Στρατηγική και επικοινωνία στον πόλεμο του Ιράκ το 2003: Πόσο απλά νομιμοποίησαν οι ΗΠΑ τον πολεμο;
Γράφει η
Λυδία Τσιούπρου*
Πολιτική επιστήμονας-Αναλύτρια
Το πρωί της 11ης Σεπτεμβρίου προκάλεσε ανασφάλεια τόσο στο εσωτερικό των ΗΠΑ οσο και στη διεθνή κοινότητα που είδε μια ισχυρή χώρα να πλήττεται με τα ίδια της τα αεροπλάνα. Ο Bush, μιλώντας για την ισλαμική τρομοκρατία που στόχευε τη Δύση, προσπάθησε να ισχυροποιήσει την προϋπάρχουσα στήριξη του λαού για τον επικείμενο πόλεμο. Ο Jon Western αναφέρει πως τα στατιστικά δεδομένα που είχε στην κατοχή της η κυβέρνηση έδειχναν πως οι φόβοι των Αμερικανών ήταν η τρομοκρατία και η διασπορά των όπλων μαζικής καταστροφής, χημικά-βιολογικά-πυρηνικά. Αυτό έδωσε στην κυβέρνηση τα περιθώρια που χρειαζόταν ώστε να πλαισιώσει τον προληπτικό πόλεμο που παρουσίαζε στο δόγμα Bush και που ξεκίνησε πριν 21 χρόνια.
Ο προληπτικός πόλεμος γίνεται από το κράτος Α όταν αυτό αντιλαμβάνεται ότι το κράτος Β είναι έτοιμο να το πλήξει και συνεπώς, μέσω του πολέμου, στοχεύει στην ανάληψη της πρώτης κίνησης-στρατηγικού πλεονεκτήματος ώστε να προλάβει το Β από το να προκαλέσει αυτό μία σύγκρουση. Στην περίπτωση που μελετάται, οι ΗΠΑ επινόησαν ότι το Ιράκ κατέχει όπλα μαζικής καταστροφής, τα οποία παρέχει σε τρομοκρατικές οργανώσεις, και σκοπεύει να τα χρησιμοποιήσει σύντομα εναντίον τους.
Οι αρχές του στρατηγικού δόγματος Bush
H επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου άλλαξε οριστικά τις πολιτικές γραμμές που παρουσίαζε προεκλογικά ο πρόεδρος Μπους και εν γένει την πολιτική που θα ακολουθούσαν πλέον οι ΗΠΑ. Επόμενο αυτής αποτέλεσε το Δόγμα Bush το οποίο διατυπώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2002, έναν χρόνο μετά την επίθεση, και αποτύπωνε τους λόγους του προέδρου όλη την περίοδο μετά την επίθεση.
Ο άξονας γύρω από τον οποίο περιστράφηκε το Δόγμα Bush σχετίστηκε με την εξάπλωση της δημοκρατίας με απώτερο στόχο το τέλος των τυραννικών καθεστώτων σε διεθνές επίπεδο. Οι τρεις θεμελιώδεις αρχές του δόγματος έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την βαθύτερη ανάλυση και κατανόηση των παραγόντων, στο ενδοκρατικό επίπεδο των ΗΠΑ, που οδήγησαν τελικά στη σύγκρουση.
Η πρώτη αρχή απέκλειε την έννοια της ηθικής ισοδυναμίας εισάγοντας αυτή της ηθικής κρίσης τοποθετώντας, έτσι, τα φιλελεύθερα δημοκρατικά κράτη σε θέση υπεροχής προς τα αυταρχικά, αντίστοιχα των ΗΠΑ προς το Ιράκ. Η τελευταία έννοια σήμαινε ότι τα κράτη θα πρέπει να διαχειρίζονται τα ζητήματα που προκύπτουν αξιολογώντας ηθικά το ποιόν και πρόσημό τους, και συνεπώς οι ΗΠΑ, ως φιλελεύθερη δημοκρατία, θα πρέπει, με τη σειρά τους, να εξετάσουν αυτό που πίστευαν ότι θα ακολουθήσει μετά την επίθεση από το Ιράκ, ώστε να πράξουν καταλλήλως.
Η δεύτερη αρχή απέρριπτε την υπόθεση ότι η φτώχεια οδηγεί στην τρομοκρατία και υποστήριζε ότι η τελευταία οφείλεται τελικά σε μία ιδεολογία που στόχο έχει την καταστροφή του δυτικού φιλελευθερισμού, παραλληλίζοντας την έτσι με τον φασισμό, τον ναζισμό και τον κομμουνισμό. Όπως επίσης αναφέρει ο T. O. Mackubin, σύμφωνα με τον Δόγμα Bush, η μόνη επιλογή για να κατασταλεί το φαινόμενο της τρομοκρατίας που προέρχεται από τη Μέση Ανατολή είναι η εγκαθίδρυση της δημοκρατίας εκεί.
Τέλος, η τρίτη αρχή προέβλεπε ότι οι στρατηγικές της αποτροπής, της ανάσχεσης και οι εκ των υστέρων αντιδράσεις δεν αρκούν όταν πρόκειται για την αντιμετώπιση τέτοιων καθεστώτων. Μέσα από τη συγκεκριμένη αρχή, το δόγμα νομιμοποιεί, έμμεσα, τον προληπτικό πόλεμο απορρίπτοντας, αυτήν τη φορά, τον παρεμποδιστικό πόλεμο.
Από στρατηγική άποψη, το δόγμα αυτό αποτέλεσε μια μίξη των θεωριών της ηγεμονικής σταθερότητας και της δημοκρατικής ειρήνης και, σύμφωνα με θεωρητικούς, ήταν ένα μέσο δικαιολόγησης του πολέμου στο Ιράκ. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι αυτό όρισε νέους τρόπους αντιμετώπισης του αντιπάλου.
Η ενδοκρατική νομιμοποίηση του πολέμου
Ο πόλεμος, συχνά, προβάλλεται ως ο τρόπος απαλλαγής από το “κακό” που γεννά ή θα οδηγήσει σε εντάσεις και προβλήματα στο διεθνές περιβάλλον. Μία επαλήθευση αυτής της θεωρίας αποτέλεσε το δόγμα Bush, μέσω του οποίου παρουσιάστηκαν οι διττοί λόγοι, αυτοί της διεθνούς στήριξης και της εσωτερικής συνοχής, εξάλειψης του “άξονα του κακού”, δηλαδή των κρατών-απειλή που χορηγούν, σύμφωνα με τους αμερικανικούς ισχυρισμούς, όπλα μαζικής καταστροφής σε τρομοκρατικές οργανώσεις, η Β. Κορέα, το Ιράν και το Ιράκ.
Επομένως, στην περίπτωση των ΗΠΑ, ο σκοπός της νομιμοποίησης του πολέμου στηρίχθηκε στην προσπάθεια για διατήρηση της διεθνούς καθεστηκυίας ισορροπίας ισχύος. Σε αυτήν την προσπάθεια βασικό ρόλο έπαιξε η “ηθική επιχειρηματολογία”, ή αλλιώς η “ηθικολογική διάσταση της νομιμοποίησης”, μέσω της οποίας αναδεικνύονται τυχόν κίνδυνοι και η οποία αποσκοπεί στην αποδοχή, από τον λαό, της πρόθεσης για πόλεμο, ασχέτως αν τελικά αυτός θα πραγματοποιηθεί. Η συσχέτιση της ανάγκης για τη διατήρηση της ισορροπίας ισχύος και των αποτελεσμάτων της ηθικολογικής διάστασης της νομιμοποίησης έγκειται στη θέληση των πολιτών να συνεχίσουν να ζουν σε ένα καθεστώς ωφέλιμο προς τους ίδιους. Όπως προαναφέρθηκε, ο φιλελευθερισμός αποτελεί την ιδεολογία του πολιτικού συστήματος των ΗΠΑ. Μία από τις βασικές αρχές του είναι το δόγμα της αυθυπαρξίας, η ελευθερία του ατόμου για ανεξάρτητες επιλογές σχετικά με τα πολιτικά ζητήματα που το αφορούν. Ένας από τους λόγους που η ηθικολογική διάσταση της νομιμοποίησης αποτελεί την πιο ωφέλιμη πολιτική είναι ακριβώς η ουσία της αυθυπαρξίας. Αναλυτικότερα, καθώς οι πολίτες, πλέον, έχουν διευρυμένα δικαιώματα, απαιτούν και πρόσβαση στην πληροφορία για τους λόγους εμπλοκής σε έναν πόλεμο. Έτσι, στο πλαίσιο της φιλελεύθερης δημοκρατίας, είναι ελεύθεροι να αποφασίσουν τι τους συμφέρει ατομικά σε αντίθεση με παλαιότερες εποχές οπότε ακολουθούσαν πιστά τις προπαγανδιστικές και άλλες γραμμές που επέβαλε το κράτος.
Παρά τον σχολιασμό της ηθικής διάστασης, όμως, αξίζει να αναλυθεί και η πιο διαδεδομένη μορφή νομιμοποίησης, αυτή της “ιστορικής διάστασης της νομιμοποίησης”. Η τελευταία, χρησιμοποιεί στοιχεία της ηθικολογικής διάστασης με στόχο τον σχεδιασμό της προπαγάνδας καθώς κάθε πόλεμος χρειάζεται το “ηθικό” των πολιτών. Η συγκεκριμένη διάσταση, λοιπόν, συμβάλλει στην συγκέντρωση και στην πειθώ των πολιτών για τους σκοπούς του κράτους μέσω της προπαγάνδας και των ψυχολογικών επιχειρήσεων. Επιπλέον, η πληροφορία παίζει σημαντικό ρόλο στην διαδικασία της νομιμοποίησης της επίθεσης της 11ης Σεπτεμβρίου, ,έπειτα το ζήτημα της πληροφορίας έγινε πιο σύνθετο από την άποψη των όλο αυξανόμενων πηγών αλλά ταυτόχρονα ευκολότερο ως προς την απόκτησή της. Το πλεονέκτημα αυτού, είναι ότι γεμίζει τα κενά εμπιστοσύνης ανάμεσα σε ανταγωνιστικά κράτη. Αυτό σημαίνει πως καθίσταται ευκολότερη η ενημέρωση για τις κινήσεις του αντιπάλου και ο σχεδιασμός της ιδεολογικής πλαισίωσης σε περίπτωση σύγκρουσης.
Η πλαισίωση αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί από το κράτος Α που σκοπεύει να επιτεθεί στο Β για να νομιμοποιήσει αυτή του την απόφαση και συνήθως το περιεχόμενό της παρουσιάζεται ως ο κύριος λόγος που οδήγησε στην τελευταία, παρά το γεγονός ότι στην πραγματικότητα αποτελεί την αφορμή. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ, προκειμένου να νομιμοποιήσουν τον πόλεμο στο Ιράκ, αλλοιώνοντας την πληροφορία, επινόησαν την ύπαρξη και την απειλή των πυρηνικών που υποτίθεται κατείχε το Ιράκ. Η στήριξη του λαού προέρχεται συνήθως από τις πληροφορίες που λαμβάνει και, εκμεταλλευόμενη της, συχνά, ελλιπούς ευχέρειας των πολιτών να σχηματίσουν δική τους άποψη η αμερικανική κυβέρνηση βασίστηκε σε αυτήν την πρακτική.
Ψυχολογικές επιχειρήσεις και ενέργειες νομιμοποίησης του πολέμου στο Ιράκ
Η νευραλγική ρητορική του Bush, από την ημέρα της επίθεσης, στόχευε στην εσωτερική νομιμοποίηση του τρόπου καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Συγκεκριμένα, το πολιτικό αφήγημα δηλώνει την προσπάθεια του προέδρου των ΗΠΑ για εξυγίανση της κοινής γνώμης μετά από την επίθεση, για συσπείρωση του λαού γύρω από το πρόσωπο ενός ικανού ηγέτη και για διατήρηση της λαϊκής στήριξης ενός -αμφιβόλων αποτελεσμάτων- προληπτικού πολέμου. Σε αυτό έπαιξε μεγάλο ρόλο η πλαισίωση του πολέμου και της εικόνας του αντιπάλου από τον πρόεδρο, ο οποίος λόγω της θέσης του εμπνέει κύρος και αξιοπιστία στους πολίτες.
Οι ψυχολογικές επιχειρήσεις αποτελούν μία από τις διαστάσεις της επιστημονικής στρατηγικής και χρησιμοποιούνται ως πρακτικές-φόβητρο σκορπώντας τον πανικό και πλήττοντας το ηθικό του αντιπάλου. Κατά τη διάρκεια προετοιμασίας του πολέμου η πολιτική επικοινωνία βοήθησε σημαντικά σε αυτό. Στους λόγους του Bush το Ιράκ παρουσιαζόταν στην διεθνή πολιτική σκηνή ως το πλέον επικίνδυνο κράτος. Ήδη από τον πρώτο του λόγο, την ώρα που διεθνώς περίμεναν να ακούσουν την πρώτη αντίδραση του προέδρου των ΗΠΑ, έγινε η πρώτη αναφορά περί εθνικής τραγωδίας και τρομοκρατικής επίθεσης πλάθοντας έτσι το προφίλ του αντιπάλου ως τρομοκράτης που έφερε την καταστροφή στις ΗΠΑ, σε ένα κράτος ως τότε “θωρακισμένο”.
