Πώς έθαβαν τους νεκρούς στην αρχαία Πέλλα
Η αγορά, που βρίσκεται σε κεντρικό σημείο της αρχαίας Πέλλας, ήταν ένα από τα μεγαλύτερα δημόσια κτίρια του αρχαίου κόσμου κατά την ελληνιστική περίοδο.
Αρχαία Πέλλα
Πρόκειται για έναν αρχαιολογικό χώρο που αποτελεί φάρο φωτεινό και συμβάλλει ουσιαστικά στην εξέλιξη της επιστήμης της αρχαιολογίας και στον εμπλουτισμό της γνώσης μας για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.
Οι συστηματικές ανασκαφές που ξεκίνησαν στις αρχές της
δεκαετίας του 1980 έφεραν στο φως το μεγαλύτερο μέρος του συγκροτήματος
και τους γειτονικούς του δρόμους, στο πλαίσιο της πανεπιστημιακής
ανασκαφής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. 
Το συγκρότημα της αγοράς, που κτίστηκε το τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ. ήταν ενταγμένο στο ιπποδάμειο πολεοδομικό σχέδιο καταλαμβάνοντας μία έκταση περίπου 70.000 τ.μ. Αναπτυσσόταν γύρω από μεγάλη κεντρική πλατεία, με στοές στις τέσσερις πλευρές και ορθογώνιους χώρους πίσω τους. Στους χώρους αυτούς εντοπίστηκαν εργαστήρια και καταστήματα κεραμικής, κοροπλαστικής (= αγαλμάτια από πηλό) και μεταλλοτεχνίας, καταστήματα πώλησης αγγείων και αρωματικών ελαίων, λαδιού, κρεοπωλεία, ιχθυοπωλεία και χώροι όπου συνέρχονταν σώματα αρχόντων, ιδίως στη βόρεια πτέρυγα. Τέλος, στη νοτιοδυτική γωνία της αγοράς ήρθε στο φως το δημόσιο αρχείο της Πέλλας.
Σε τομές που έγιναν για τη διερεύνηση των οικοδομικών φάσεων διαπιστώθηκε η ύπαρξη προγενέστερου νεκροταφείου των κλασικών χρόνων, που ήταν σε χρήση από το τέλος του 5ου έως και λίγο μετά τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ.
Μεγάλη πυκνότητα τάφων
Στο πλαίσιο των μελετών τους οι επιστήμονες επικεντρώθηκαν πρόσφατα στη διερεύνηση 100 τάφων της νότιας πτέρυγας, που ήρθαν στο φως από το 1999 έως και το 2017.
Στο εξεταζόμενο τμήμα του νεκροταφείου παρατηρείται
σχετικά μεγάλη πυκνότητα τάφων. Η σήμανσή τους γινόταν με τύμβους, οι
οποίοι είναι στις περισσότερες περιπτώσεις ολοκληρωτικά κατεστραμμένοι
λόγω της μεταγενέστερης ανοικοδόμησης του κτιριακού συγκροτήματος της
αγοράς. Ορισμένοι από τους τύμβους ήταν οριοθετημένοι περιμετρικά με
αδρούς λίθους.
Οι περισσότεροι από τους τάφους είναι τετράπλευροι λαξευτοί στον μαλακό φυσικό βράχο, χαρακτηριστική μορφή που εμφανίζεται στην Πέλλα και αλλού από την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου έως και τους Ελληνιστικούς χρόνους. Στο αρχικό ωοειδές ή ακανόνιστο λάξευμα ανοιγόταν τετράπλευρη ορθογώνια ή τραπεζιόσχημη ταφική θήκη μικρότερου μεγέθους, γύρω από την οποία συχνά λαξεύονταν αναβαθμοί σε μια ή και περισσότερες πλευρές. Ο σκελετός τοποθετούνταν στο όρυγμα σε ύπτια στάση, κυρίως με προσανατολισμό Α-Δ και μικρή απόκλιση ΒΑ-ΝΔ. Οι γυναίκες, όπως συνήθως συμβαίνει στα νεκροταφεία της Μακεδονίας, τοποθετούνταν -όχι όμως πάντα- με την κεφαλή προς τα ανατολικά και οι άνδρες προς τα δυτικά. Από τη μελέτη των οστών, που είναι υπό εξέλιξη, επιβεβαιώνεται ότι στο συγκεκριμένο τμήμα του νεκροταφείου οι παιδικές και γυναικείες ταφές είναι πολύ περισσότερες από τις ανδρικές.
Στο νεκροταφείο της νότιας πτέρυγας απαντούν και άλλοι τύποι τάφων, όπως κεραμοσκεπείς, καλυβίτες, εγχυτρισμοί ( ταφές -συνήθως παιδιών-) μέσα σε αγγεία)και ενταφιασμοί σε πήλινες σαρκοφάγους. Οι καύσεις είναι πολύ σπάνιες.
Τα κτερίσματα
Στις αδιατάρακτες ταφές τα κτερίσματα είναι σχετικά περιορισμένα. Ωστόσο, σπανίως απαντούν και ταφές με περισσότερα κτερίσματα, όπως μία παιδική. Τα κτερίσματα τοποθετούνταν συνήθως στα πόδια, στη λεκάνη και στα χέρια. Στην κεφαλή βρίσκονται νομίσματα και ενώτια(=σκουλαρίκια) και στους ώμους πόρπες που συγκρατούσαν τα ενδύματα. Τμήματα κατακερματισμένων αγγείων και άλλα ευρήματα που χρησιμοποιούνταν σε τελετές εναγισμών(καθαρμοί μέσω εξιλέωσης των χθόνιων πνευμάτων) ή αποτελούσαν κτερίσματα προγενέστερων ταφών, ρίχνονταν συχνά στο γέμισμα των τάφων με χώμα και πέτρες. Με το νεκροταφείο μπορούν να συνδεθούν και αρκετά μεμονωμένα ευρήματα που εντοπίστηκαν στις επιχώσεις των δρόμων και των δωματίων της αγοράς.
Τα αγγεία, όπως είναι αναμενόμενο, αποτελούν το συνηθέστερο εύρημα. Τα περισσότερα από αυτά ανήκουν στην κατηγορία της λεπτής κεραμικής, ιδίως της μελαμβαφούς και ερυθρόμορφης.
Ειδώλια ήρθαν στο φως κυρίως σε παιδικές και γυναικείες ταφές. Απαντούν περιστέρια, καθιστές και όρθιες γυναικείες μορφές, παιδικές μορφές, Σάτυροι, πετεινοί, ζώα και ελάχιστες προτομές. Πρόκειται για τύπους γνωστούς από μεγάλα κέντρα κοροπλαστικής της εποχής, όπως τη Βοιωτία, την Όλυνθο και άλλα. Τα ειδώλια ερμηνεύονται συνήθως ως παιχνίδια ή αντικείμενα με προστατευτικό-αποτροπαϊκό (=αποτρεπτικό) χαρακτήρα. Αν και τα περισσότερα αποτελούν πιθανότατα προϊόντα τοπικών εργαστηρίων, δύο ειδώλια, ένθρονης γυναικείας μορφής και ανακεκλιμένου συμποσιαστή ήταν εισηγμένα, πιθανώς από την Κόρινθο.
Εκτός από πήλινα αγγεία, τους νεκρούς των εξεταζόμενων τάφων συνόδευαν και κοσμήματα. Ειδικότερα, βρέθηκαν αργυρά ενώτια (=σκουλαρίκια), χάλκινα ψέλια (=βραχιόλια), δαχτυλίδια, ψήφοι περιδεραίων, και αρκετές τοξωτές χάλκινες πόρπες. Σε χάλκινο δαχτυλίδι που ήρθε στο φως σε παιδική ταφή, πιθανώς αγοριού, εικονίζεται έκτυπη μορφή σκύλου που βαδίζει.
Στα μετάλλινα αντικείμενα των τάφων συγκαταλέγονται σιδερένιες αιχμές ακοντίων και δοράτων, σιδερένιες και χάλκινες στλεγγίδες, σιδερένιο εγχειρίδιο, χάλκινα ωτογλύφανα (=περόνες), κρίκοι, τμήματα χάλκινων αγγείων και άλλα.
Νομίσματα ήρθαν στο φως μόνο σε 26
τάφους, που αποτελούν περίπου το 26% του ευρύτερου συνόλου. Όταν
βρίσκονται στο στόμα ή στα χέρια του νεκρού, συνήθως συνδέονται με τον
«χαρώνειο οβολό», 
αν και οι συγκεκριμένες αργυρές ή χάλκινες
υποδιαιρέσεις συνήθως δεν αντιστοιχούν σε οβολούς. Τα νομίσματα των
εξεταζόμενων τάφων, όπως είναι αναμενόμενο, είναι κυρίως κοπές Μακεδόνων
βασιλέων.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ακόμη η εύρεση αστραγάλων που είχαν τοποθετηθεί στον θώρακα και στη λεκάνη των σκελετών σε αρκετές ταφές. Οι αστράγαλοι αποτελούν αντικείμενα με ποικίλες ερμηνείες, που απαντούν κυρίως σε παιδικούς και γυναικείους τάφους. Ταυτίζονται συνήθως με παιχνίδια, αλλά και με αντικείμενα με θρησκευτικό ή συμβολικό και προφυλακτικό χαρακτήρα.
Ο Ιωάννης Ακαμάτης
Δυστυχώς, ο άοκνος διευθυντής της πανεπιστημιακής ανασκαφής της αγοράς, Ιωάννης Ακαμάτης*, που πρόσφατα έφυγε από κοντά μας δεν πρόλαβε να δει ολοκληρωμένη τη συγκεκριμένη μελέτη. Ωστόσο, όπως τονίζει ο γιος του και αρχαιολόγος Νίκος Ακαμάτης: «είμαι σίγουρος ότι θα είναι(!) ευτυχής, γνωρίζοντας ότι οι συνεργάτες και μαθητές του θα συνεχίσουν το έργο του ολοκληρώνοντας τις δημοσιεύσεις της αρχιτεκτονικής, της πλαστικής, της κεραμικής, της κοροπλαστικής, των νομισμάτων και των μετάλλινων και λοιπών αντικειμένων από την αγορά, που βρίσκονται σε εξέλιξη».
*Δημοσιεύθηκε στη «ΜτΚ» στις 23.03.2025
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου