του Τάση Παπαϊωάννου*
(Αρχιτέκτων, ομότιμος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ)
[5.3.2025]
Ο πολιτισμικός κατήφορος που συντελείται στη χώρα τα τελευταία χρόνια, επί κυβερνήσεων του Κυριάκου Μητσοτάκη, δεν έχει προηγούμενο. Δεν πρόκειται προφανώς για ασύγγνωστη άγνοια, αλλά για μια συνειδητή πολιτική απόφαση που έχει ως κεντρικό στόχο τη μετατροπή, ακόμη και του πολιτισμού, σε επικερδή επιχείρηση των ημετέρων. Όλοι εκείνοι που στο παρελθόν καπηλεύτηκαν για μικροπολιτικά οφέλη με τον πιο εθνικιστικό και αήθη τρόπο τους πανάρχαιους πολιτισμούς που μας κληροδοτήθηκαν, σήμερα τους βγάζουν στο σφυρί.
Τον ρόλο αυτό, από την πρώτη στιγμή, έχει αναλάβει να φέρει εις πέρας η υπουργός του Υπουργείου Πολιτισμού, η οποία επιβραβεύτηκε μάλιστα από τον πρωθυπουργό, για το “επιτυχημένο” έργο της, ως η μόνη υπουργός που παρέμεινε αμετακίνητη στη θέση της όλα αυτά τα χρόνια. Σήμερα, είναι νομίζω ξεκάθαρο και στους πλέον καλόπιστους πολίτες, ότι η ιστορική κληρονομιά (και όχι μόνο) εκποιείται στο όνομα της “ανάπτυξης και του εκσυγχρονισμού” που έχει αναλάβει το επιτελικό (λεγόμενο) κράτος της ΝΔ. Μια πρωτόγνωρη λαίλαπα σαρώνει απ’ άκρου σ’ άκρο τη χώρα: βίαιη, ανάλγητη, αλαζονική. Τόποι μοναδικής φυσικής ομορφιάς, περιοχές Natura, ακόμη και σημαντικοί αρχαιολογικοί χώροι κινδυνεύουν να αλλοιωθούν ανεπιστρεπτί. Τίποτε δεν μοιάζει ικανό να σταματήσει το ξεπούλημα των αρχέγονων τόπων που έφτασαν ανέγγιχτοι ως τις μέρες μας.
Στην πολύπαθη Ίο, παρ’ όλες τις κινητοποιήσεις και τις αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας, χρόνια τώρα, τεράστιες εκτάσεις σε περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, ακόμη και πάνω στον αιγιαλό, χτίζονται παράνομα και κακοποιούνται από αδίστακτους “στρατηγικούς” τάχατες, επενδυτές, αδιαφορώντας προκλητικά για τις εναντίον τους δικαστικές αποφάσεις που το απαγορεύουν ρητά! Στο μοναδικό Σαρακήνικο στη Μήλο, σ’ αυτό το εξαιρετικό και σπάνιας ομορφιάς γλυπτό της φύσης, είχε αρχίσει η κατασκευή μεγάλης ξενοδοχειακής μονάδας την οποία σταμάτησαν στο παραπέντε οι κάτοικοι και ο Δήμος. Αντίστοιχα και στον κόλπο του Κουταλά στη Σέριφο: είχε δοθεί κι εκεί άδεια ανέγερσης ξενοδοχείου από το ΥΠΠΟ, σε σημείο όπου υπάρχουν σημαντικά διατηρητέα βιομηχανικά κατάλοιπα από την ιστορία των εξορύξεων στο νησί, τα οποία χαρακτηρίζουν το μεταλλευτικό τοπίο του νησιού.
Τα ερείπια της Βυζαντινής Εγνατίας Οδού στη Θεσσαλονίκη τεμαχίστηκαν και απομακρύνθηκαν, γιατί είχαν την “ατυχία” να βρεθούν σε λάθος μέρος. Θυσιάστηκαν δίχως λόγο, παρόλο του ότι είχε ήδη δρομολογηθεί η κατασκευή του σταθμού του μετρό στη Βενιζέλου μέσω υπόγειας διάνοιξης κι όχι με την μέθοδο του ανοικτού ορύγματος που επιλέχθηκε τόσο στανικά από την κυβέρνηση, με αποτέλεσμα να εκτιναχθεί το κόστος, αλλά και να παραταθεί η λειτουργία του μετρό για αρκετά ακόμη χρόνια. Στον αρχέγονο βράχο της Μονεμβασιάς εγκρίθηκε ανερυθρίαστα από το ΚΑΣ (Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο), η κατασκευή τελεφερίκ (!) που θα κυριαρχήσει με την κραυγαλέα και αταίριαστη παρουσία του στο βραχώδες τοπίο, προσβάλλοντας βάναυσα την αυθεντικότητα του μνημειακού συνόλου. Άλλωστε δεν σεβάστηκαν ούτε και τον βράχο της Ακρόπολης που “τσιμεντοστρώθηκε” σε μεγάλη έκταση και με μη αναστρέψιμο τρόπο, για να κινούνται μαζικά οι ορδές των τουριστών τις ώρες που επιθυμούσαν και επέβαλαν οι tour operators. Ο ανεξέλεγκτος και αδηφάγος μαζικός τουρισμός μεταλλάσσει τα συγκλονιστικά ερείπια χιλιετιών σε καταναλωτικό θέαμα χολιγουντιανής αισθητικής, με τις ευλογίες και την αρωγή της ηγεσίας ΥΠΠΟ.
[Τάση Παπαϊωάννου, λαδοπαστέλ σε χαρτί]
Την ίδια ώρα, τόσο στην ηπειρωτική όσο και στη νησιωτική χώρα δεν έμεινε κορφή για κορφή που να μη γέμισε με θηριώδεις ανεμογεννήτριες, κατόπιν απαίτησης των ενδιαφερόμενων επιχειρηματιών. Μεγάλες εκτάσεις χωραφιών στους κάμπους της επαρχίας εκχερσώνονται, για να εγκατασταθούν φωτοβολταϊκά “πάρκα”, αφανίζοντας παμπάλαιες αγροτικές καλλιέργειες. Και για να μην αφήσουμε τίποτε αλογάριαστο, σιγά-σιγά, σε κάθε παραλία, αλλά και σε κάθε πλαγιά, ξεφυτρώνουν μικρότερες ή μεγαλύτερες τουριστικές μονάδες με τις απαραίτητες πισίνες, να καλύπτουν ότι έκταση είχε μείνει ανέπαφη ως τα τώρα. Δεν είναι μόνο οι ιστορικοί τόποι, είναι ολόκληρη η χώρα, που μετατρέπεται σ’ ένα τεράστιο και άσχημο ξενοδοχείο! Έχουμε ανοίξει το κουτί της Πανδώρας και τα δεινά -που εμείς δημιουργήσαμε- μας καταδυναστεύουν ολοένα και περισσότερο.
Τα μεγαλύτερα αρχαιολογικά μουσεία της χώρας μετά από μια επικοινωνιακή καταιγίδα προπαγάνδας, μετατράπηκαν σε ΝΠΔΔ (Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου) και απέκτησαν Διοικητικά Συμβούλια και Γενικούς Διευθυντές, σαν να’ ταν εμπορικές επιχειρήσεις, απ’ όπου οι αρχαιολόγοι ολοένα και περισσότερο αποδιώχνονται. Φαίνεται πως ο “πολιτισμός” που προωθείται από την κυβέρνηση, είναι μόνον ο πολιτισμός που αποδίδει κέρδος στα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα κι ας ισχυρίζεται υποκριτικά το αντίθετο. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τους άλλους δημόσιους θεσμούς (Υγεία, Παιδεία, ΜΜΜ κλπ.), οι οποίοι μεθοδικά υποχρηματοδοτούνται, υποστελεχώνονται και εν τέλει υποβαθμίζονται, προκειμένου να επικρατήσει παντού ο ιδιωτικός τομέας. Μια πραγματικά επικίνδυνη κυβέρνηση που υπηρετεί δουλικά και με κάθε μέσον, νόμιμο ή παράνομο (δεν έχει σημασία) τα συμφέροντα των ολίγων, σπρώχνει καθημερινά νέα κοινωνικά στρώματα στη φτωχοποίηση και στην ανέχεια, όχι μόνο την οικονομική, αλλά και την πολιτισμική!
Ο άκρατος και χοντροκομμένος νεοφιλελευθερισμός, σαρώνει αδιακρίτως τα πάντα, γεμίζοντας τον τόπο με πολιτιστικά σκουπίδια και ανεπούλωτες πληγές. Καταστρέφει αυτό που μας κληροδοτήθηκε από τόσες και τόσες γενιές που έζησαν στον τόπο μας πριν από εμάς. «Δεν έχουμε το δικαίωμα να επιλέγουμε, ούτε καν να διακινδυνεύουμε, την ανυπαρξία των μελλοντικών γενεών για να εξασφαλίσουμε καλύτερη ζωή στις τωρινές» [1] μας τονίζει με έμφαση ο φιλόσοφος Hans Jonas. Πόσο μάλλον που ήδη οι τωρινές αυτές γενιές, πληρώνουν ακριβά τις αστόχαστες, καταστροφικές και ανιστόρητες επιλογές των κυβερνώντων. Δεν έχουμε συνεπώς κανένα δικαίωμα, να στερήσουμε από τα παιδιά μας τη δυνατότητα να αντικρίσουν ότι παρέδωσαν σε εμάς οι προηγούμενες γενιές. Χρέος μας είναι να διατηρήσουμε ως κόριν οφθαλμού ανέπαφο ό,τι πολύτιμο μας κληροδοτήθηκε, να το προστατεύσουμε κι όχι να το εκποιήσουμε.
Οι αρχαιολογικοί χώροι, οι παραδοσιακοί οικισμοί, το ίδιο το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον ευτελίζονται, χάνουν το ουσιαστικό και συμβολικό τους νόημα και μετατρέπονται σε απλά καταναλωτικά προϊόντα. Το πρότυπο που προωθείται και διαβρώνει διαρκώς τις συνειδήσεις των πολιτών είναι: ο καθένας για την «πάρτη» του. Η πλήρης διάλυση του συλλογικού και η επικράτηση του ατομικού, μεταλλάσσει την κοινωνία σε ζούγκλα, όπου επικρατεί το δόγμα: «ο θάνατός σου, η ζωή μου».
«Οι πολιτισμοί είναι συνέχειες, ατέλειωτες ιστορικές συνέχειες» [2] μας λέει ο Fernand Braudel. Σαν τα συγκοινωνούντα δοχεία που τροφοδοτούν διαρκώς το ένα το άλλο. Αν κόψουμε, συνεπώς, τον ομφάλιο λώρο που μας συνδέει με τους πολιτισμούς του παρελθόντος, κινδυνεύουμε να απολέσουμε το πέρασμα από το παρόν στο μέλλον, να ξεθωριάσει η ιστορική και συλλογική μας μνήμη, υπονομεύοντας σοβαρά την αυτογνωσία μας. Δεν θα ξέρουμε ούτε ποιοι είμαστε, ούτε προς τα πού βαδίζουμε. Η συλλογική μνήμη που στέριωνε την νεοελληνική κοινωνία μέσα στους αιώνες, εξασθενεί, και σιγά-σιγά χάνεται. Το πρόβλημα δεν εντοπίζεται μόνο στο παρόν, αλλά κυρίως στο τι επιπτώσεις θα έχει στο μέλλον. Η πολιτισμική υποβάθμιση, η άγνοια και η αδιαφορία, υπονομεύουν σοβαρά αυτήν την ίδια τη δημοκρατία (όση έχει απομείνει τέλος πάντων). Στους ενεργούς πολίτες εναπόκειται να μην επιτρέψουν την περαιτέρω πολιτισμική μας κατρακύλα και τον απόλυτο εξευτελισμό στον οποίο μας οδηγεί το αδίστακτο, σάπιο και φαύλο καθεστώς που λυμαίνεται τη χώρα.
[1] Hans Jonas, Η αρχή της ευθύνης, Αρμός, Αθήνα 2018
[2] Fernand Braudel, Γραμματική των πολιτισμών, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2001
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου