gerontakos

«Ο ιδιοκτήτης ενός μικρού εστιατορίου είναι υπεύθυνος εάν το φαγητό του δηλητηριάζει τους πελάτες· οι μεγιστάνες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης θα πρέπει να θεωρηθούν υπεύθυνοι εάν οι αλγόριθμοί τους δηλητηριάζουν την κοινωνία μας. Ας πάρουμε ξανά τον έλεγχο. Ας κάνουμε τα social media ξανά σπουδαία». Πέδρο Σάντσεθ . πρωθυπουργός της Ισπανίας

Δευτέρα, Μαρτίου 24, 2025

«Πέρασαν τ’ ἄνθη καὶ ἔφτασε τοῦ θερισμοῦ καιρός, ἄσπρισαν τὰ μαλλιά, ζητᾶ τ’ ἁλώνι πιὰ τὸ στάχυ»

Από το βιβλίο Ένα ποίημα – μια ματιά. Πέντε Ομιλίες που κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από το Ίδρυμα Τάκης Σινόπουλος προδημοσιεύουμε ένα απόσπασμα από την εισήγηση του Ηλία Μαλεβίτη για το έργο του Γρηγόριου Ναζιανζηνού. Στον τόμο γράφουν ακόμη οι Παντελής Μπουκάλας (δημοτικό τραγούδι), Λιάνα Σακελλίου (Γιώργος Σεφέρης), Κώστας Κουτσουρέλης (Νίκος Καζαντζάκης) και Πολύκαρπος Πολυκάρπου (Άγγελος Σικελιανός). Ο σχεδιασμός και η επιμέλεια της έκδοσης είναι του Θανάση Γαλανάκη.

///

Ὅλα στὴ ζωὴ σκιὰ καὶ φαντασία, καὶ πίσω ἀπ’ ὅλα παραμονεύει ἡ ματαιότητα, τὰ πάθη, οἱ δοκιμασίες, ἡ διαρκὴς ἀστάθεια ποὺ προκαλεῖ ἀγωνία καὶ μελαγχολία στὴν ψυχὴ τοῦ Γρηγορίου. Τίποτα πιὸ ἀδύναμο κι ἀσθενὲς ἀπὸ τοὺς θνητοὺς ἀνθρώπους. ῍Ας προσέξουμε πόσα οὐσιαστικὰ δηλωτικὰ ἐφήμερης παρουσίας χρησιμοποιεῖ γιὰ τὸν ἀνθρώπινο βίο:

Ὅλα τὰ ἐδῶ γιὰ τοὺς θνητούς, κόπος· κι ὅλα γιὰ γέλια,
ἄχνη, ἴσκιος, φαντασία, δροσιά, πνοή, φτερὸ καὶ ὁμίχλη,
ὄνειρο, κύματα, ροή, στὸ πέλαο αὐλάκι, σκόνη.
Κύκλος ποὺ ἀδιάκοπα γυρνᾶ, κυλῶντας ὅμοια πάντα·
μιὰ στέκεται, μιὰ προχωρεῖ, σπάζει καὶ πάλι σμίγει
ὧρες καὶ μέρες καὶ νυχτιές, θάνατοι πόνοι, λύπες
μ’ ἀρρώστιες ἀλλὰ καὶ χαρὲς κακοτυχιὲς καὶ τύχες.
[…]
Πόσα μὲ τὰ φτερὰ τοῦ νοῦ μὲ κύκλωσαν παλιὰ ὅσα
κι ὅσα καινούργια· ἀπ’ τοὺς θνητοὺς πιὸ ἀδύναμο δὲν ἔχει […]

(μτφρ. Ἰγνάτιος Σακαλῆς)

Πάντα μόγος θνητοῖς τἀνθάδε· πάντα γέλως,
χνοῦς, σκιά, φάσμα, δρόσος, πνοιή, πτερόν, ἀτμίς, ὄνειρος,
οἶδμα, ρόος, νηὸς ἴχνιον αὖρα, κόνις,
κύκλος ἀειδίνητος, ὁμοίϊα πάντα κυλίνδων,
ἐστηώς, τροχάων, λυόμενος, πάγιος,
ὥραις, ἤμασι, νυξί, πόνοις, θανάτοισιν, ἀνίαις,
τερπωλῇσι, νόσοις, πτώμασιν, εὐδρομίαις
[…]
Πάντα νόου πτερύγεσσιν ἐπέδραμον, ὅσσα παλαιά,
ὅσσα νέα· θνητῶν δ’ οὐδὲν ἀκιδνότερον […]

(Ι ́, Περὶ τῶν τοῦ βίου ὁδῶν)

Παρ’ ὅτι ὁ σύγχρονος ἀναγνώστης δικαιολογημένα ἀναγνωρίζει μιὰ διάχυτη ἀτμόσφαιρα ματαιότητας καὶ μηδενισμοῦ νὰ διαστίζει τὴν ποιητικὴ ἀγωνία τοῦ Γρηγορίου, κι ἡ ὁποία φαίνεται ν’ ἀκολουθεῖ τὸ ἡρακλείτειο πάντα ρεῖ, ἂς μὴν βιαστεῖ στὴν τελικὴ κρίση του. Αὐτὴ ἡ μελαγχολία καὶ ἡ αἴσθηση τῆς ματαιότητας τοῦ ἀνθρώπινου βίου εἶναι γνωστὴ ἤδη ἀπὸ τὴν Γραφή. Δὲν ριζώνει σὲ κάποιο εἶδος ἐγκόσμιου σκεπτικισμοῦ ἢ μηδενισμοῦ, παρὰ ἀκουμπᾶ στὰ βιβλικὰ παράλληλα τοῦ βιβλίου τῶν Ψαλμῶν καὶ τοῦ Ἐκκλησιαστῆ· σὲ αὐτὲς τὶς σύστοιχες βιβλικὲς ἐκφράσεις ματαιότητας τοῦ βίου καὶ ἀβεβαιότητας ἐξ ἄλλου ἀνιχνεύονται κι οἱ ἐμπνεύσεις τοῦ ποιητῆ μας. Συνακόλουθα, γιὰ τὸν Γρηγόριο τὸ σταθερὸ κι ἀπαρασάλευτο σημεῖο μέσα σ’ αὐτὴ τὴ μάταιη ζήση εἶναι ἡ πίστη του στὸν Χριστὸ καὶ στὴν ἕνωση μαζί του στὸ ἐπέκεινα. ̔Ο Χριστὸς εἶναι ποὺ νοηματοδοτεῖ ὅλην αὐτὴ τὴν —κατὰ τὰ ἄλλα— ἀ-νόητη, ἐφήμερη καὶ μάταιη, θνητὴ ὕπαρξη ― ἡ ἐλπίδα τῆς πληρότητας μιᾶς ἄλλης μεταθανάτιας ζωῆς. Μ’ αὐτὸν τὸν τρόπο ὁ χριστιανικός του λυρισμὸς ξεφεύγει ἀπὸ τὴ μηδενιστικὴ ἀπελπισία, ὡστόσο διατηρεῖ ὅλη τὴν ἐκφραστικὴ παλέτα ἑνὸς ἀγωνιώδους καὶ μελαγχο- λικοῦ λυρισμοῦ, καθὼς δὲν διαπιστώνεται χαρμόσυνη καὶ δοξαστικὰ ἐκφραζόμενη αἰσιοδοξία. Μᾶλλον, εἶναι ἡ λύπη καὶ ἡ ἀγωνία ποὺ δίνουν τὸν κυρίαρχο τόνο.

῞Ενα μόνο οἱ ἄνθρωποι καλὸ καὶ σταθερὸ ἔχουν μόνο
νὰ ξεκινοῦν πάντ’ ἀπ’ αὐτὸ σέρνοντας τὸ σταυρό τους.
Τὰ δάκρυα κι οἱ στεναγμοί, νοῦς ποὺ τὰ θεῖα τὸν νοιάζουν,
ἡ ἐλπίδα, τῆς οὐρανικῆς ἡ φωταυγὴ Τριάδας
ποὺ κατοικεῖ στοὺς καθαρούς, ἀπὸ τὸ ἀνόητο χῶμα
ἡ ἀπαλλαγή, κι ἡ φύλαξη ἁγνῆς τῆς θείας εἰκόνας.
Ἡ ζωή μας νά ’ναι ἀλλιώτικη κι αὐτὸν τὸν κόσμο μ’ ἄλλον
κόσμο νὰ τὸν ἀλλάζομε σὲ μιὰ ζωὴ ὅλο πόνο.

Γράφει σχετικὰ ὁ Β. Τατάκης:

«Ἂν καὶ μένει σταθερὸς στὴν πίστη του, ὁ Γρηγόριος τρομάζει μπροστὰ στὸ χάος ποὺ παρουσιάζει ὁ κόσμος ὅπου θριαμβεύουν οἱ κακοί. ̔ Η ἴδια ἡ φύση τοῦ ἀνθρώπου —σύνθεση ὕλης καὶ πνεύματος— τὸν τρομάζει. Μπροστὰ σ’ αὐτά, ἡ εὐαίσθητη ψυχή του —ἂς μένει πιστή— προβάλλει τὶς ἀμφιβολίες ποὺ σχίζουν τὴν καρδιὰ κάθε ἀνθρώπου, τὴ λύπη γιὰ τὴν πτώση, τὶς τύψεις καὶ τὴ λύπη γιὰ τὴν ἁμαρτία.

Πέρα ἀπὸ τὶς τύψεις καὶ τὸν φόβο τῆς ἁμαρτίας, τὸν ταλανίζει ἡ ἔγνοια τοῦ ἐπερχόμενου θανάτου καὶ τῆς θείας κρίσης. Μὲ βαθιὰ ἀγωνία ἀντικρίζει τὸ τέλος τῆς ζωῆς ποὺ πλησιάζει καὶ φοβᾶται ὅτι δὲν εἶναι ἕτοιμος, ὡστόσο ἐλπίζει πάντα στὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ:

Πέρασαν τ’ ἄνθη καὶ ἔφτασε τοῦ θερισμοῦ καιρός,
ἄσπρισαν τὰ μαλλιά, ζητᾶ τ’ ἁλώνι πιὰ τὸ στάχυ,
ἡ ἀγουρίδα ὡρίμασε καὶ ὁ τρύγος νάτος ποὺ ἦρθε,
πατιοῦνται οἱ ἁμαρτίες μου τώρα στὸ πατητήρι.
Ὠιμένα ἡ μέρα μου ἡ πικρὴ καὶ πῶς νὰ τὴν ξεφύγω;
Τί θὰ γινῶ; Πῶς μὲ κρατάει τῆς ἁμαρτίας ὁ φόβος,
καὶ φόβος ἀπ’ ἀγριάγκαθα καὶ Γόμορρας σταφύλια
γεμάτος μήπως καὶ φανῶ, σὰν ὁ Χριστὸς μὲ κρίνει,
καὶ στοὺς θεοὺς Θεὸς αὐτὸς δίνει ὅ,τι τοὺς ἀξίζει,
ὅση τὰ μάτια τους βαστοῦν ἀπ’ τοῦ φωτὸς τὴ χώρα,
καὶ μιὰ μοῦ μένει ἐλπίδα πιὰ τὶς λιγοστές μου μέρες,
νὰ μ’ ὁδήγησεις καὶ νὰ ρθῶ σὲ σένα Τρισμακάριε.

(μτφρ. Ἱγνάτιος Σακαλῆς)

Παρῆλθον ἄνθη, καιρὸς ἤγγικεν θέρους.
Λευκὴ δέ μοι θρίξ, ἡ δ’ ἅλως καλεῖ στάχυν.
Ἀπῆλθεν ὄμφαξ, ἡ τομὴ δὲ πλησίον.
Ληνὸς πατεῖται τῶν ἐμῶν ἤδη κακῶν.
Φεῦ ἡμέρας μοὶ τῆς κακῆς! ἣν ποῦ φύγω;
Καὶ τίς γένωμαι; ὡς δέος μ’ ἁμαρτίας!
Δέος δ’ ἀκανθῶν, καὶ Γομόῤῥας βοτρύων,
πλήρη φανῆναι, Χριστὸς ἠνίκα κρίνων
Θεὸς θεοῖς δίδωσι τὰ πρὸς ἀξίαν,
χῶραν ἑκάστῳ φωτὸς ὡς ὄψις φέρει.
Ἐλπὶς μία μοι τὰς βραχείας ἡμέρας
παλινδρομῆσαι τῇ ποδηγίᾳ, Μάκαρ.

(ΟΒ ́, Εἰς τὴν ἔξοδον)»[..........................................]

ΣΥΝΕΧΙΣΤΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ-ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΤΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ

Συνεχίστε την ανάγνωση

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

gerontakos

Δευτέρα, Μαρτίου 24, 2025

«Πέρασαν τ’ ἄνθη καὶ ἔφτασε τοῦ θερισμοῦ καιρός, ἄσπρισαν τὰ μαλλιά, ζητᾶ τ’ ἁλώνι πιὰ τὸ στάχυ»

«Ὅλα τὰ ἐδῶ γιὰ τοὺς θνητούς, κόπος· κι ὅλα γιὰ γέλια…»

Ηλίας Μαλεβίτης