Στον αμέσως δεύτερο λόγο του, αναφέρθηκε στους τρομοκράτες ως δειλούς που επιτέθηκαν στην ελευθερία των ΗΠΑ. Ο λόγος περί ελευθερίας δεν αφορά μόνο την ενημέρωση των πολιτών για το κακό που ακολουθεί αλλά και τα υπόλοιπα φιλελεύθερα κράτη με στόχο την αφύπνιση τους μπροστά σε τρομοκράτες που απειλούν την ελευθερία.
Ο τρίτος λόγος του Bush προς τον αμερικανικό λαό εξέφρασε την αποφασιστικότητα των ΗΠΑ να αντιμετωπίσουν όποιον σχετιζόταν με την τρομοκρατία γιατί έχει τη δύναμη να το κάνει. Συγκεκριμένα, οι έντονοι ισχυρισμοί για ένα ισχυρό κράτος με αξίες που δεν ηττήθηκε ούτε αυτήν τη φορά και, όπως και στο παρελθόν, έχει αντιμετωπίσει πολλές δυσκολίες με επιτυχία δηλώνουν την πρόθεση των ΗΠΑ να απαντήσουν στην επίθεση όπως πρέπει. Επίσης, ο Bush ανέφερε την κοινή αξία του κράτους με τα συμμαχικά του κράτη, αυτήν της συνεργασίας απέναντι στην εξάλειψη της τρομοκρατίας και της διατήρησης της ειρήνης, παγκόσμια. Αυτό όχι μόνο δημιούργησε την εντύπωση ότι η διεθνής κοινότητα είναι ενωμένη πλέον απέναντι στον αντίπαλο, αλλά και την αίσθηση ασφάλειας προς τους πολίτες. Τέλος, έκανε λόγο για ενότητα μεταξύ των πολιτών προβάλλοντας τα δεινά της ημέρας και την ανάγκη ένωσης όλων των Αμερικανών πολιτών μπροστά σε αυτήν την απειλή αποσκοπώντας να κερδίσει τη στήριξη τους για αυτό που θα ακολουθήσει.
Η στήριξη του λαού ήταν σημαντική για τους στόχους της Ουάσινγκτον και ο Bush τις λάμβανε σοβαρά υπόψη ώστε να τη χειραγωγήσει, να τη διατηρήσει και έπειτα να τη χρησιμοποιήσει για να διεξάγει τον προληπτικό πόλεμο. Έπειτα από λίγες ημέρες, στις 17 Σεπτεμβρίου, η κυβέρνηση γνώριζε πως η απόφαση για μια επίθεση στο Ιράκ δε θα ήταν αποδεκτή εύκολα από τον λαό καθώς δεν υπήρχαν αποδείξεις για την εμπλοκή του στην υπόθεση μέχρι την πτώση του καθεστώτος των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν. Η στήριξη πλέον υπήρχε αλλά έμενε η διατήρησή της και η σύνδεση του Ιράκ με την 11/9 σαν μια πολιτική καμπάνια, ιδιαίτερα η εξάλειψη των απόψεων ότι ο Σαντάμ μετά από τόσα χρόνια ανάσχεσης δεν θα μπορούσε να εμπλέκεται σε αυτο και ότι ο λαός δε θα το στήριζε μέχρι τέλους.
Η σύνδεση του Saddam Hussein με την τρομοκρατική επίθεση στηρίχθηκε, αρχικά, στην επινόηση της έννοιας του “άξονα του κακού”. Ο “άξονας” εκτός του ότι δήλωνε τη σύνδεση της Αλ Κάιντα με το Ιράκ με στόχο να βλάψουν τις ΗΠΑ, παρέπεμπε, ταυτοχρόνως, στον άξονα του Β΄π.π. αλλά αυτήν τη φορά με τρία διαφορετικά κράτη, τη Β. Κορέα, το Ιράν και το Ιράκ τα οποία εξόπλιζαν τους τρομοκράτες με πυρηνικά. Το “κακό” σήμαινε την ανορθολογικότητα που διείπε αυτά τα κράτη και τις προθέσεις τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι η σύνδεση των κρατών με αυτά του άξονα είχε σκοπό να επηρεάσει ψυχολογικά ανακαλώντας στην διεθνή και ενδοκρατική μνήμη τα αιματηρά γεγονότα της ιστορίας ώστε ο πόλεμος να υποστηριχθεί και αυτά να μην επαναληφθούν.
Η συνεχής προσπάθεια προβολής του Saddam Hussein να επιδιώκει μέσα στον χρόνο την απόκτηση όπλων μαζικής καταστροφής μέσω του Τύπου και άλλων μέσων προκάλεσε σταδιακά διεθνή αναταραχή και φόβο απέναντι στο Ιράκ. Καθώς η λαϊκή στήριξη που είχε ο Bush παρέμενε αυξημένη, το καλοκαίρι του 2002 εισήγαγε στο κοινό, τον προληπτικό πόλεμο και την ανάγκη για νέες πρακτικές. Έτσι, το φθινόπωρο κατάφερε να εισάγει και το ψήφισμα 1441 στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για την επιθεώρηση και αφοπλισμό του Ιράκ, το οποίο δεν συνεργάστηκε όπως ήθελαν οι ΗΠΑ, και επόμενη κίνηση ήταν ο πόλεμος, η οποία είχε την τυφλή στήριξη πολλών Αμερικανών.
Επίλογος
Συμπερασματικά, ο πόλεμος στο Ιράκ ήταν μία επιτυχημένη καταληκτική επιχείρηση από άποψη στρατηγικής και επικοινωνίας. Η επίκληση στο συναίσθημα, που περιείχαν οι λόγοι του προέδρου υπενθυμίζοντας τα δεινά της επίθεσης, αλλά και η διαμόρφωση μιας ισχυρής λαϊκής προσωπικότητας αποτέλεσαν τακτικές που συνέβαλαν καταλυτικά στην εξύψωση του αμερικανικού ηθικού και έπειτα στην έναρξη του πολέμου. Παράλληλα, οι φόβοι των Αμερικανών για τα πυρηνικά και την τρομοκρατία αποτέλεσαν την καλύτερη βάση για ανάπτυξη των ψυχολογικών επιχειρήσεων και της σύνδεσης Ιράκ-11/9.
Βάσει αυτών, ο Bush δε θα μπορούσε να είχε σκεφτεί κάτι καλύτερο από το να ισχυριστεί, για τους υπόλοιπους μήνες, ότι υπάρχουν πυρηνικά στο Ιράκ και ότι η συνεργασία του Saddam Hussein με τις τρομοκρατικές οργανώσεις ενέχουν σοβαρούς κινδύνους για τη χώρα. Το γεγονός ότι δε βρέθηκαν ποτέ τα αντίστοιχα όπλα στο έδαφος του Ιράκ αποδεικνύει αυτόν τον ισχυρισμό.
Τέλος, η αμερικανική κυβέρνηση, διεξάγοντας τον πόλεμο στο Ιράκ, κατάφερε να αποδείξει ότι η επίθεση της 11/9 δεν επηρέασε τις ΗΠΑ στρατηγικά. Αντιθέτως, απέκτησαν το πλεονέκτημα του προληπτικού πολέμου και ειδικότερα μέσω του δόγματος Bush βρέθηκαν με νέες πρακτικές πολέμου και υπεροχή απέναντι σε αντιδημοκρατικά καθεστώτα. Έτσι, οι ΗΠΑ, με τις ψυχολογικές επιχειρήσεις πειθούς, προς τον λαό, και μείωσης του ηθικού του αντιπάλου κατάφεραν να νομιμοποιήσουν τον πόλεμο και να παρέμβουν στο καθεστώς του Ιράκ, με διεθνή στήριξη, ώστε να εξυπηρετήσουν τους πραγματικούς στόχους τους στην περιοχή.*Λυδία Τσιούπρου
- Αποφοίτησε από το τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
- Μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο ΠΜΣ (Στρατηγικές Σπουδές και Διεθνής Πολιτική) του Πανεπιστημίου Μακεδονίας
- Κειμενογραφία σε αναλύσεις ερευνών και συμπερασμάτων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου