαινα προστατεύει δύτη από καρχαρία βάζοντάς την κάτω από το πτερύγιο.
Ποιαν έβαλε κάτω απο το πτερύγιο; Πρέπει να διαβάσουμε το άρθρο για να καταλάβουμε ότι η φάλαινα προστάτεψε μια δύτρια.
Για να είμαι δικαιος, σε αντίθεση με την ορειβάτισσα και την ακροβάτισσα που είχαμε στα προηγούμενα παραδειγματα, το θηλυκό του δύτη είναι σπανιότερο (ας πει και ο Δύτης μας) οπότε ο συντάκτης έχει ένα ελαφρυντικό.
Πρέπει επίσης να αναγνωρίσω ότι ακόμα κι αν αντί για «δυτη» είχαμε έναν αναγνωρισμένο επίκοινο τύπο, πάλι θα δοκιμάζαμε ένα μικρό ξάφνιασμα διαβάζοντας, π.χ. Τεράστια φάλαινα προστατεύει ναυαγό από καρχαρία βάζοντάς την κάτω από το πτερύγιο. Το μυαλό πάει στο αρσενικό καταρχήν.
* Μεγάλο και ενδιαφέρον αρθρο για τον ξεχασμένο κύκλο αίματος στη Βόρεια Ιρλανδία, αλλά με κάμποσα λαθάκια, όπως ένα «ένθεν κείθεν» που θα έπρεπε ή να είναι «ένθεν κακείθεν» ή να ειπωθεί αλλιώς.
Όταν λέμε ότι κάποιος «αιματοκύλησε» ένα μέρος, σημαίνει ότι προκάλεσε αιματοχυσία, ότι έχυσε αίμα άλλων. Έτσι, όταν διαβάζουμε «Οι 13 νεκροί που αιματοκύλησαν τα σοκάκια έχτισαν τον μύθο του Bloody Sunday», σκεφτόμαστε 13 ζόμπι που σκοτώνουν κόσμο. Στην πραγματικότητα, 13 ήταν τα θύματα της Ματωμένης Κυριακής, αλλά δεν αιματοκύλησαν τα σοκάκια αλλά έβαψαν με το αιμα τους τα σοκάκια. Διαφέρει.
* Μαργαριτάρι ημερολογιακό. Γράφτηκε σε ελληνικά μέσα ενημέρωσης (παράδειγμα) ότι «Πλήθος Παλαιστίνιων διαδηλωτών επιτέθηκε στο αυτοκίνητο του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεόφιλου Γ΄ την ώρα που προσερχόταν για την λειτουργία των Θεοφανείων στη Βηθλεέμ.»
Πράγματι, οι διαδηλωτές διαμαρτύρονται επειδή το Πατριαρχείο πουλάει εκτάσεις σε Εβραίους επενδυτές. Αλλά γιατί πήγαινε στη Βηθλεέμ ο Πατριάρχης και όχι στον Ιορδάνη για τη λειτουργία των Θεοφανίων;
Διότι, απλούστατα, δεν πήγαινε να γιορτάσει τα Θεοφάνια αλλά τα Χριστούγεννα! Μπορεί τα επεισόδια να έγιναν στι 6 Ιανουαρίου, όμως το Πατριαρχείο ακολουθεί το Ιουλιανό (παλιό) ημερολόγιο κι έτσι τα Χριστούγεννα γιορτάζονται στις 7 Ιανουαρίου. Τα Θεοφάνια αργούν ακόμη.
Το ρεπορτάζ του Ρόιτερς σωστά αναφέρει για Χριστούγεννα, αλλά οι δικοί μας ξέρουν καλύτερα και το διόρθωσαν!
* Σε πολύ ενδιαφέρον άρθρο για μια νέα τεχνολογία που έδωσε στους ερευνητές τη δυνατότητα να διαβάζουν μεσαιωνικά χειρόγραφα (συμβόλαια και τα λοιπά) χωρίς να τα ανοίγουν, διαβάζουμε ότι αυτό έγινε δυνατό επειδή είχαν χρησιμοποιηθεί «παλιά ευρωπαϊκά μελάνια από όζο σιδήρου» που έτσι τα διάβασε ο τομογράφος.
Όζος είναι ο ρόζος, το εξόγκωμα και άλλα τέτοια πράγματα. Αγνοώ τι είναι ο όζος σιδήρου, νομίζω πως δεν υπάρχει τέτοιο πράγμα. Στο αντίστοιχο γαλλικό άρθρο βρίσκω απλώς ότι είχαν χρησιμοποιηθεί «μελάνια με βάση τον σίδηρο». Αναρωτιέμαι πώς προέκυψε ο όζος.
* Σε ρεπορτάζ για τον εορτασμό των Θεοφανίων στη Ναύπακτο διάβασα ότι οι καιρικές συνθήκες ήταν ιδανικές «μεσούσης του χειμώνα». Όταν δεν μιλάς μπαμπά σου γλώσσα, καταλήγεις στον Μεσούση και στον Μπιρμπίλη.
* Και σε άρθρο για μια γυναίκα που βρέθηκε νεκρή, διαβάζουμε ότι: Μυστήριο πέπλου «καλύπτει» την υπόθεση.

Προφανώς τα εισαγωγικά μπήκαν επειδή το μυστήριο πέπλου δεν καλύπτει καλά. Αν ήταν πέπλο μυστηρίου, τότε θα κάλυπτε χωρίς εισαγωγικά την υπόθεση!
* Με χαρά παρατηρώ ότι το in.gr άρχισε να βάζει τόνους στα τονούμενα κεφαλαία, κάτι που πολλοι ιστότοποι εξακολουθούν να μην το κάνουν -το κακό ανάγεται στον πρώτο καιρό των υπολογιστών, όταν οι κωδικοί ascii των ελληνικών Ά, Έ, Ό κτλ. είχαν αντιστοιχιστεί σε άλλες λειτουργίες.
Ωστόσο, τώρα βάζουν τόνους κι εκεί που δεν πρέπει, κι έτσι διάβασα πως στην υπόθεση του εκπλειστηριασμού των γραφείων που νοικιάζει η ΛΑΕ, «Όργιλη ήταν η αντίδραση του Π. Λαφαζάνη» -όργιλη, με πεζά.
* Kαι κλείνω μ’ ένα αστείο κολάζ από τιτιβίσματα διάφορων εποχών (αυτό ειναι το κακό, ενώ τα λόγια πετούν και φεύγουν…) του πολιτευτή Κ. Αϊβαλιώτη. Ποια είναι η δεύτερη ομορφότερη Ελληνίδα;