100 χρόνια με την «κυρία Νταλογουέι»: Γιατί τη διαβάζουμε σήμερα
Βικιπαίδεια/Βιρτζίνια Γουλφ(1882-1941)
Για το εμβληματικό μυθιστόρημα της Βιρτζίνια Γουλφ [Virginia Woolf] «Η κυρία Νταλογουέι» που κυκλοφόρησε σαν σήμερα, ακριβώς πριν από 100 χρόνια, στις 14 Μαΐου 1925. Με αυτή την αφορμή, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο συλλεκτική έκδοση σε μετάφραση Κωνσταντίνας Τριανταφυλλόπουλου και εξώφυλλο της Μάριας Μπαχά.
Γράφει η Φανή Χατζή
Εικαστική επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός
Η κυρία Νταλογουέι της Βιρτζίνια Γουλφ γίνεται φέτος 100 χρόνων. Από το 1925, μέχρι σήμερα, το κείμενο επιβιώνει μέσα στον χρόνο, αμφίσημο και πολυπρισματικό. Μάλιστα, όπως παρατήρησε η Βρετανίδα συγγραφέας Τζένι Όφιλ στον πρόλογο μιας παλιότερης έκδοσης του Penguin, η κυρία Νταλογουέι δεν επιδέχεται απλώς άπειρων ερμηνειών, αλλά είναι ένα έργο που μεταμορφώνεται στο βάθος της προσωπικής μας αναγνωστικής πορείας και μας αγγίζει διαφορετικά, ανάλογα με την εμπειρία, την ηλικία και την κατάσταση στην οποία το διαβάζουμε. Τι καθιστά, λοιπόν, ένα κείμενο που έχει διαγράψει έναν αιώνα ζωής τόσο επίκαιρο αλλά και εύπλαστο;
Κάποιες λάθος απαντήσεις
Κρατώντας στα χέρια μας την επετειακή έκδοση που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, σκληρόδετη, πολυτελή, επετειακή, σε καλή μετάφραση της Κωνσταντίνας Τριανταφυλλοπούλου και καλαίσθητο εικαστικό εξωφύλλου της Μάριας Μπαχά, που περιλαμβάνει εσωτερικά το πρώτο εξώφυλλο που φιλοτέχνησε η αδερφή της Βιρτζίνια Γουλφ, Βανέσα Μπελ, αναρωτιόμαστε εάν η επιβίωσή του αποδίδεται στη συνεχή εκδοτική του παρουσία. Σίγουρα παίζει ρόλο, όπως και το ανεξάντλητο ενδιαφέρον των ερευνητών της λογοτεχνίας προς το κείμενο, αλλά όχι τον πιο σημαντικό. Όσον αφορά την πλοκή, η προετοιμασία μιας κοσμικής δεξίωσης από μία κυρία της αστικής τάξης, δεν μοιάζει συνταρακτική εκ πρώτης όψεως. Πώς συνδέεται λοιπόν με το σήμερα αυτή η μία δροσερή ημέρα του Ιουνίου στο Λονδίνο του μεσοπολέμου;
 |
| Αριστερά: Το εξώφυλλο της συλλεκτικής επετειακής έκδοσης με εικαστικό της Μάριας Μπαχά. Δεξιά: Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης, το οποίο φιλοτέχνησε η αδερφή της Βιρτζίνια Γουλφ, Vanessa Bell, και κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Hogarth Press, ιδιοκτησίας της ίδιας της Γουλφ και του συζύγου της Λέοναρντ. |
Μια επιφανειακή ερμηνεία για την αναβίωση του ενδιαφέροντος για το μυθιστόρημα είναι ότι κατά την περίοδο της πανδημίας διαβάστηκε μαζικά. Σε άρθρο του New Yorker εκφράστηκε η άποψη ότι η κυρία Νταλογουέι, έχοντας επιβιώσει την επιδημία γρίπης του 1918, είναι ένας χαρακτήρας με τον οποίο όλοι μας μπορούσαμε να συνδεθούμε. Ο ενθουσιασμός με τον οποίον ανακαλύπτει εκ νέου το αστικό τοπίο του Λονδίνου και αντιμετωπίζει γενικά τις μικρές χαρές της ζωής ήταν αναζωογονητική και παρήγορη στην εποχή του Covid. Αυτή η ερμηνεία, όμως, πατά μόνο σε ένα μέρος του έργου και μπορεί να δικαιολογήσει τη βραχύβια αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος γι’ αυτό, όχι όμως τη διαχρονικότητά του.
 |
| Αριστερά: Εξώφυλλο ιταλικής έκδοσης. Κέντρο: Εξώφυλλο βραζιλιάνικης έκδοσης. Δεξιά: Εκδόσεις Harvest (1953). |
Λογοτεχνική αξία: αριστούργημα του μοντερνισμού
Μια προφανής απάντηση θα ήταν η λογοτεχνική αξία, που κρατά πάντα ατόφιο το ενδιαφέρον για ένα έργο με τη στόφα του κλασικού. Η κυρία Νταλογουέι είναι ένα βιβλίο μύησης στον μοντερνισμό, αλλά και στη λογοτεχνία γενικότερα. Ένα βιβλίο που, όπως ο Οδυσσέας του Τζέιμς Τζόις που αποτέλεσε έμπνευση για τη Γουλφ παρά τη δριμεία κριτική που του άσκησε στη μυστικότητα του ημερολογίου της, σήμερα διαβάζεται για λόγους τέρψης αλλά και περιέργειας. Σε αντίθεση με τον Οδυσσέα, μάλιστα, η ανάγνωσή του είναι πολύ συντομότερη και λιγότερο απαιτητική, καθιστώντας το κείμενο πιο βατό για μια εισαγωγή στο λογοτεχνικό κίνημα που άλλαξε τον ρου της λογοτεχνίας.
Η γραφή της Γουλφ θεωρείται κομβική για τον μοντερνισμό. Η συγγραφέας πειραματίστηκε με τη φόρμα, τη ροή συνείδησης (stream of consciousness) και χειρίστηκε δημιουργικά τον όχι διαδεδομένο για την εποχή ελεύθερο πλάγιο λόγο. Απεκδύθηκε όλες τις συμβάσεις του ρομαντικού μυθιστορήματος, άσκησε καυστικό κοινωνικό σχολιασμό και εισήγαγε στα γράμματα τη flâneuse, τη γυναίκα που περιδιαβαίνει με δυναμικότητα την πόλη της. Κυρίως, εισήλθε στα μύχια της ανθρώπινης σκέψης και αξιοποίησε τις αφηγηματικές τεχνικές των αναδρομών, της εστίασης και αποεστίασης. Η γραφή της διαβάζεται σήμερα σαν ένα μονοπλάνο που ακολουθεί μια σειρά ανθρώπων, ενώ η «κάμερά της» εισχωρεί εναλλάξ στο συνειδησιακό τους.
 |
| Αριστερά: Εξώφυλλο της Anita Stevens Rundles. Κέντρο: Εξώφυλλο από τις εκδόσεις Panther Books στα 70's. Δεξιά: Εξώφυλλο από τις εκδόσεις Hogarth Press (1992). |
Μια ιδιαίτερη γραφή με σύγχρονους απογόνους
Ο λόγος για τον οποίο αυτό το είδος γραφής παραμένει οικείο είναι γιατί η Γουλφ κατάφερε το σχεδόν απίθανο, να αποτυπώσει στον Λόγο τη λειτουργία και διάσπαση της σκέψης μας που –σήμερα περισσότερο από ποτέ– είναι κατακερματισμένη. Χρησιμοποίησε τη γλώσσα με τέτοια ορμή και χώρισε τις προτάσεις με τέτοια ακρίβεια, ώστε κατέστησε απτό τον μηχανισμό βάσει του οποίου ένας συλλογισμός μας παρεμβαίνει και διαχέεται μέσα στον άλλον. Ταυτόχρονα, αποτύπωσε την παλινδρόμηση των στοχασμών μας ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν, το υπαρξιακό και το απολύτως καθημερινό, το στιγμιαίο ερέθισμα και τη μνήμη.
Απόδειξη της επιδραστικότητας αυτής της γραφής στις νεότερες γενιές λογοτεχνών είναι η πρόσφατη αποδέκτης του Βραβείου Μπούκερ, Σαμάνθα Χάρβεϊ. Οι Τροχιές της (μτφρ. Γιώργος Κυριαζής, εκδ. Gutenberg) διαπνέονται από την ίδια φιλοσοφία, το πολύπτυχο φάσμα εστίασης και τη διαδοχική προσοχή στο εγκόσμιο και το υπερκόσμιο. Η τοποθέτηση της δράσης στο διάστημα εξυπηρετεί τέλεια αυτόν τον σκοπό. Η κυρία Νταλογουέι, λοιπόν, εν μέρει «ζει» και μέσα από τους λογοτεχνικούς επιγόνους της.
 |
| Η απεικόνιση της κεντρικής ηρωίδας είναι η βασική ιδέα στην οποία στηρίζονται τα περισσότερα εξώφυλλα για την κυρία Νταλογουέι, ενώ η ιμπρεσιονιστική προσέγγιση είναι λιγότερο συχνή, δίνοντας όμως ενδιαφέροντα εξώφυλλα. Αριστερά: Εξώφυλλο των ιταλικών εκδόσεων Mondadori, με ένα έργο του Claude Monet. Κέντρο: Το 2016 ο Aino-Maija Metsola δημιούργησε μια σειρά έξι υδατογραφιών για έξι εξώφυλλα βιβλίων της Γουλφ για τις εκδόσεις Vintage Classics. Δεξιά: Το 2011 ο Angus Hyland, θέλοντας να αποτίσει φόρο τιμής στα εξώφυλλα της Vanessa Bell, εικονογράφησε πέντε βιβλία της Γουλφ για τις εκδόσεις Penguin. |
Ψυχική ασθένεια
Ακόμα, όμως, και ένα βιβλίο άψογης τεχνικής δεν είναι βέβαιο ότι θα μας συγκινούσε σήμερα. Θα πρέπει να ψάξουμε βαθύτερα, ίσως, στους θεματικούς άξονες του μυθιστορήματος. Ένας από τους πυρήνες του μυθιστορήματος είναι αυτό που σήμερα καλείται «ψυχική ασθένεια». Ο δεύτερος «σιωπηρός» πρωταγωνιστής του βιβλίου, ο Σέπτιμους Γουόρεν Σμιθ, ως βετεράνος του Μεγάλου Πολέμου (Α΄ΠΠ) φαίνεται να πάσχει από διαταραχή μετατραυματικού στρες, γνωστό τότε ως σοκ βομβαρδισμού (shell shock). Με ερέθισμα τον κρότο του αυτοκινήτου στην αρχή της ημέρας αρχίζει να αναβιώνει παραισθησιακά τα περιστατικά του πολέμου και συγκεκριμένα τον θάνατο του αξιωματικού Έβανς. Η οδύνη του ήρωα και το τραγικό του τέλος δεν αποκόβονται αιτιακά από την αδιαφορία των περαστικών και κυρίως την παραμέληση από τους γιατρούς του. Σήμερα, φυσικά, η ιατρική κακοποίηση, η κοινωνική εγκατάλειψη και η περιθωριοποίηση του ψυχικά ασθενούς αναγνωρίζονται ως δομικά κοινωνικά προβλήματα.
Μαζί με τον Σέπτιμους εκφράζουν δύο εκφάνσεις της ανθρώπινης ψυχικής κατάστασης, εντός του φάσματος της κατάθλιψης. Μια ύπαρξη που καταβυθίζεται στο σκοτάδι, έχοντας αποξενωθεί πλήρως από την κοινωνία και μια άλλη που πασχίζει να βγει προς το φως, να παραμείνει λειτουργική και αφομοιωμένη.
Η Κλαρίσα Νταλογουέι, από την άλλη, βιώνει έντονο συναίσθημα μελαγχολίας, εκπεφρασμένο σε στιγμές απόγνωσης και μοναξιάς. Προκειμένου να είναι κοινωνικά αποδεκτή, καμουφλάρει τις παρορμήσεις και τη θλίψη της. Μαζί με τον Σέπτιμους εκφράζουν δύο εκφάνσεις της ανθρώπινης ψυχικής κατάστασης, εντός του φάσματος της κατάθλιψης. Μια ύπαρξη που καταβυθίζεται στο σκοτάδι, έχοντας αποξενωθεί πλήρως από την κοινωνία και μια άλλη που πασχίζει να βγει προς το φως, να παραμείνει λειτουργική και αφομοιωμένη. Η Γουλφ, στον πρόλογο που ενσωματώνεται στην επετειακή έκδοση –σε μετάφραση της Μαρτίνας Ασκητοπούλου–, παραδέχεται ότι ο Σέπτιμους είναι το «καθρέφτισμα» της Κλαρίσα.
 |
| Αριστερά: Από τις εκδόσεις Penguin και τη σειρά «Vintage Classics», με εισαγωγή του Michael Cunningham. Κέντρο: Άλλη μια έκδοση Penguin «20th Century Classics» από τη δεκαετία του '90. Δεξιά: Από τις εκδόσεις Renard Press (2022). Η έκδοση περιλαμβάνει και το αρχικό διήγημα της Γουλφ, από το οποίο προέκυψε Η κυρία Νταλογουέι. |
Υπαγωγή σε συγκεκριμένους ρόλους[...........................................]
100 χρόνια με την «κυρία Νταλογουέι»: Γιατί τη διαβάζουμε σήμερα...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου