Μια Μικρή Ιερουσαλήμ κρυμμένη στη μνήμη
Η Θεσσαλονίκη ήταν
κάποτε η Μικρή Ιερουσαλήμ. Ο πολυάριθμος εβραϊκός πληθυσμός της αλλά και
η αλλοτινή πολυπολιτισμικότητά της, το ελληνικό, το τουρκικό, το
αρμένικο στοιχείο, η συνύπαρξη των ανθρώπων στους αιώνες άφησαν
ανεξίτηλα σημάδια στην ιστορία της. Αρκεί να ξέρεις πού να κοιτάξεις. Η
Ηλέκτρα Σταμπουλή και ο Αντζελο Μεννίλλο μάς ξεναγούν σε μια
τραυματισμένη πόλη γεμάτη γλώσσες που χάθηκαν.
Οσο κι αν φαίνεται ότι πρωταγωνίστρια σε αυτό το κόμικς άλμπουμ είναι η Θεσσαλονίκη, στην πραγματικότητα είναι οι άνθρωποι και τα ίχνη που άφησαν επάνω της. Ιχνη που σβήστηκαν από την αχλή του χρόνου και θάφτηκαν από μπετά και υλικά πολέμων. Οι πόλεις δεν διαθέτουν καμιά ουσιοκρατική μεταφυσική αύρα. Την αύρα τη δημιουργούν οι ιστορίες των ανθρώπων των πόλεων, των οραμάτων τους, των ονείρων τους, των συλλογικοτήτων τους, των μαζικών αγώνων τους. Οι άνθρωποι μπορεί να φεύγουν. Νεκροί ή διωγμένοι. Αλλά πάντα κάτι μένει. Απομεινάρια από κτίρια και ιστορικά γεγονότα, επιγραφές που επιβιώνουν κόντρα στη λησμονιά, τάφοι που θάφτηκαν ακόμη βαθύτερα για να γίνουν δρόμοι και πάρκα, λέξεις που έχασαν το νόημά τους. Γλώσσες που σβήστηκαν από την καθημερινότητα. Και κάποιοι τις ψάχνουν.
Πρωταγωνιστής στη «Μικρή Ιερουσαλήμ» (εκδόσεις Jemma Press) είναι ο Ρωμανός, ένας ερευνητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. «Γεννήθηκε στη Βουλγαρία από πατέρα Ελληνα εξόριστο και μητέρα Βουλγάρα ελληνικής και εβραϊκής (σεφαραδίτικης) καταγωγής. Οπου κι αν βρεθεί είναι ξένος: μέσα στη θρυμματισμένη και υβριδική του ταυτότητα συρρέει και διαλέγεται ένα πλήθος φωνών, όπως αυτό που χαρακτηρίζει τη μητρική του γλώσσα, την εβραϊκή (σεφαραδίτικη). Η γλώσσα του, ουσιαστικά ανύπαρκτη, είναι ό,τι το ιστορικό απέμεινε έγκλειστο αλλά αόριστο και ασαφές, μέσα στο “εγώ” του. Η κλίση και η αγάπη του για τις γλώσσες μοιάζει να του έχει μεταδοθεί γενετικά από τον πατέρα του ενώ το γλωσσικό πρόβλημα της ανυπαρξίας της μητρικής γλώσσας είναι ένα τραύμα και αυτό του έχει μεταδοθεί κληρονομικά, αλλά μοιάζει να μην περιορίζεται μόνο στο γλωσσολογικό επίπεδο», επισημαίνουν οι μεταφραστές Γιάννης Μιχαηλίδης και Κωνσταντίνα Ευαγγέλου.
Ο Ρωμανός («Ρωμανέ λύσε μου μια απορία… Τι σημαίνει τ’ όνομά σου;» τον ρωτά η Στέλλα. Και αυτός της απαντά: «Είναι απλώς ένας άλλος τρόπος για να πεις Ελληνας») περιπλανιέται στους δρόμους της πόλης πασχίζοντας να δει και να ακούσει κάτι από τις χαμένες γλώσσες. «Ακούω την άσφαλτο να αναπνέει το καυσαέριο των αυτοκινήτων που τόσο αγαπάνε οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης. Στόλοι από χαμηλωμένα αυτοκίνητα, πειραγμένα για να μουγκρίζουν πιο δυνατά. Ξανθές γυναίκες που σκάνε μύτη δίπλα στους βαλκάνιους καουμπόηδές τους. Κοντά στην Εγνατία προσπαθώ να στήσω αυτί. Κάποτε εδώ υπήρχαν οι εβραϊκές συνοικίες της Πούλιας, Λεβύγιε, Φιντίκ, Σαλχανέ… Στήνω αυτί μήπως κι ακούσω κανά σεφαραδίτικο τραγούδι να πλανιέται στον αέρα. Αλλά το μόνο που πιάνω είναι η μυρωδιά του Καμένου της πυρκαγιάς του ’17».
Το Αγαλμα του Αριστοτέλη με το μεγάλο δάκτυλο του ποδιού του έτοιμο να κουνηθεί, ο Λευκός Πύργος με τους γλάρους του, το σπίτι του Μοδιάνο, η Βίλλα Μορντώχ, το σπίτι του Κεμάλ, η Καμάρα, το Γενί Τζαμί γίνονται τα σκηνικά μπροστά στα οποία ο Ρωμανός πασχίζει να αναπλάσει το παρελθόν με τη μνήμη, τις γνώσεις αλλά πάνω απ’ όλα με το συναίσθημα και το άχθος που κουβαλά ένας ακούσιος κοσμοπολίτης χωρίς πατρίδα. Για να το κατανοήσει αλλά όχι να το εξωραΐσει ούτε να το εξιδανικεύσει. Οι ιστορίες των ανθρώπων που έζησαν σ’ αυτά τα κτίρια ή πέθαναν μέσα τους είναι εγκιβωτισμένες στις ιστορίες τους. Αυτός ο μεταφορικός εγκιβωτισμός έχει, όμως, και το λογοτεχνικό και εικαστικό του ανάλογο στην τεχνική της Σταμπουλή και του Μεννίλλο που εγκιβωτίζουν μικρές ιστορίες στη μεγάλη Ιστορία της Μικρής Ιερουσαλήμ και της μεγάλης σύγχρονης Θεσσαλονίκης.
Μια τέτοια είναι και η ιστορία του Νίκου Ζαχαριάδη, του κομμουνιστή ηγέτη που αποκηρύχθηκε από το ΚΚΕ όπως τόσοι και τόσοι, γεννημένου όμως στην άλλη όχθη, στη Νικομήδεια, την Προύσα ή την Αδριανούπολη. Μια ιστορία δοσμένη με ανθρώπινους όρους, που μιλά για τη γνωριμία του με τον Ναζίμ Χικμέτ, την παρουσία του στην κηδεία του Λένιν, τη φυλάκισή του στην Κέρκυρα, τη σχέση του με τον Μπελογιάννη, το Νταχάου, τον εμφύλιο, τη Σιβηρία, τα αδιευκρίνιστα αίτια θανάτου. Η «Μικρή Ιερουσαλήμ», άλλωστε, έχει στο επίκεντρό της την πολιτική ιστορία αυτού του τόπου. Και μιλά για τους πρόσφυγες του '22 που έφτασαν και από τις δυο μεριές του Αιγαίου σε μέρη που ήταν πιο φτωχά από τα μέρη τους, για τον ΕΛΑΣ, τον Γράμμο και το Βίτσι, για τα στρατηγικά λάθη της Αριστεράς που αντί να χαλυβδώνεται από το μίσος των φασιστών, τις φυλακίσεις, τις εξορίες και τις εκτελέσεις, επέλεξε να διασπάται επαναληπτικά.
Εχοντας ταυτόχρονα τη διάσταση της μυθοπλασίας και τη βιογραφική διάσταση των προσώπων της Ιστορίας σε συνδυασμό με τα αυτοβιογραφικά στοιχεία της συγγραφέως (κόρη πολιτικών εξόριστων κατά την επταετία), η «Μικρή Ιερουσαλήμ» διατρέχεται σε όλη την έκτασή της, ρητά ή υπόρρητα, από την damnatio memoriae postuma, τη μεταθανάτια μνημονική καταδίκη. Που κατά τους μεταφραστές: «Aφορά είτε το παρελθόν του πρωταγωνιστή της, είτε το παρελθόν της πόλης της Θεσσαλονίκης στην οποία περιπλανιέται. Damnatio memoriae postuma για την ιστορία του εβραϊκού πληθυσμού της πόλης, για πρόσωπα και γεγονότα στη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας, ακόμη και αν αυτά είναι ποιητές. Damnatio memoriae postuma για πρόσωπα και γεγονότα του Εμφυλίου Πολέμου, ακόμη κι αν αυτά είναι ξυπόλυτα παιδιά που περνούν τα σύνορα ως εκτοπισμένοι. Το τραύμα είναι ακόμη ανοιχτό και οφείλεται στην ανικανότητα να κοιτάξεις την ιστορία με τα μάτια των άλλων. Ολοι εδώ έχουν πιει το νερό της λήθης. Είναι προτιμότερο να ξεχάσεις;»
Η «Μικρή Ιερουσαλήμ» (εκδόσεις Jemma Press) πρωτοδημοσιεύτηκε σε συνέχειες στο ιταλικό περιοδικό «G.I.U.D.A.» από το 2009 ώς το 2011. Την Κυριακή 29 Νοεμβρίου στις 19.30 παρουσιάζεται πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό στο Φεστιβάλ Κόμικς «Παράξενες Μέρες» στη Θεσσαλονίκη (Γαλλικό Ινστιτούτο, Λεωφόρος Στρατού 2Α). Τη συζήτηση συντονίζουν οι μεταφραστές του βιβλίου στην ελληνική γλώσσα, Γιάννης Μιχαηλίδης (φιλόλογος, αρθρογράφος) και Κωνσταντίνα Γερ. Ευαγγέλου (πρόεδρος Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας ΑΠΘ).
Πηγή: comics@efsyn.gr, 29.11.2015
Οσο κι αν φαίνεται ότι πρωταγωνίστρια σε αυτό το κόμικς άλμπουμ είναι η Θεσσαλονίκη, στην πραγματικότητα είναι οι άνθρωποι και τα ίχνη που άφησαν επάνω της. Ιχνη που σβήστηκαν από την αχλή του χρόνου και θάφτηκαν από μπετά και υλικά πολέμων. Οι πόλεις δεν διαθέτουν καμιά ουσιοκρατική μεταφυσική αύρα. Την αύρα τη δημιουργούν οι ιστορίες των ανθρώπων των πόλεων, των οραμάτων τους, των ονείρων τους, των συλλογικοτήτων τους, των μαζικών αγώνων τους. Οι άνθρωποι μπορεί να φεύγουν. Νεκροί ή διωγμένοι. Αλλά πάντα κάτι μένει. Απομεινάρια από κτίρια και ιστορικά γεγονότα, επιγραφές που επιβιώνουν κόντρα στη λησμονιά, τάφοι που θάφτηκαν ακόμη βαθύτερα για να γίνουν δρόμοι και πάρκα, λέξεις που έχασαν το νόημά τους. Γλώσσες που σβήστηκαν από την καθημερινότητα. Και κάποιοι τις ψάχνουν.
Πρωταγωνιστής στη «Μικρή Ιερουσαλήμ» (εκδόσεις Jemma Press) είναι ο Ρωμανός, ένας ερευνητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. «Γεννήθηκε στη Βουλγαρία από πατέρα Ελληνα εξόριστο και μητέρα Βουλγάρα ελληνικής και εβραϊκής (σεφαραδίτικης) καταγωγής. Οπου κι αν βρεθεί είναι ξένος: μέσα στη θρυμματισμένη και υβριδική του ταυτότητα συρρέει και διαλέγεται ένα πλήθος φωνών, όπως αυτό που χαρακτηρίζει τη μητρική του γλώσσα, την εβραϊκή (σεφαραδίτικη). Η γλώσσα του, ουσιαστικά ανύπαρκτη, είναι ό,τι το ιστορικό απέμεινε έγκλειστο αλλά αόριστο και ασαφές, μέσα στο “εγώ” του. Η κλίση και η αγάπη του για τις γλώσσες μοιάζει να του έχει μεταδοθεί γενετικά από τον πατέρα του ενώ το γλωσσικό πρόβλημα της ανυπαρξίας της μητρικής γλώσσας είναι ένα τραύμα και αυτό του έχει μεταδοθεί κληρονομικά, αλλά μοιάζει να μην περιορίζεται μόνο στο γλωσσολογικό επίπεδο», επισημαίνουν οι μεταφραστές Γιάννης Μιχαηλίδης και Κωνσταντίνα Ευαγγέλου.
Ο Ρωμανός («Ρωμανέ λύσε μου μια απορία… Τι σημαίνει τ’ όνομά σου;» τον ρωτά η Στέλλα. Και αυτός της απαντά: «Είναι απλώς ένας άλλος τρόπος για να πεις Ελληνας») περιπλανιέται στους δρόμους της πόλης πασχίζοντας να δει και να ακούσει κάτι από τις χαμένες γλώσσες. «Ακούω την άσφαλτο να αναπνέει το καυσαέριο των αυτοκινήτων που τόσο αγαπάνε οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης. Στόλοι από χαμηλωμένα αυτοκίνητα, πειραγμένα για να μουγκρίζουν πιο δυνατά. Ξανθές γυναίκες που σκάνε μύτη δίπλα στους βαλκάνιους καουμπόηδές τους. Κοντά στην Εγνατία προσπαθώ να στήσω αυτί. Κάποτε εδώ υπήρχαν οι εβραϊκές συνοικίες της Πούλιας, Λεβύγιε, Φιντίκ, Σαλχανέ… Στήνω αυτί μήπως κι ακούσω κανά σεφαραδίτικο τραγούδι να πλανιέται στον αέρα. Αλλά το μόνο που πιάνω είναι η μυρωδιά του Καμένου της πυρκαγιάς του ’17».
Το Αγαλμα του Αριστοτέλη με το μεγάλο δάκτυλο του ποδιού του έτοιμο να κουνηθεί, ο Λευκός Πύργος με τους γλάρους του, το σπίτι του Μοδιάνο, η Βίλλα Μορντώχ, το σπίτι του Κεμάλ, η Καμάρα, το Γενί Τζαμί γίνονται τα σκηνικά μπροστά στα οποία ο Ρωμανός πασχίζει να αναπλάσει το παρελθόν με τη μνήμη, τις γνώσεις αλλά πάνω απ’ όλα με το συναίσθημα και το άχθος που κουβαλά ένας ακούσιος κοσμοπολίτης χωρίς πατρίδα. Για να το κατανοήσει αλλά όχι να το εξωραΐσει ούτε να το εξιδανικεύσει. Οι ιστορίες των ανθρώπων που έζησαν σ’ αυτά τα κτίρια ή πέθαναν μέσα τους είναι εγκιβωτισμένες στις ιστορίες τους. Αυτός ο μεταφορικός εγκιβωτισμός έχει, όμως, και το λογοτεχνικό και εικαστικό του ανάλογο στην τεχνική της Σταμπουλή και του Μεννίλλο που εγκιβωτίζουν μικρές ιστορίες στη μεγάλη Ιστορία της Μικρής Ιερουσαλήμ και της μεγάλης σύγχρονης Θεσσαλονίκης.
Μια τέτοια είναι και η ιστορία του Νίκου Ζαχαριάδη, του κομμουνιστή ηγέτη που αποκηρύχθηκε από το ΚΚΕ όπως τόσοι και τόσοι, γεννημένου όμως στην άλλη όχθη, στη Νικομήδεια, την Προύσα ή την Αδριανούπολη. Μια ιστορία δοσμένη με ανθρώπινους όρους, που μιλά για τη γνωριμία του με τον Ναζίμ Χικμέτ, την παρουσία του στην κηδεία του Λένιν, τη φυλάκισή του στην Κέρκυρα, τη σχέση του με τον Μπελογιάννη, το Νταχάου, τον εμφύλιο, τη Σιβηρία, τα αδιευκρίνιστα αίτια θανάτου. Η «Μικρή Ιερουσαλήμ», άλλωστε, έχει στο επίκεντρό της την πολιτική ιστορία αυτού του τόπου. Και μιλά για τους πρόσφυγες του '22 που έφτασαν και από τις δυο μεριές του Αιγαίου σε μέρη που ήταν πιο φτωχά από τα μέρη τους, για τον ΕΛΑΣ, τον Γράμμο και το Βίτσι, για τα στρατηγικά λάθη της Αριστεράς που αντί να χαλυβδώνεται από το μίσος των φασιστών, τις φυλακίσεις, τις εξορίες και τις εκτελέσεις, επέλεξε να διασπάται επαναληπτικά.
Εχοντας ταυτόχρονα τη διάσταση της μυθοπλασίας και τη βιογραφική διάσταση των προσώπων της Ιστορίας σε συνδυασμό με τα αυτοβιογραφικά στοιχεία της συγγραφέως (κόρη πολιτικών εξόριστων κατά την επταετία), η «Μικρή Ιερουσαλήμ» διατρέχεται σε όλη την έκτασή της, ρητά ή υπόρρητα, από την damnatio memoriae postuma, τη μεταθανάτια μνημονική καταδίκη. Που κατά τους μεταφραστές: «Aφορά είτε το παρελθόν του πρωταγωνιστή της, είτε το παρελθόν της πόλης της Θεσσαλονίκης στην οποία περιπλανιέται. Damnatio memoriae postuma για την ιστορία του εβραϊκού πληθυσμού της πόλης, για πρόσωπα και γεγονότα στη διάρκεια της Οθωμανικής κυριαρχίας, ακόμη και αν αυτά είναι ποιητές. Damnatio memoriae postuma για πρόσωπα και γεγονότα του Εμφυλίου Πολέμου, ακόμη κι αν αυτά είναι ξυπόλυτα παιδιά που περνούν τα σύνορα ως εκτοπισμένοι. Το τραύμα είναι ακόμη ανοιχτό και οφείλεται στην ανικανότητα να κοιτάξεις την ιστορία με τα μάτια των άλλων. Ολοι εδώ έχουν πιει το νερό της λήθης. Είναι προτιμότερο να ξεχάσεις;»
Οι δημιουργοί
Η Ηλέκτρα Σταμπουλή εργάζεται ως επιμελήτρια εκθέσεων τέχνης και ως σεναριογράφος κόμικς. Είναι ιδρύτρια και συντονίστρια του Φεστιβάλ Ρεαλιστικών Κόμικς Komikazen στη Ραβέννα της Ιταλίας. Αλλες δουλειές της: «The Tamer of Istanbul», «Officina del Macello», «A Cena for Gramsci», «Arriverderci Berlinguer», «Pertini tra le Nuvole», «Diario Segreto di Pasolini». O Αντζελο Μεννίλλο είναι σχεδιαστής κόμικς και εικονογράφος. Εχει συνεργαστεί με τα περιοδικά InguineMha!Gazine», «G.I.U.D.A.», «Nurant», «In Pensiero», ενώ το 2008 κυκλοφόρησε το graphic novel του «Strawberry» σε σενάριο του Salvatore Cacace.Η «Μικρή Ιερουσαλήμ» (εκδόσεις Jemma Press) πρωτοδημοσιεύτηκε σε συνέχειες στο ιταλικό περιοδικό «G.I.U.D.A.» από το 2009 ώς το 2011. Την Κυριακή 29 Νοεμβρίου στις 19.30 παρουσιάζεται πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό στο Φεστιβάλ Κόμικς «Παράξενες Μέρες» στη Θεσσαλονίκη (Γαλλικό Ινστιτούτο, Λεωφόρος Στρατού 2Α). Τη συζήτηση συντονίζουν οι μεταφραστές του βιβλίου στην ελληνική γλώσσα, Γιάννης Μιχαηλίδης (φιλόλογος, αρθρογράφος) και Κωνσταντίνα Γερ. Ευαγγέλου (πρόεδρος Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας ΑΠΘ).
Πηγή: comics@efsyn.gr, 29.11.2015
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου