Η νέα τάση στη διατροφή λέγεται διαλείπουσα νηστεία
Με αφορμή τη Μεγάλη
Τεσσαρακοστή, το «Κ» αποφάσισε να διερευνήσει αυτό το θέμα. Πόσο
συνδέονται οι σύγχρονες νηστείες με τις παραδοσιακές; Ποια είναι τα
οφέλη της εκούσιας αφαγίας; Ο λόγος που την ακολουθούν σήμερα οι
άνθρωποι είναι απλώς για να χάσουν κιλά; Ή συντρέχουν άλλοι λόγοι; Οταν
χαλιναγωγείται η όρεξη για φαγητό, βελτιώνεται η λειτουργία του
οργανισμού;
Ολα ξεκίνησαν με ένα ντοκιμαντέρ του BBC που προβλήθηκε στην τηλεόραση το 2012. Ο τίτλος του; «Eat, Fast, Live Longer», δηλαδή: «Φάε, νήστεψε, ζήσε περισσότερο». Ο δημοσιογράφος Michael Mosley εξέταζε αν η νηστεία βοηθάει τον άνθρωπο να ζήσει καλύτερα και άρα περισσότερο. «Αγαπώ τη ζωή και γι’ αυτό θέλω να παραμείνω νέος και δραστήριος για όσο περισσότερο μπορώ», λέει στην αρχή της τηλεοπτικής του έρευνας ο 58χρονος Βρετανός τηλεπαρουσιαστής. Και συνεχίζει: «Γνωρίζω όλες τις βασικές συμβουλές που πρέπει να ακολουθεί κανείς για να παραμένει υγιής. Αλλά στη δική μου περίπτωση αυτό δεν φαίνεται να λειτουργεί. Ανακάλυψα ότι το σώμα μου δεν είναι πρότυπο υγείας». Ο Μάικλ Μόσλεϊ ύστερα από υπερατλαντικά ταξίδια και συζητήσεις με Αμερικανούς επιστήμονες κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η αποχή από το φαγητό συνδέεται με την ευεξία και τη μακροζωία. Η επιτυχία του ντοκιμαντέρ ήταν τόσο μεγάλη, που πυροδότησε τη νέα αυτή τάση διατροφής. Μάλιστα, ο ίδιος ο δημοσιογράφος έγραψε σχετικό βιβλίο, το «Fast Diet», το οποίο κάνει θραύση στο εξωτερικό.
Δεν είναι ο μόνος, όμως, που έχει ασχοληθεί με το αντικείμενο. Τελευταία κυκλοφορούν στην αγορά εκδόσεις για τις διάφορες μορφές της διαλείπουσας νηστείας. Τι σημαίνει λοιπόν; Η διακοπτόμενη νηστεία δεν είναι δίαιτα, είναι ένα σύστημα διατροφής. Είναι ένας τρόπος να προγραμματίζετε τα γεύματά σας˙ δεν αλλάζει το τι τρώτε, αλλά πότε το τρώτε. Αυξάνετε τα χρονικά διαστήματα που μένετε νηστικοί (επιτρέπεται τότε ο σκέτος καφές, το τσάι και το νερό) και μειώνετε αντίστοιχα τον αριθμό των ωρών ή των ημερών που μπορείτε να τρέφεστε. Για παράδειγμα: μια μέθοδος προτείνει ένα 16ωρο νηστείας (που περιλαμβάνει και τις ώρες του ύπνου) και 8 ώρες τροφή, σε μια άλλη μπορείτε να τρώτε τη μία μέρα ό,τι θέλετε (μέχρι και χάμπουργκερ με πατάτες τηγανητές, που λέει ο λόγος), όμως την άλλη θα πρέπει να αρκείστε σε ένα γεύμα των 500 ή 600 θερμίδων, αναλόγως του αν είστε γυναίκα ή άντρας. O Μάικλ Μόσλεϊ, αφού δοκίμασε διάφορες μορφές διαλείπουσας νηστείας, κατέληξε στο σύστημα «5:2», που περιλαμβάνει πέντε ημέρες της εβδομάδας κανονικό φαγητό και τις άλλες δύο μειώνουμε την ημερήσια πρόσληψη των 2.000 θερμίδων στο 1/4.
Η ιστορία της νηστείας
Η νηστεία απαντά σε διάφορους πολιτισμούς και θρησκείες ανά τους αιώνες. Οι Αιγύπτιοι νήστευαν για θρησκευτικούς αλλά και για λόγους υγείας. Ορισμένοι αρχαίοι φιλόσοφοι, όπως ο Πλάτωνας, επίσης αρκούνταν στην ολιγοφαγία. Η νηστεία των Εβραίων συνίσταται κυρίως στην ελάττωση των γευμάτων. Στα βικτωριανά χρόνια, όπως μας πληροφόρησε ο διατροφολόγος και παθολόγος Γιώργος Πανοτόπουλος, υπήρχαν τα fasting girls, «οι υστερικές νέες κοπέλες, που για να τις θεραπεύσουν τις έκλειναν σε μοναστήρι, όπου υποβάλλονταν σε νηστεία». Οι μουσουλμάνοι έχουν το Ραμαζάνι, ενώ οι χριστιανοί ορθόδοξοι νηστεύουν καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, με αυστηρότερη περίοδο νηστείας τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Τότε, απαγορεύονται τα κρεατικά, τα αυγά, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, το λάδι, τα ψάρια και τα θαλασσινά, τα οινοπνευματώδη τις καθημερινές, ενώ το Σαββατοκύριακο μπορούμε να καταλύουμε το λάδι, τον οίνο και τα μαλάκια.
Ξεκίνησα λοιπόν το ρεπορτάζ από την Εκκλησία, που θεωρητικά «έχει κατασταλαγμένη πείρα αιώνων». Προσωπικά, δεν έχω νηστέψει ποτέ. Απλώς, ακολουθώντας τα χριστιανικά ήθη, έβρισκα ευκαιρία να μην καταναλώνω κρέας. Ο πνευματικός πατέρας της ενορίας μού εξήγησε το νόημα του θεσμού της νηστείας. «Ο σύγχρονος άνθρωπος χάνει το μέτρο της σωφροσύνης. Τρέφεται, ας πούμε, με πολλά κρεατικά και λιπαρά. Οταν το σώμα έχει φάει πολύ, βαραίνει. Ο οργανισμός είναι απασχολημένος με την πέψη, με αποτέλεσμα να συμπαρασύρει και το πνεύμα», είπε ο ευγενικός ιερέας. Και συμπλήρωσε: «Με τη νηστεία ο άνθρωπος έρχεται πιο κοντά στη μεσογειακή διατροφή, η οποία αποδεδειγμένα από την επιστήμη ωφελεί την υγεία του ανθρώπου. Θα πρόσθετα και την πνευματική υγεία. Οι ασκητικοί πατέρες έλεγαν: “Με παχιά κοιλιά δεν μπορεί να γεννήσει κανείς λεπτό νου”». Εχει δει διαφορά στο σώμα του; «Πάντοτε οι εξετάσεις μου μετά τo Πάσχα είναι πιο καθαρές απ’ ό,τι άλλες περιόδους. Δεν είναι μόνο η διατροφική αλλαγή, είναι και η πνευματική προσπάθεια που αγκαλιάζει τη ζωή μας. Με τη νηστεία οδηγούμαστε στην ελεημοσύνη, στην αγάπη. Αυτό που λέω εγώ είναι ότι “μπορεί να μη γεμίζει η κοιλιά μας, αλλά γεμίζει η καρδιά μας”».
«Ολοι ξέρουμε πώς να χάσουμε κιλά. Να τρώμε τροφές με χαμηλά λιπαρά, να ασκούμαστε πολύ και ποτέ να μην παραλείπουμε γεύματα. Ωστόσο τα επίπεδα της παχυσαρκίας παραμένουν υψηλά. Η λύση, κατά τη γνώμη μου, είναι η διαλείπουσα νηστεία. Βασισμένη στη δουλειά κορυφαίων επιστημόνων του κόσμου, είναι μια συναρπαστική εναλλακτική απέναντι στη συνηθισμένη δίαιτα», γράφει στην ιστοσελίδα του ο Μάικλ Μόσλεϊ. Οι υποστηρικτές της διακοπτόμενης νηστείας πιστεύουν ότι η μέθοδος αυτή κάνει θαύματα. Βελτιώνει, λένε, την αρτηριακή πίεση, τα επίπεδα χοληστερίνης. Μειώνει τον κίνδυνο για καρδιακή προσβολή. Ρυθμίζει το μεταβολισμό, βοηθάει τις εγκεφαλικές λειτουργίες και γενικά προστατεύει και από άλλα προβλήματα που έρχονται με τα γηρατειά. Ο Ιατρικός Σύλλογος του Καναδά, όπως διαβάζουμε στην αμερικανική Huffington Post, συμφωνεί ότι υπάρχει μεγάλος όγκος ερευνών που υποστηρίζει ότι η νηστεία κάνει καλό στην υγεία του ανθρώπου. Το περιοδικό Science του Αμερικανικού Συλλόγου για την Πρόοδο της Επιστήμης συναινεί.
Οι έρευνες, όμως, σε ανθρώπους βρίσκονται στην αρχή. Τα περισσότερα πειράματα έχουν γίνει σε πειραματόζωα. Ο Valter Longo, ερευνητής Γεροντολογίας του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας, κάνοντας διάφορα τεστ σε ποντίκια των οποίων μειώθηκε η τροφή, παρατήρησε ότι αυξήθηκε η εγκεφαλική τους δύναμη. «Πιστεύουμε ότι η νηστεία σε κάνει να ξανανιώνεις», δήλωσε ο Βάλτερ Λόνγκο στο Science. «Νομίζω ότι η δίαιτα αυτή εξουδετερώνει τις μεταβλητές της γήρανσης και νομίζω ότι αυτό είναι εντυπωσιακό», υπογράμμισε στο ίδιο άρθρο ο μοριακός βιολόγος Christopher Hine του Harvard School of Public Health (Σχολή για τη Δημόσια Υγεία του Χάρβαρντ) στη Βοστώνη. «Η διακοπτόμενη μείωση θερμίδων έχει αποτελέσματα που διαρκούν περισσότερο. Αλλά έχουμε πολλά να ανακαλύψουμε ακόμη», σημείωσε ο βιοχημικός James Mitchell, που εργάζεται στην ίδια σχολή.
Ποια, όμως, εκδοχή της διαλείπουσας νηστείας να δοκιμάσουμε; Η πιο δημοφιλής είναι εκείνη που παραλείπει το πρωινό, όταν η κατανάλωση θερμίδων γίνεται σε ένα διάστημα 8 ωρών. Kαι εγώ αυτή δοκίμασα, γιατί μου φάνηκε πιο εύκολη. Την πρώτη μέρα δεν μου άρεσε ιδιαίτερα που έκοψα το πρωινό. Δεν ήταν τόσο ότι πεινούσα όσο ότι μου άρεσε αυτή η συνήθεια - χρόνια ακούμε «πόσο σημαντικό είναι το πρώτο γεύμα της ημέρας». Μετά το μεσημεριανό, παρατήρησα ότι το μυαλό μου ήταν προσηλωμένο στο φαγητό, αν και δεν πεινούσα ιδιαίτερα. Την επόμενη μέρα ήμουν πιο συγκρατημένη.
«Είναι ένας καλός τρόπος να αδυνατίζεις χωρίς να χρειάζεται να μειώνεις τις θερμίδες σου», μου είπε ένας φίλος, απόφοιτος της Γυμναστικής Ακαδημίας, που έχει δοκιμάσει αυτό το σύστημα διατροφής. Γιατί το δοκίμασε; Επειδή ήταν της μόδας; «Πάντα με ενδιαφέρει να βελτιώνω την υγεία μου. Οταν τηρείς νηστεία, έχεις μια διαφορετική στάση ζωής. Κάνεις μια πιο ασκητική ζωή». Πεινούσε; «Νιώθεις το αίσθημα της πείνας. Βρίσκω, όμως, ότι η διαλείπουσα νηστεία ταιριάζει τέλεια στο χαρακτήρα μου. Είμαι λαίμαργος και μου ρυθμίζει την ποσότητα του φαγητού».
Γνωρίζοντας ότι γυμνάζεται πολύ, τον ρώτησα αν έχει δυνάμεις για το γυμναστήριο. Δεν ένιωθε κόπωση; «Το αντίθετο. Αισθανόμουν ότι είχα πολλή ενέργεια. Οχι μόνο σωματική, αλλά και πνευματική». Για τον ίδιο η διαμάχη είναι περισσότερο διατροφική. Τα πολλά, συχνά μικρά γεύματα ή η τροφή συμπυκνωμένη σε μικρότερα χρονικά διαστήματα; «Σημαντικό σημείο στη “δίαιτα” αυτή είναι το στάδιο της κέτωσης, δηλαδή το στάδιο όπου ο οργανισμός αναγκάζεται να κάψει λίπος, ώστε να έχει ενέργεια. Στη θρησκευτική νηστεία, τουλάχιστον έτσι όπως την εφαρμόζουν οι σύγχρονοι πιστοί, μπορείς να μην περάσεις ποτέ από αυτό το στάδιο. Δεν είναι το θέμα να σταματάς μόνο το κρέας. Ωραία, έγινες χορτοφάγος για ένα μήνα. Και τι κατάφερες;» Ολοκλήρωσε τη σκέψη του λέγοντας: «Οταν μπαίνεις σε μια πειθαρχία, όλα πάνε καλά στη ζωή σου».
Στην πορεία έμαθα και για τη νηστειοθεραπεία, μια εναλλακτική μέθοδο που χρησιμοποιεί την αποχή από φαγητό και νερό για τη θεραπεία ασθενειών. Στην Ελλάδα την ασκεί ο Γιάννης Παπαγιαννόπουλος. Προσπαθούσα πολλές μέρες να τον βρω στο τηλέφωνο, αλλά έβγαινε μόνο ο τηλεφωνητής. Αφού δεν έλαβα καμιά απάντηση, αποφάσισα να επισκεφτώ το ιατρείο του. Στην είσοδο υπήρχε μια πλακέτα που έγραφε: «Παρακαλώ, αφήστε τα παπούτσια εδώ!». Κοίταξα κάτω το χαλάκι: πάνω του υπήρχαν υποδήματα σε διάφορα στυλ και μεγέθη. Ο χώρος υποδοχής έμοιαζε περισσότερο με ένα ζεστό σπίτι παρά με ένα τυπικό ιατρείο. Στους τοίχους υπήρχαν πολλές θρησκευτικές εικόνες.
Εβγαλα κι εγώ τις γόβες μου. Ενιωσα αμήχανα. Δεν μου έχει τύχει να παίρνω συνέντευξη από κάποιον ξυπόλυτη και ενώ... γουργουρίζει η κοιλιά μου. Δεν ήξερα τι να περιμένω. Ο γιατρός κατέβηκε τις σκάλες. Εφερνε λίγο στον... Γκάντι. Φορούσε γκρι πουλόβερ και λεπτό λευκό υφασμάτινο παντελόνι. Το πρόσωπό του είχε μελαψό χρώμα και ήταν ρουφηγμένο, σαν τα πρόσωπα των αγίων. Είχε, όμως, ένα πολύ ζεστό χαμόγελο. «Οταν τέλειωσα την Ιατρική, αναζητούσα θεραπείες χωρίς φάρμακα. Στη Γερμανία όπου βρισκόμουν ήρθα σε επαφή με τη νηστειοθεραπεία. Οταν ήρθα στη Ελλάδα, μελέτησα τους πατέρες της Εκκλησίας και τον Ιπποκράτη, που συνιστούσε τον περιορισμό της τροφής για λόγους υγείας. Η αποχή όμως από το νερό με προβλημάτισε, γιατί είχα μάθει από τη συμβατική Ιατρική ότι πρέπει να πίνουμε πολύ νερό. Σκέφτηκα ότι είτε οι Βυζαντινοί πατέρες αγνοούσαν τη φυσιολογία και τη βιοχημεία του σώματος είτε εμείς πέφτουμε έξω συνιστώντας την πολυποσία». Και τελικά; «Αφού δοκίμασα τη μέθοδο στον εαυτό μου και εν συνεχεία σε ασθενείς, είδα αποτελέσματα. Η νηστεία βελτιώνει το κυκλοφορικό, το αναπνευστικό, το πεπτικό, τη λειτουργία των νεφρών, του εντέρου». Πριν φύγω, με συμβούλευσε ότι κορυφαίο νηστήσιμο είναι το αβοκάντο.
Η νηστεία έχει πολλαπλές σημασίες, αλλά κυρίως συνδέεται με την έννοια της κάθαρσης, της εξιλέωσης, της θυσίας. Ο Γκάντι τη χρησιμοποίησε ως όπλο μη βίας», με πληροφόρησε ο παθολόγος και διατροφολόγος Γιώργος Πανοτόπουλος. «Τον τελευταίο αιώνα οι ειδικοί της εναλλακτικής Ιατρικής ανακαλύπτουν διάφορες δίαιτες για απώλεια βάρους και χρυσώνουν το χάπι λέγοντας ότι οι δίαιτες αυτές είναι για να διώξουμε το στρες, τις τοξίνες, τα νοσήματα - έχουμε ακούσει μέχρι και ότι ο υποσιτισμός είναι το κλειδί για τη μακροζωία. Μέσα σε όλα αυτά μπαίνει και η διαλείπουσα νηστεία. Αυτήν τη στιγμή δεν είμαστε σίγουροι ότι κάνει καλό. Και προσωπικά θεωρώ ότι κάνει κακό όταν κατεβάζουμε πάρα πολύ τη θερμική πρόσληψη. Χάνουμε λίπος αλλά και μυϊκή μάζα, που δεν αναπληρώνεται ξανά, εκτός κι αν κάνουμε συστηματική σωματική άσκηση», τόνισε ο Ελληνας γιατρός. «Πόσο κρέμονται από τα χείλη των λεγόμενων εναλλακτικών γιατρών οι απελπισμένοι άνθρωποι του δυτικού κόσμου. Για μένα είναι μεγάλη μπίζνα. Ο κόσμος, όμως, φαίνεται πως έχει ανάγκη από θαύματα».
Ισως δεν έχει άδικο. Διάβασα πρόσφατα στον Guardian ένα άρθρο της νεαρής δημοσιογράφου Sarah Marsh, που περιγράφει πώς οι millennials (η γενιά της νέας χιλιετίας) έχουν πάθει εμμονή με την υγιεινή ζωή. «Το να ζει κανείς με υγιεινό τρόπο έχει γίνει μια μορφή επιδεικτικής κατανάλωσης και, όταν δεν μπορούμε να αγοράσουμε τα τελευταία μπλέντερ και γκάτζετ, τότε αισθανόμαστε αποτυχημένοι. Για έναν παράξενο λόγο, η ανάγκη μας να είμαστε υγιείς μπορεί στην πραγματικότητα να είναι ένα προϊόν άγχους. Μερικές φορές φαίνεται ότι έχουμε τόσο λίγο έλεγχο πάνω στις ζωές μας -τα οικονομικά μας, η ισορροπία στην εργασία, οι σχέσεις μας- που το να είσαι υγιής είναι ένα από τα λίγα πράγματα που μπορούμε να καθορίζουμε για τους εαυτούς μας. Αλλά ας είμαστε ειλικρινείς: ένας φανταστικά υγιεινός τρόπος ζωής μπορεί να γίνει αγχωτικός και βαρετός».
«Η διαλείπουσα νηστεία φαίνεται απλή ως μέθοδος, αλλά είναι δύσκολο να την εφαρμόσουμε γιατί στον άνθρωπο μπαίνει πάντα ο ψυχολογικός παράγοντας. Πάντα βρίσκουμε μια δικαιολογία για να φάμε περισσότερο. Πρέπει να υπάρχει ισορροπία στην ποσότητα του φαγητού. Να μη σηκωνόμαστε από το τραπέζι και να αισθανόμαστε χορτάτοι. Ο,τι μπαίνει στον οργανισμό μας πρέπει να βγαίνει, αλλιώς αποθηκεύεται σε λίπος. Μυϊκή μάζα χάνουμε μόνο αν κάνουμε απεργία πείνας», μου ανέφερε στο τηλέφωνο ο Κώστας Φασσέας, καθηγητής Γεωπονικής Βιοτεχνολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών και συγγραφέας του βιβλίου «Τι τρώμε - Ενας επιστήμονας στην κουζίνα μας». Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η διαλείπουσα νηστεία είναι σε αρχικό στάδιο και δεν υπάρχουν ακόμη επίσημες αποδείξεις. Μήπως τότε η θρησκευτική νηστεία, που είναι πιο παλιά, ωφελεί την υγεία; «Μια ομάδα του Πανεπιστημίου της Κρήτης έκανε μια μελέτη το 2007 σε ανθρώπους που νήστευαν κατά τον χριστιανικό τρόπο, για να δουν αν επηρεάζει την πίεση του αίματος. Το συμπέρασμα, που δημοσιεύτηκε στο Prevented Medicine, δεν αποδεικνύει κάτι τέτοιο. Για την ελληνική νηστεία οι κακές γλώσσες λένε ότι ήταν μια συμφωνία μεταξύ τσιφλικάδων και Εκκλησίας, όπου ορίστηκαν κάποιοι κανόνες. Αποφασίστηκε τότε νηστεία 120 ημερών. Είπαν ότι το 1/3 του χρόνου δεν θα ταΐζουμε τους εργάτες με ακριβή τροφή, δηλαδή γάλα, αυγά, κρέας. Αλλά όταν καθιερώθηκαν οι νηστείες, έτσι κι αλλιώς ο κόσμος πεινούσε».
Ολα ξεκίνησαν με ένα ντοκιμαντέρ του BBC που προβλήθηκε στην τηλεόραση το 2012. Ο τίτλος του; «Eat, Fast, Live Longer», δηλαδή: «Φάε, νήστεψε, ζήσε περισσότερο». Ο δημοσιογράφος Michael Mosley εξέταζε αν η νηστεία βοηθάει τον άνθρωπο να ζήσει καλύτερα και άρα περισσότερο. «Αγαπώ τη ζωή και γι’ αυτό θέλω να παραμείνω νέος και δραστήριος για όσο περισσότερο μπορώ», λέει στην αρχή της τηλεοπτικής του έρευνας ο 58χρονος Βρετανός τηλεπαρουσιαστής. Και συνεχίζει: «Γνωρίζω όλες τις βασικές συμβουλές που πρέπει να ακολουθεί κανείς για να παραμένει υγιής. Αλλά στη δική μου περίπτωση αυτό δεν φαίνεται να λειτουργεί. Ανακάλυψα ότι το σώμα μου δεν είναι πρότυπο υγείας». Ο Μάικλ Μόσλεϊ ύστερα από υπερατλαντικά ταξίδια και συζητήσεις με Αμερικανούς επιστήμονες κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η αποχή από το φαγητό συνδέεται με την ευεξία και τη μακροζωία. Η επιτυχία του ντοκιμαντέρ ήταν τόσο μεγάλη, που πυροδότησε τη νέα αυτή τάση διατροφής. Μάλιστα, ο ίδιος ο δημοσιογράφος έγραψε σχετικό βιβλίο, το «Fast Diet», το οποίο κάνει θραύση στο εξωτερικό.
Δεν είναι ο μόνος, όμως, που έχει ασχοληθεί με το αντικείμενο. Τελευταία κυκλοφορούν στην αγορά εκδόσεις για τις διάφορες μορφές της διαλείπουσας νηστείας. Τι σημαίνει λοιπόν; Η διακοπτόμενη νηστεία δεν είναι δίαιτα, είναι ένα σύστημα διατροφής. Είναι ένας τρόπος να προγραμματίζετε τα γεύματά σας˙ δεν αλλάζει το τι τρώτε, αλλά πότε το τρώτε. Αυξάνετε τα χρονικά διαστήματα που μένετε νηστικοί (επιτρέπεται τότε ο σκέτος καφές, το τσάι και το νερό) και μειώνετε αντίστοιχα τον αριθμό των ωρών ή των ημερών που μπορείτε να τρέφεστε. Για παράδειγμα: μια μέθοδος προτείνει ένα 16ωρο νηστείας (που περιλαμβάνει και τις ώρες του ύπνου) και 8 ώρες τροφή, σε μια άλλη μπορείτε να τρώτε τη μία μέρα ό,τι θέλετε (μέχρι και χάμπουργκερ με πατάτες τηγανητές, που λέει ο λόγος), όμως την άλλη θα πρέπει να αρκείστε σε ένα γεύμα των 500 ή 600 θερμίδων, αναλόγως του αν είστε γυναίκα ή άντρας. O Μάικλ Μόσλεϊ, αφού δοκίμασε διάφορες μορφές διαλείπουσας νηστείας, κατέληξε στο σύστημα «5:2», που περιλαμβάνει πέντε ημέρες της εβδομάδας κανονικό φαγητό και τις άλλες δύο μειώνουμε την ημερήσια πρόσληψη των 2.000 θερμίδων στο 1/4.
Η ιστορία της νηστείας
Η νηστεία απαντά σε διάφορους πολιτισμούς και θρησκείες ανά τους αιώνες. Οι Αιγύπτιοι νήστευαν για θρησκευτικούς αλλά και για λόγους υγείας. Ορισμένοι αρχαίοι φιλόσοφοι, όπως ο Πλάτωνας, επίσης αρκούνταν στην ολιγοφαγία. Η νηστεία των Εβραίων συνίσταται κυρίως στην ελάττωση των γευμάτων. Στα βικτωριανά χρόνια, όπως μας πληροφόρησε ο διατροφολόγος και παθολόγος Γιώργος Πανοτόπουλος, υπήρχαν τα fasting girls, «οι υστερικές νέες κοπέλες, που για να τις θεραπεύσουν τις έκλειναν σε μοναστήρι, όπου υποβάλλονταν σε νηστεία». Οι μουσουλμάνοι έχουν το Ραμαζάνι, ενώ οι χριστιανοί ορθόδοξοι νηστεύουν καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, με αυστηρότερη περίοδο νηστείας τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Τότε, απαγορεύονται τα κρεατικά, τα αυγά, τα γαλακτοκομικά προϊόντα, το λάδι, τα ψάρια και τα θαλασσινά, τα οινοπνευματώδη τις καθημερινές, ενώ το Σαββατοκύριακο μπορούμε να καταλύουμε το λάδι, τον οίνο και τα μαλάκια.
Ξεκίνησα λοιπόν το ρεπορτάζ από την Εκκλησία, που θεωρητικά «έχει κατασταλαγμένη πείρα αιώνων». Προσωπικά, δεν έχω νηστέψει ποτέ. Απλώς, ακολουθώντας τα χριστιανικά ήθη, έβρισκα ευκαιρία να μην καταναλώνω κρέας. Ο πνευματικός πατέρας της ενορίας μού εξήγησε το νόημα του θεσμού της νηστείας. «Ο σύγχρονος άνθρωπος χάνει το μέτρο της σωφροσύνης. Τρέφεται, ας πούμε, με πολλά κρεατικά και λιπαρά. Οταν το σώμα έχει φάει πολύ, βαραίνει. Ο οργανισμός είναι απασχολημένος με την πέψη, με αποτέλεσμα να συμπαρασύρει και το πνεύμα», είπε ο ευγενικός ιερέας. Και συμπλήρωσε: «Με τη νηστεία ο άνθρωπος έρχεται πιο κοντά στη μεσογειακή διατροφή, η οποία αποδεδειγμένα από την επιστήμη ωφελεί την υγεία του ανθρώπου. Θα πρόσθετα και την πνευματική υγεία. Οι ασκητικοί πατέρες έλεγαν: “Με παχιά κοιλιά δεν μπορεί να γεννήσει κανείς λεπτό νου”». Εχει δει διαφορά στο σώμα του; «Πάντοτε οι εξετάσεις μου μετά τo Πάσχα είναι πιο καθαρές απ’ ό,τι άλλες περιόδους. Δεν είναι μόνο η διατροφική αλλαγή, είναι και η πνευματική προσπάθεια που αγκαλιάζει τη ζωή μας. Με τη νηστεία οδηγούμαστε στην ελεημοσύνη, στην αγάπη. Αυτό που λέω εγώ είναι ότι “μπορεί να μη γεμίζει η κοιλιά μας, αλλά γεμίζει η καρδιά μας”».
«Ολοι ξέρουμε πώς να χάσουμε κιλά. Να τρώμε τροφές με χαμηλά λιπαρά, να ασκούμαστε πολύ και ποτέ να μην παραλείπουμε γεύματα. Ωστόσο τα επίπεδα της παχυσαρκίας παραμένουν υψηλά. Η λύση, κατά τη γνώμη μου, είναι η διαλείπουσα νηστεία. Βασισμένη στη δουλειά κορυφαίων επιστημόνων του κόσμου, είναι μια συναρπαστική εναλλακτική απέναντι στη συνηθισμένη δίαιτα», γράφει στην ιστοσελίδα του ο Μάικλ Μόσλεϊ. Οι υποστηρικτές της διακοπτόμενης νηστείας πιστεύουν ότι η μέθοδος αυτή κάνει θαύματα. Βελτιώνει, λένε, την αρτηριακή πίεση, τα επίπεδα χοληστερίνης. Μειώνει τον κίνδυνο για καρδιακή προσβολή. Ρυθμίζει το μεταβολισμό, βοηθάει τις εγκεφαλικές λειτουργίες και γενικά προστατεύει και από άλλα προβλήματα που έρχονται με τα γηρατειά. Ο Ιατρικός Σύλλογος του Καναδά, όπως διαβάζουμε στην αμερικανική Huffington Post, συμφωνεί ότι υπάρχει μεγάλος όγκος ερευνών που υποστηρίζει ότι η νηστεία κάνει καλό στην υγεία του ανθρώπου. Το περιοδικό Science του Αμερικανικού Συλλόγου για την Πρόοδο της Επιστήμης συναινεί.
Οι έρευνες, όμως, σε ανθρώπους βρίσκονται στην αρχή. Τα περισσότερα πειράματα έχουν γίνει σε πειραματόζωα. Ο Valter Longo, ερευνητής Γεροντολογίας του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας, κάνοντας διάφορα τεστ σε ποντίκια των οποίων μειώθηκε η τροφή, παρατήρησε ότι αυξήθηκε η εγκεφαλική τους δύναμη. «Πιστεύουμε ότι η νηστεία σε κάνει να ξανανιώνεις», δήλωσε ο Βάλτερ Λόνγκο στο Science. «Νομίζω ότι η δίαιτα αυτή εξουδετερώνει τις μεταβλητές της γήρανσης και νομίζω ότι αυτό είναι εντυπωσιακό», υπογράμμισε στο ίδιο άρθρο ο μοριακός βιολόγος Christopher Hine του Harvard School of Public Health (Σχολή για τη Δημόσια Υγεία του Χάρβαρντ) στη Βοστώνη. «Η διακοπτόμενη μείωση θερμίδων έχει αποτελέσματα που διαρκούν περισσότερο. Αλλά έχουμε πολλά να ανακαλύψουμε ακόμη», σημείωσε ο βιοχημικός James Mitchell, που εργάζεται στην ίδια σχολή.
Ποια, όμως, εκδοχή της διαλείπουσας νηστείας να δοκιμάσουμε; Η πιο δημοφιλής είναι εκείνη που παραλείπει το πρωινό, όταν η κατανάλωση θερμίδων γίνεται σε ένα διάστημα 8 ωρών. Kαι εγώ αυτή δοκίμασα, γιατί μου φάνηκε πιο εύκολη. Την πρώτη μέρα δεν μου άρεσε ιδιαίτερα που έκοψα το πρωινό. Δεν ήταν τόσο ότι πεινούσα όσο ότι μου άρεσε αυτή η συνήθεια - χρόνια ακούμε «πόσο σημαντικό είναι το πρώτο γεύμα της ημέρας». Μετά το μεσημεριανό, παρατήρησα ότι το μυαλό μου ήταν προσηλωμένο στο φαγητό, αν και δεν πεινούσα ιδιαίτερα. Την επόμενη μέρα ήμουν πιο συγκρατημένη.
«Είναι ένας καλός τρόπος να αδυνατίζεις χωρίς να χρειάζεται να μειώνεις τις θερμίδες σου», μου είπε ένας φίλος, απόφοιτος της Γυμναστικής Ακαδημίας, που έχει δοκιμάσει αυτό το σύστημα διατροφής. Γιατί το δοκίμασε; Επειδή ήταν της μόδας; «Πάντα με ενδιαφέρει να βελτιώνω την υγεία μου. Οταν τηρείς νηστεία, έχεις μια διαφορετική στάση ζωής. Κάνεις μια πιο ασκητική ζωή». Πεινούσε; «Νιώθεις το αίσθημα της πείνας. Βρίσκω, όμως, ότι η διαλείπουσα νηστεία ταιριάζει τέλεια στο χαρακτήρα μου. Είμαι λαίμαργος και μου ρυθμίζει την ποσότητα του φαγητού».
Γνωρίζοντας ότι γυμνάζεται πολύ, τον ρώτησα αν έχει δυνάμεις για το γυμναστήριο. Δεν ένιωθε κόπωση; «Το αντίθετο. Αισθανόμουν ότι είχα πολλή ενέργεια. Οχι μόνο σωματική, αλλά και πνευματική». Για τον ίδιο η διαμάχη είναι περισσότερο διατροφική. Τα πολλά, συχνά μικρά γεύματα ή η τροφή συμπυκνωμένη σε μικρότερα χρονικά διαστήματα; «Σημαντικό σημείο στη “δίαιτα” αυτή είναι το στάδιο της κέτωσης, δηλαδή το στάδιο όπου ο οργανισμός αναγκάζεται να κάψει λίπος, ώστε να έχει ενέργεια. Στη θρησκευτική νηστεία, τουλάχιστον έτσι όπως την εφαρμόζουν οι σύγχρονοι πιστοί, μπορείς να μην περάσεις ποτέ από αυτό το στάδιο. Δεν είναι το θέμα να σταματάς μόνο το κρέας. Ωραία, έγινες χορτοφάγος για ένα μήνα. Και τι κατάφερες;» Ολοκλήρωσε τη σκέψη του λέγοντας: «Οταν μπαίνεις σε μια πειθαρχία, όλα πάνε καλά στη ζωή σου».
Στην πορεία έμαθα και για τη νηστειοθεραπεία, μια εναλλακτική μέθοδο που χρησιμοποιεί την αποχή από φαγητό και νερό για τη θεραπεία ασθενειών. Στην Ελλάδα την ασκεί ο Γιάννης Παπαγιαννόπουλος. Προσπαθούσα πολλές μέρες να τον βρω στο τηλέφωνο, αλλά έβγαινε μόνο ο τηλεφωνητής. Αφού δεν έλαβα καμιά απάντηση, αποφάσισα να επισκεφτώ το ιατρείο του. Στην είσοδο υπήρχε μια πλακέτα που έγραφε: «Παρακαλώ, αφήστε τα παπούτσια εδώ!». Κοίταξα κάτω το χαλάκι: πάνω του υπήρχαν υποδήματα σε διάφορα στυλ και μεγέθη. Ο χώρος υποδοχής έμοιαζε περισσότερο με ένα ζεστό σπίτι παρά με ένα τυπικό ιατρείο. Στους τοίχους υπήρχαν πολλές θρησκευτικές εικόνες.
Εβγαλα κι εγώ τις γόβες μου. Ενιωσα αμήχανα. Δεν μου έχει τύχει να παίρνω συνέντευξη από κάποιον ξυπόλυτη και ενώ... γουργουρίζει η κοιλιά μου. Δεν ήξερα τι να περιμένω. Ο γιατρός κατέβηκε τις σκάλες. Εφερνε λίγο στον... Γκάντι. Φορούσε γκρι πουλόβερ και λεπτό λευκό υφασμάτινο παντελόνι. Το πρόσωπό του είχε μελαψό χρώμα και ήταν ρουφηγμένο, σαν τα πρόσωπα των αγίων. Είχε, όμως, ένα πολύ ζεστό χαμόγελο. «Οταν τέλειωσα την Ιατρική, αναζητούσα θεραπείες χωρίς φάρμακα. Στη Γερμανία όπου βρισκόμουν ήρθα σε επαφή με τη νηστειοθεραπεία. Οταν ήρθα στη Ελλάδα, μελέτησα τους πατέρες της Εκκλησίας και τον Ιπποκράτη, που συνιστούσε τον περιορισμό της τροφής για λόγους υγείας. Η αποχή όμως από το νερό με προβλημάτισε, γιατί είχα μάθει από τη συμβατική Ιατρική ότι πρέπει να πίνουμε πολύ νερό. Σκέφτηκα ότι είτε οι Βυζαντινοί πατέρες αγνοούσαν τη φυσιολογία και τη βιοχημεία του σώματος είτε εμείς πέφτουμε έξω συνιστώντας την πολυποσία». Και τελικά; «Αφού δοκίμασα τη μέθοδο στον εαυτό μου και εν συνεχεία σε ασθενείς, είδα αποτελέσματα. Η νηστεία βελτιώνει το κυκλοφορικό, το αναπνευστικό, το πεπτικό, τη λειτουργία των νεφρών, του εντέρου». Πριν φύγω, με συμβούλευσε ότι κορυφαίο νηστήσιμο είναι το αβοκάντο.
Η νηστεία έχει πολλαπλές σημασίες, αλλά κυρίως συνδέεται με την έννοια της κάθαρσης, της εξιλέωσης, της θυσίας. Ο Γκάντι τη χρησιμοποίησε ως όπλο μη βίας», με πληροφόρησε ο παθολόγος και διατροφολόγος Γιώργος Πανοτόπουλος. «Τον τελευταίο αιώνα οι ειδικοί της εναλλακτικής Ιατρικής ανακαλύπτουν διάφορες δίαιτες για απώλεια βάρους και χρυσώνουν το χάπι λέγοντας ότι οι δίαιτες αυτές είναι για να διώξουμε το στρες, τις τοξίνες, τα νοσήματα - έχουμε ακούσει μέχρι και ότι ο υποσιτισμός είναι το κλειδί για τη μακροζωία. Μέσα σε όλα αυτά μπαίνει και η διαλείπουσα νηστεία. Αυτήν τη στιγμή δεν είμαστε σίγουροι ότι κάνει καλό. Και προσωπικά θεωρώ ότι κάνει κακό όταν κατεβάζουμε πάρα πολύ τη θερμική πρόσληψη. Χάνουμε λίπος αλλά και μυϊκή μάζα, που δεν αναπληρώνεται ξανά, εκτός κι αν κάνουμε συστηματική σωματική άσκηση», τόνισε ο Ελληνας γιατρός. «Πόσο κρέμονται από τα χείλη των λεγόμενων εναλλακτικών γιατρών οι απελπισμένοι άνθρωποι του δυτικού κόσμου. Για μένα είναι μεγάλη μπίζνα. Ο κόσμος, όμως, φαίνεται πως έχει ανάγκη από θαύματα».
Ισως δεν έχει άδικο. Διάβασα πρόσφατα στον Guardian ένα άρθρο της νεαρής δημοσιογράφου Sarah Marsh, που περιγράφει πώς οι millennials (η γενιά της νέας χιλιετίας) έχουν πάθει εμμονή με την υγιεινή ζωή. «Το να ζει κανείς με υγιεινό τρόπο έχει γίνει μια μορφή επιδεικτικής κατανάλωσης και, όταν δεν μπορούμε να αγοράσουμε τα τελευταία μπλέντερ και γκάτζετ, τότε αισθανόμαστε αποτυχημένοι. Για έναν παράξενο λόγο, η ανάγκη μας να είμαστε υγιείς μπορεί στην πραγματικότητα να είναι ένα προϊόν άγχους. Μερικές φορές φαίνεται ότι έχουμε τόσο λίγο έλεγχο πάνω στις ζωές μας -τα οικονομικά μας, η ισορροπία στην εργασία, οι σχέσεις μας- που το να είσαι υγιής είναι ένα από τα λίγα πράγματα που μπορούμε να καθορίζουμε για τους εαυτούς μας. Αλλά ας είμαστε ειλικρινείς: ένας φανταστικά υγιεινός τρόπος ζωής μπορεί να γίνει αγχωτικός και βαρετός».
«Η διαλείπουσα νηστεία φαίνεται απλή ως μέθοδος, αλλά είναι δύσκολο να την εφαρμόσουμε γιατί στον άνθρωπο μπαίνει πάντα ο ψυχολογικός παράγοντας. Πάντα βρίσκουμε μια δικαιολογία για να φάμε περισσότερο. Πρέπει να υπάρχει ισορροπία στην ποσότητα του φαγητού. Να μη σηκωνόμαστε από το τραπέζι και να αισθανόμαστε χορτάτοι. Ο,τι μπαίνει στον οργανισμό μας πρέπει να βγαίνει, αλλιώς αποθηκεύεται σε λίπος. Μυϊκή μάζα χάνουμε μόνο αν κάνουμε απεργία πείνας», μου ανέφερε στο τηλέφωνο ο Κώστας Φασσέας, καθηγητής Γεωπονικής Βιοτεχνολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών και συγγραφέας του βιβλίου «Τι τρώμε - Ενας επιστήμονας στην κουζίνα μας». Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η διαλείπουσα νηστεία είναι σε αρχικό στάδιο και δεν υπάρχουν ακόμη επίσημες αποδείξεις. Μήπως τότε η θρησκευτική νηστεία, που είναι πιο παλιά, ωφελεί την υγεία; «Μια ομάδα του Πανεπιστημίου της Κρήτης έκανε μια μελέτη το 2007 σε ανθρώπους που νήστευαν κατά τον χριστιανικό τρόπο, για να δουν αν επηρεάζει την πίεση του αίματος. Το συμπέρασμα, που δημοσιεύτηκε στο Prevented Medicine, δεν αποδεικνύει κάτι τέτοιο. Για την ελληνική νηστεία οι κακές γλώσσες λένε ότι ήταν μια συμφωνία μεταξύ τσιφλικάδων και Εκκλησίας, όπου ορίστηκαν κάποιοι κανόνες. Αποφασίστηκε τότε νηστεία 120 ημερών. Είπαν ότι το 1/3 του χρόνου δεν θα ταΐζουμε τους εργάτες με ακριβή τροφή, δηλαδή γάλα, αυγά, κρέας. Αλλά όταν καθιερώθηκαν οι νηστείες, έτσι κι αλλιώς ο κόσμος πεινούσε».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου