Σκιώδης απαγόρευση στις διαδικτυακές πλατφόρμες (και πώς να την αποφύγετε)
Πώς είναι να βρίσκεσαι σε ένα τεράστιο ψηφιακό δωμάτιο, να μιλάς και κανείς να μην μπορεί να σε ακούσει ενώ εσύ δεν το καταλαβαίνεις; Πώς γίνεται να μην καταπατάται τυπικά το δικαίωμά σου στην έκφραση αλλά το δικαίωμά σου να σε ακούνε και άλλοι άνθρωποι όταν μιλάς;
Μιλάμε για το περίφημο shadow banning (σκιώδης απαγόρευση), το οποίο αποτελεί μια επικίνδυνη και παράνομη τακτική λογοκρισίας που χρησιμοποιείται από πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Instagram, X, youtube κυρίως και λιγότερο στο Tik Tok), όπου η εμβέλεια των χρηστών ή και το περιεχόμενό τους περιορίζεται χωρίς να ενημερώνεται ο χρήστης για τους λόγους της τιμωρίας. Λογοκρισία καλυμμένη κάτω από ασαφείς κατευθυντήριες γραμμές της κοινότητας. Το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι να μην προβάλλονται συγκεκριμένες πολιτικές απόψεις και να προωθούνται εμμέσως δήθεν απολιτίκ σχόλια, ενώ στη μεγάλη εικόνα ενισχύονται συνήθως συντηρητικές, καπιταλιστικές, ιμπεριαλιστικές και ενίοτε πατριαρχικές νόρμες.
Πριν από έναν χρόνο οι Βρυξέλλες ξεκίνησαν σχετικές έρευνες στην Apple, την Google και τη Meta, ενώ ειδικά για την τελευταία στις 30 Απριλίου του 2024 η Επιτροπή κίνησε εναντίον της επίσημη διαδικασία, μεταξύ άλλων όσον αφορά τις πρακτικές σκιώδους απαγόρευσης και την «πολιτική πολιτικού περιεχομένου» της.
Το shadow banning αποτελεί ένα υπερόπλο ιδεολογικού πολέμου που στα κατάλληλα χέρια μπορεί να διαμορφώσει και να μετασχηματίσει απόψεις στη δημόσια σφαίρα. Αν και οι πλατφόρμες αρνούνται την ύπαρξή του, η πρακτική έχει αποδειχτεί από οργανώσεις, όπως η Human Rights Watch, οι οποίες, π.χ., κατήγγειλαν τη Μeta για σημαντική υποβάθμιση –ακόμα και εξαφάνιση– φιλοπαλαιστινιακών αναρτήσεων. Επιπλέον, η οργάνωση για τα Ψηφιακά Δικαιώματα Παλαιστινίων (AMLEH) δημοσίευσε πρόσφατα μια σχετική έρευνα όπου καταγράφει μαζική καταστολή περιεχομένου από τη Meta, ενώ αναφέρει ότι υπήρξε ένταση των παραβιάσεων των παλαιστινιακών δικαιωμάτων μετά από συναντήσεις στελεχών της εταιρείας του Ζούκερμπεργκ με Ισραηλινούς αξιωματούχους.
Ο Χοσέ Μπαουτίστα είναι Ισπανός ερευνητής δημοσιογράφος. Οπως μας λέει, κατέβηκε το προφίλ στο Χ του Διεθνούς Συνεδρίου Δημοσιογραφίας για τη Μετανάστευση στη Μέριδα ακριβώς ένα λεπτό αφότου δημοσίευσε αναρτήσεις με τις δηλώσεις της Ρακέλ Μαρτί, εκτελεστικής διευθύντριας στην Ισπανία της Υπηρεσίας Αρωγής και Εργων του ΟΗΕ για τους Παλαιστίνιους Πρόσφυγες στην Εγγύς Ανατολή. Η Μαρτί είχε αναρωτηθεί: «Πώς καταφέραμε να ανεχτούμε τη δολοφονία περισσότερων από 42.000 ανθρώπων; Αυτό που συμβαίνει στη Γάζα μεταδίδεται από την ισραηλινή οπτική γωνία και δεν μπορούμε να ξεχνάμε ότι το Ισραήλ είναι μέρος της σύγκρουσης και όχι μια ουδέτερη πηγή». Λίγες ώρες αργότερα όλα επανήλθαν στην κανονικότητα και ο λογαριασμός ανακτήθηκε. «Ο στόχος ήταν να περιοριστεί η διάδοση αυτής της ομιλίας, και το πέτυχαν», σημειώνει ο Μπαουτίστα.
Η αδιαφάνεια στους αλγόριθμους του ολιγοπωλίου των πλατφορμών είναι πολύ περισσότερο σημαντική από όσο μπορεί να νομίζει ένας απλός χρήστης και δεν αφορά μόνο επαγγελματίες. Ωστόσο, το πιο πιθανό είναι ότι δεν θα καταλάβεις αν έχεις υποστεί shadowban αν δεν είσαι ειδικός, επαγγελματίας, ινφλουένσερ και γενικώς αν δεν έχεις πρόσβαση στα analytics. Το σημαντικότερο όμως βρίσκεται αλλού. Πρόσφατη μελέτη των Tauhid Zaman και Yen-Shao Chen από το Πανεπιστήμιο του Yale (SOM) αποδεικνύει ότι μια πλατφόρμα μπορεί να μετατοπίσει τις πολιτικές θέσεις των χρηστών της είτε προς τα δεξιά είτε προς τα αριστερά του πολιτικού φάσματος με συγκεκριμένες μεθόδους, ενώ μπορεί να αυξήσει τη συνολική πόλωση με επιλεκτική σίγαση και ενίσχυση των αναρτήσεων, με τρόπους που φαίνονται ουδέτεροι σε έναν εξωτερικό παρατηρητή.
O... βραστός βάτραχος
Ο καθηγητής Zaman περιγράφει τους κινδύνους μιας «σκιώδους απαγόρευσης» παραστατικά: «Mοιάζει με έναν βάτραχο που κάθεται ατάραχος σε μια κατσαρόλα με νερό – ο βάτραχος χαλαρώνει και, ξαφνικά, μαγειρεύεται. Αυτό που διαπιστώσαμε είναι λίγο τρομακτικό» («How Shadow Banning Can Silently Shift Opinion Online», 9/5/2024). Οι ερευνητές προσομοίωσαν μιας μεγάλης κλίμακας συζήτηση σε κοινωνικό δίκτυο (Χ) που επικεντρώθηκε σε συγκεκριμένες λέξεις-κλειδιά. Χρησιμοποιώντας ένα νευρωνικό δίκτυο μέτρησαν το συναίσθημα κάθε tweet. Στη συνέχεια, δημιούργησαν ένα γράφημα οπαδών για κάθε θέμα, για να χαρτογραφήσουν ποιος ακολουθεί ποιον στη μεγάλης κλίμακας συζήτηση. Μέσα στον χάρτη, ιδιαίτερα σημαντική ήταν κάθε «άκρη» – δηλαδή η σύνδεση μεταξύ δύο οποιωνδήποτε χρηστών.
Στη συνέχεια ήρθε το στάδιο της προσομοίωσης: θα μπορούσαν άραγε να μετακινήσουν έναν χρήστη πολιτικά προς τα δεξιά, σβήνοντας προσεκτικά όλες τις συνδέσεις που έπεφταν ελαφρώς προς τα αριστερά του; Χαμηλώνοντας την ένταση των πιο ακραίων απόψεων σε κάθε πλευρά, θα μπορούσαν να μειώσουν τη συνολική πόλωση εντός της συζήτησης; Και αποσιωπώντας τις πιο μετριοπαθείς θέσεις, θα μπορούσαν να ενισχύσουν την πόλωση της συζήτησης; Σε κάθε ένα από αυτά τα ερωτήματα, η απάντηση ήταν καταφατική. Το κρίσιμο, όπως εξηγούν, δεν είναι «ποιους ανθρώπους και τις αναρτήσεις τους μεμονωμένα μπλοκάρεις ή υποβαθμίζεις, αλλά αυτό που πρέπει να δεις είναι οι συνδέσεις μεταξύ των ανθρώπων». Εκ πρώτης όψεως τα αλγοριθμικά αυτά τρικ επηρεάζουν λίγο τον κάθε χρήστη μεμονωμένα, ωστόσο σε μεγάλη κλίμακα μπορούν να μετατοπίσουν ιδεολογικά μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες, αναφέρει η μελέτη του Yale.
Ψηφιακή λογοκρισία α λα ελληνικά
Το 2021 το Facebook διέγραψε κείμενο του καθηγητή Πολιτικής Ανθρωπολογίας Νικόλα Κοσματόπουλου, το οποίο ασκούσε κριτική στην εκδικητική στάση της οικογένειας Μητσοτάκη απέναντι στον απεργό πείνας Κουφοντίνα. Την ίδια περίοδο εξαφανίζονταν από τα timeline η μία μετά την άλλη εκατοντάδες αναρτήσεις υποστήριξης των αιτημάτων του απεργού πείνας. Παράλληλα το Facebook μπλόκαρε και τον πρώην πρόεδρο της Ενωσης Φωτορεπόρτερ Ελλάδας, Μάριο Λώλο, για φωτογραφίες που ανάρτησε από πορεία για τον Κουφοντίνα. Στη δική του περίπτωση ενημερώθηκε ότι παραβίαζε, υποτίθεται, τους όρους της κοινότητας. Στις 29 Μαρτίου 2024 το Facebook απαγόρευσε ανάρτηση του δημοσιογραφικού site της «Αυγής», χαρακτηρίζοντας «βίαιο και σκληρό περιεχόμενο» ένα θέμα για την... αύξηση του κατώτατου μισθού που ανακοίνωσε ο Κυριάκος Μητσοτάκης!
Για τον δημοσιογράφο Αρη Χατζηστεφάνου, το 2024 ήταν η πιο δύσκολη χρονιά στα 15 χρόνια λειτουργίας του info-war.gr. Από τον Οκτώβριο του 2023, με την έναρξη της γενοκτονίας στη Γάζα, η προσέλευση επισκεπτών από το Facebook στη σελίδα του μειώθηκε πάνω από 80%. Και αυτό παρά το γεγονός ότι άλλοι δείκτες, όπως π.χ. ο αριθμός όσων άκουγαν τα podcasts, αυξήθηκαν πάνω από 20%.
«Ολα αυτά άρχισαν να μου δημιουργούν την αίσθηση ότι πέσαμε θύματα shadow banning. Δεν λέω ότι αναγκαστικά κάποιοι κάθονται σε ένα τραπέζι και λένε χτυπάμε σήμερα το info-war, αυτό μπορεί να γίνει και αλγοριθμικά, επειδή, π.χ., βάζαμε συνεχώς φωτογραφίες καταστροφής, οπότε για καθαρά δικούς τους λόγους, εμπορικούς, να θεωρούσαν ότι αυτό δεν πουλάει και σε ρίχνω. Καθοριστικό ρόλο παίζει η αλλαγή των αλγορίθμων σε όλες τις πλατφόρμες που μείωσαν το πολιτικό περιεχόμενο, ασχέτως του τι έλεγε αυτό. Το Facebook το είχε πει καθαρά ότι θα το κάνει», μας εξηγεί ο Χατζηστεφάνου. Ο ίδιος προσθέτει: «Ξέρουμε ότι όλες οι πλατφόρμες και ειδικά το Facebook και η Google ανταποκρίνονται θετικά σε αιτήματα κυβερνήσεων να κατεβάσουν υλικό στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, πάνω από 80%. Και μάλιστα το έκαναν σε αυταρχικά καθεστώτα, δίνοντας πληροφορίες χρηστών τους. Μου φαίνεται αδύνατο να μην υπάρχει συνεργασία με κυβερνήσεις».
Aνάλογη κατάσταση έχει διαπιστώσει στα βίντεό του και ο συνάδελφος Μπάμπης Πολυχρονιάδης (freedomofpress.gr), ο οποίος καλύπτει θέματα όπως η Greek Police Mafia και το έγκλημα στα Τέμπη. Εκτός από το shadow bannning, ο Πολυχρονιάδης τον Ιανουάριο του 2015 αντιμετώπισε και τη λογοκρισία της Google. Οπως έγραψε ο ίδιος, «έλαβα ένα μέιλ από την Google που λέει ότι “δεν έχει πλέον τη δυνατότητα να εμφανίζει μία ή περισσότερες σελίδες από τον ιστότοπό σας στα αποτελέσματα της Αναζήτησης Google”. Κάποιος, λοιπόν, που έχει ενοχληθεί από δημοσιεύματά μας έκανε αίτηση στην Google να μην εμφανίζονται στη μηχανή αναζήτησης αποτελέσματα της ιστοσελίδας freedomofpress.gr σχετικά με εκείνον και η Google δεν είναι υποχρεωμένη να μας πει ποιος είναι αυτός και τα URL που τον αφορούν».
Απειλές
Οι ελληνικές υποθέσεις πιθανότατης σκιώδους λογοκρισίας δεν τελειώνουν εδώ.
Ο Κοσμάς Μαρινάκης, πανεπιστημιακός καθηγητής στη Σιγκαπούρη, δημιουργός στο δημοφιλές διαδικτυακό κανάλι Greekonomics, εξαναγκάστηκε πρόσφατα να κατεβάσει βίντεό του στο youtube με τίτλο «Το Τρίγωνο της Διαπλοκής». Οπως ο ίδιος κατήγγειλε τον Δεκέμβριο του 2024, απειλήθηκε με αγωγές και προσφυγές από «μεγάλο τηλεοπτικό σταθμό (ΣΚΑΪ) και μεγαλοδημοσιογράφο (A. Πορτοσάλτε)», ενώ απειλήθηκε και οικογενειακό του πρόσωπο στην Ελλάδα από άγνωστο. Ο Μαρινάκης ανέφερε επίσης για το επίμαχο βίντεο ότι πριν αυτό κατέβει είχε αξιοσημείωτα λιγότερες προβολές και αλληλεπιδράσεις στο youtube σε σχέση με όλα τα προηγούμενά του, παρά το αυξημένο ενδιαφέρον για το θέμα, κάνοντας λόγο για ξεκάθαρο shadow banning.
Αναρωτιόμαστε σε ποιο βαθμό
εμπλέκονται άραγε οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις σε αυτές τις σκιώδεις
τακτικές. Ο Χάρης Παπαευαγγέλου –μεταδιδακτορικός ερευνητής στο
Πανεπιστήμιο του Αμστερνταμ– μελετά τον τρόπο λειτουργίας των πλατφορμών
εδώ και χρόνια. Οπως αναφέρει στην «Εφ.Συν.», «υπάρχουν στρατοί
ανθρώπων στο διαδίκτυο που είναι εκεί για ειδικές αποστολές. Δεν θα μου
έκανε καμία εντύπωση αυτοί οι μηχανισμοί να υποκινούνται με στόχο να
προβαίνουν σε μαζικές αναφορές, ώστε να χτυπάει ένας “συναγερμός” στα
αυτοματοποιημένα συστήματα διαχείρισης περιεχομένου διαφόρων πλατφορμών,
με το αποτέλεσμα να είναι η υποβάθμιση ενός περιεχομένου. Είχαμε
παρατηρήσει κάτι παρόμοιο και στην έρευνά μας με τον καθηγητή Νίκο
Σμυρναίο για την περίπτωση λογοκρίσιας των αναρτήσεων για τον Κουφοντίνα
και καταλήξαμε ότι αυτός είναι και ο πιο αποτελεσματικός τρόπος. Γιατί
δεν αφήνει ίχνη».[.......................] ΣΥΝΕΧΙΣΤΕ
Σκιώδης απαγόρευση στις διαδικτυακές πλατφόρμες (και πώς να την αποφύγετε)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου