Για την εξέγερση του Πολυτεχνείου της Θεσσαλονίκης , το Νοέμβρη του 1973 (1)

Το άγνωστο «Πολυτεχνείο» της Θεσσαλονίκης

του Σπύρου Κουζινόπουλου

farosthermaikou.blogspot.com

Είχε και η Θεσσαλονίκη το δικό της “Πολυτεχνείο”, τις δικές της μεγάλες αντίστοιχες αντιδικτατορικές- και πολύ λίγο μέχρι σήμερα γνωστές- εκδηλώσεις. Βέβαια, τα γεγονότα στην Πολυτεχνική Σχολή Θεσσαλονίκης, εκείνο το σημαδιακό Νοέμβρη του 1973, δεν ήταν στην ίδια έκταση με τα αντίστοιχα γεγονότα της Αθήνας, ούτε είχαν τις ίδιες πανελλαδικές διαστάσεις, ούτε θύματα. Παρ΄ όλα αυτά όμως, η αντιδικτατορική εξέγερση και στο Πολυτεχνείο της πρωτεύουσας του Μακεδονικού Ελληνισμού, αποτέλεσε ένα σπουδαίο αντιφασιστικό γεγονός ενάντια στην ξενοκίνητη δικτατορία της χούντας.

Ένα λάθος τακτικής και μια μηχανιστική μεταφορά της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, της Αθήνας και στη Θεσσαλονίκη, από την επιτροπή κατάληψης, στέρησαν τη δυνατότητα ευρύτερης λαϊκής συμμετοχής στα γεγονότα της Θεσσαλονίκης, καθώς την περίοδο εκείνη, η Πολυτεχνική Σχολή βρίσκονταν στο πιο απομακρυσμένο σημείο της πανεπιστημιούπολης, χωρίς δρόμους προσπέλασης. Όμως αυτό, δεν σημαίνει πως η εξέγερση των φοιτητών του Α.Π.Θ. ήταν ασήμαντη. Ισα- ίσα μάλιστα, καθώς τα γεγονότα υπήρξαν απόρροια του φοιτητικού αντιδικτατορικού κινήματος που αναπτύχθηκε στα χρόνια της δικτατορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

Γιάννης Βασιλειάδης

Η συμμετοχή των αντιδικτατορικών οργανώσεων

H συμμετοχή φοιτητικών αντιδικτατορικών οργανώσεων, κυρίως της «Αντι-ΕΦΕΕ» και του «Ρήγα Φεραίου» σε όλη τη διάρκεια της δικτατορίας ήταν πάρα πολύ σημαντική, λέει ο οδοντίατρος Γιάννης Βασιλειάδης, μέλος τότε της Επιτροπής Κατάληψης, αναφέροντας ως παράδειγμα τη δραστηριότητα των δύο οργανώσεων στο ψευτοδημοψήφισμα της χούντας. Εκείνη την ημέρα, κρεμάστηκαν δεκάδες πανό, διανεμήθηκαν εκατοντάδες τρικάκια και προκηρύξεις, μοιράστηκε ο παράνομος τύπος.

«Υπάρχουν περιοχές ολόκληρες, όπως το Φάληρο και η Αγία Τριάδα, όπου κάθε μήνα ρίχναμε στα γραμματοκιβώτια αντιδικτατορικό υλικό. Και βέβαια, αποκορύφωμα όλης αυτής της δραστηριότητας ήταν οι εκδηλώσεις της Θεσσαλονίκης. Αν και υπάρχουν πολλοί στη Θεσσαλονίκη που δεν ξέρουν ότι έγιναν ανάλογες εκδηλώσεις και στην πόλη μας. Και μπορεί να μην είχαμε εδώ τους νεκρούς που είχε το Πολυτεχνείο της Αθήνας, όμως τους τραυματίες, τις συλλήψεις, το ξύλο, την βίαιη προσαγωγή στην Ασφάλεια τα είχαμε όλα αυτά», προσθέτει.

Φοιτητικές εκδηλώσεις, αρχίζουν να οργανώνονται στη Θεσσαλονίκη μαζικά από τις αρχές του 1972, αρχικά σαν αντίδραση στις συνελεύσεις που προσπάθησαν να πραγματοποιήσουν οι εγκάθετοι της χούντας στους κλαδικούς συλλόγους, όπου υπήρξε η πρώτη μαζική παρέμβαση των δημοκρατικών φοιτητών, κατά της παρωδίας των εκλογών που έγιναν το φθινόπωρο του 1972 μέσα σε ένα όργιο τρομοκρατίας από αστυνομικούς της Ασφάλειας και ακροδεξιούς τραμπούκους μέσα στο πανεπιστήμιο. Και οδηγούμαστε πλέον στο μεγάλο άνοιγμα και τη μαζικοποίηση του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος από την άνοιξη του 1973.

Ψήφισμα των φοιτητών της Αρχιτεκτονικής κατά της χούντας

Η πρώτη μεγάλη ανοιχτή εκδήλωση

Στα τέλη Φεβρουαρίου του 1973, οργανώνεται μια πρώτη μεγάλη ανοιχτή εκδήλωση του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος με αφορμή τη συγκέντρωση της φυσικομαθηματικής σχολής του Α.Π.Θ. Μετά τη κατάληψη της Νομικής στην Αθήνα, η διορισμένη από τη χούντα διοίκηση της Φοιτητικής Ένωσης Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΦΕΑΠΘ), προσπάθησε να συγκαλέσει συγκέντρωση στη Φυσικομαθηματική Σχολή (ΦΜΣ) της Θεσσαλονίκης με σκοπό να εγκρίνει τα μέτρα στράτευσης των φοιτητών και να καταδικάσει την κατάληψη της Νομικής.

Αυτή η συγκέντρωση, με τη μαζική συμμετοχή των δημοκρατών φοιτητών, μετατράπηκε στην πρώτη μεγάλη αντιδικτατορική συγκέντρωση των φοιτητών στη Θεσσαλονίκη. Την άλλη ημέρα έγιναν συγκρούσεις στη ΦΜΣ με συνέπεια να τραυματιστεί σοβαρά στο κεφάλι ο φοιτητής Βασίλης Μπελαής.

Τα γεγονότα της Αθήνας, εκείνο τον ηρωικό Νοέμβρη του 1973, έγιναν γνωστά στη Θεσσαλονίκη την Πέμπτη 16 Νοέμβρη. Και μάλιστα οι ειδήσεις που κατέφθαναν έλεγαν ότι πέρα από την κατάληψη του Πολυτεχνείου στην Αθήνα, υπάρχει κατάσταση ξεσηκωμού. Έτσι για τους φοιτητές της Θεσσαλονίκης ήταν αυτονόητο, ότι εφ΄ όσον η Αθήνα ξεσηκώθηκε και οι Θεσσαλονικείς χωρίς χρονοτριβή έπρεπε να ακολουθήσουν.

Ο πρόωρα χαμένος Θωμάς Βασιλειάδης, υπήρξε
από τους οργανωτές της εξέγερσης στο
Πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης

Τα βλέμματα όλων στο πανεπιστήμιο

Έτσι αμέσως τα βλέμματα όλων στράφηκαν προς το πανεπιστήμιο. Και συνέπεσε τις μέρες εκείνες να γίνονται συνελεύσεις σχολών στο Πολυτεχνείο γεγονός που ευνόησε την κατάληψη. Από το απόγευμα της Πέμπτης 16 Νοέμβρη, οι φοιτητές άρχισαν να εισέρχονται μαζικά στην Πολυτεχνική Σχολή Θεσσαλονίκης. Οι φοιτητές της κάθε σχολής έκαναν συνελεύσεις εκλέγοντας την επιτροπή τους και από αυτές τις επιτροπές στη συνέχεια εκλέχτηκε και η Κεντρική Συντονιστική Επιτροπή της κατάληψης, της οποίας το πρώτο μέλημά της, ήταν να οργανώσει τις λειτουργίες μέσα στο χώρο του Πολυτεχνείου. Έτσι, δημιουργήθηκαν επιτροπές περιφρούρησης, σίτισης, ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.

Η οργάνωση της διαβίωσης
Όπως περιέγραψε ο Χρίστος Ζαφείρης, στο εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο του "Αντεθνικώς δρώντες" (Επίκεντρο 2011):
"Μετά την εκλογή της Συντονιστικής, που ανέλαβε κατά κάποιο τρόπο τη διοίκηση της κατάληψης, η οργάνωση του χώρου και των φοιτητών έγινε πιο συστηματική. Παρά την παρατηρούμενη αυτενέργεια, όλοι πειθαρχούσαν στις αποφάσεις της; Συντονιστικής Επιτροπής και υπήρχε καθολική διάθεση να μην υπάρχουν παρεκτροπές από οποιοδήποτε πλευρά. 
Κύρια μέριμνα της Επιτροπής ήταν η ασφάλεια του κτιρίου και των φοιτητών από τυχόν επιθέσεις τραμπούκων, ομάδες των οποίων πέταξαν πέτρες και έσπασαν τζάμια παραθύρων και της εισόδου του κτιρίου. Για το λόγο αυτό, συγκροτήθηκε ομάδα περιφρούρησης που δημιούργησε φράγματα με θρανία και τραπέζια στις εισόδους και έλεγχε την ταυτότητα των εισερχόμενων φοιτητών.
Για την καλύτερη διαβίωση των φοιτητών και των στόχων της κατάληψης, οργανώθηκαν διάφορες επιτροπές, όπως Σίτισης-Επιμελητείας, Επικοινωνίας, Ιατρικής Περίθαλψης, Περιφρούρησης. Κάθε ομάδα είχε ειδική αποστολή και πειθαρχούσε στις αποφάσεις και υποδείξεις της Συντονιστικής Επιτροπής. Τα μέλη της Συντονιστικής και των Επιτροπών έφεραν περιβραχιόνιο που δήλωνε την ιδιότητά τους.
Το στρατηγείο της Συντονιστικής Επιτροπής εγκαταστάθηκε σε μία αίθουσα του υπογείου που χρησιμοποιούνταν ως εργαστήριο για την εκπαίδευση των φοιτητών. Τα κλειδιά των γραφείων, έδωσε στους φοιτητές ο καθηγητής Δημήτρης Φατούρος. Εκεί λειτουργούσε και ένας πολύγραφος που πολυγραφούσε τις διάφορες ανακοινώσεις που διανέμονταν στους φοιτητές".

Φοιτητές συνωθούνται στην Πολυτεχνική Σχολή Θεσσαλονίκης 
για να εισέλθουν στο κτίριο την ημέρα της κατάληψης

Το απόγευμα της 17^ης Νοέμβρη, νωρίς, όταν πια είχε πλημμυρίσει το Πολυτεχνείο από τους φοιτητές και οι εκδηλώσεις τους να παίρνουν έντονο αντιδικτατορικό χαρακτήρα, άρχισε και η πολιορκία του χώρου από την Ασφάλεια. Νωρίς μάλιστα, οι αστυνομικοί, αφού έσπασαν με τούβλα και πέτρες τα παράθυρα από την πίσω πλευρά του Πολυτεχνείου, προσπάθησαν να μπούνε μέσα, αποκρούστηκαν όμως από τους συγκεντρωμένους φοιτητές.

Γύρω στις 8 το βράδυ, άρχισε να λειτουργεί και ο μικρής εμβέλειας ραδιοφωνικός σταθμός που είχε εγκατασταθεί στα υπόγεια της Αρχιτεκτονικής Θεσσαλονίκης, εκπέμποντας στους 1.450 χιλιόκυκλους. Εκφωνητές του, ανέλαβαν η φοιτήτρια της Πολυτεχνικής Κλεοπάτρα Παπαγεωργίου, ο φοιτητής της Φυσικομαθηματικής Ανδρέας Παπαντωνίου και ο δημοσιογράφος Φώτης Σιούμπουρας.

εφημερίδα Μακεδονία 16 Νοεμβρίου 1973

Οι ειδήσεις για την εξέγερση της Αθήνας
Κατά τις 9 μ.μ, άρχισαν να καταφθάνουν οι ειδήσεις από την Αθήνα ότι γίνονται συγκρούσεις, ότι υπάρχουν νεκροί και τραυματίες.

Ένα από τα πρώτα μηνύματα που μετέδωσε ο ραδιοφωνικός σταθμός της Πολυτεχνικής ανέφερε:
«Προσοχή , προσοχή ! 
Εδώ ραδιοφωνικός σταθμός του ελεύθερου πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Σας μιλούμε από το Πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης. Βρισκόμαστε στο τρίτο προπύργιο της νέας ελεύθερης Ελλάδας. Σας μεταφέρουμε τον αγωνιστικό παλμό χιλιάδων φοιτητών της Θεσσαλονίκης. Αυτή τη στιγμή επαληθεύουμε την παράδοση που μας θέλει στην πρώτη γραμμή του αγώνα για την λαϊκή κυριαρχία»

«Παρ΄όλα αυτά, ήταν τέτοιο το ηρωϊκό κλίμα που είχε δημιουργηθεί στους συγκεντρωμένους φοιτητές, ώστε αν και υπήρχε η δυνατότητα να απομακρυνθούν, από κανενός το μυαλό δεν πέρασε η σκέψη για αποχώρηση, ούτε υπήρξε ηττοπάθεια και πανικός. Αντίθετα, ψύχραιμα αντιμετώπισαμε την κατάσταση», λέει ο Γιάννης Βασιλειάδης.

Από τα μεσάνυχτα, πέρα από την αστυνομία και τους εγκάθετους της, ο χώρος του Πολυτεχνείου είχε περικυκλωθεί και από στρατό. Από λοκατζήδες και τεθωρακισμένα.

Το καθεστώς διοχετεύει στις εφημερίδες φωτογραφίες ... βανδαλισμών

Συλλήψεις, ξυλοδαρμός και βασανιστήρια 
Γύρω στις 3 τα ξημερώματα η Πολυτεχνική Σχολή περικυκλώθηκε από μονάδες του στρατού και της αστυνομίας και δύο άρματα μάχης πάτησαν στα πρώτα σκαλοπάτια της εισόδου και έστρεψαν τις κάννες τους προς την κεντρική είσοδο του κτιρίου, που την φώτιζαν με τους προβολείς τους.
Στην είσοδο, ήταν επίσης ο πρύτανης του ΑΠΘ, Ευάγγελος Σδράκας, ο νομάρχης Νικόλαος Κούρναβος και ο εισαγγελέας πλημμελειοδικών Στυλιανός Παπαδέλλης, ενώ ένας αξιωματικός του στρατού με ένα τηλεβόα διαβεβαίωνε τους φοιτητές ότι αν βγουν από το κτίριο, δεν θα τους πειράξουν.
Αυτό αποδείχθηκε απάτη, καθώς όταν οι φοιτητές αποφάσισαν να εξέλθουν, διαπίστωσαν ότι οι αρχές δεν κράτησαν την υπόσχεσή τους, δεδομένου ότι άρχισε επιτόπου άγριος ξυλοδαρμός τους από τους αστυνομικούς και τους άνδρες της ασφάλειας, από συλλήψεις, ενώ ακολούθησαν βασανιστήρια σε όσους φοιτητές μεταφέρθηκαν στην Ασφάλεια και σε αστυνομικά τμήματα. Τμηματικά, οι περισσότεροι που είχαν συλληφθεί στην κατάληψη του Πολυτεχνείου Θεσσαλονίκης αφέθηκαν ελεύθεροι, κρατήθηκαν όμως τελικά 35 φοιτητές, πέντε φοιτήτριες, δύο δημοσιογράφοι και 28 φοιτητές για να παραπεμφθούν στο στρατοδικείο, αφέθηκαν όμως ελεύθεροι ένα μήνα μετά, στο πλαίσιο των "μέτρων ειρήνευσης" του νέου δικτάτορα Ιωαννίδη.

Δημοσίευμα της εφημερίδας Θεσσαλονίκη για την έφοδο των τανκς στο Πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης

Η μαρτυρία του δημοσιογράφου Κλέαρχου Τσαουσίδη

«Στη Θεσσαλονίκη, το απομεσήμερο της 16ης Νοέμβρη, τα νέα που έρχονταν από την Αθήνα ήταν καλά και αρχικά λίγες εκατοντάδες, κατόπιν γύρω στις 2.500 φοιτητές, κατέλαβαν το κτίριο του Πολυτεχνείου του ΑΠΘ. 
Στήθηκε ο πομπός, τα ιατρεία, ο επισιτισμός, ομάδες περιφρούρησης… Απ’ έξω, πετούσαν πέτρες τραμπούκοι της νύχτας, αλλά και ακροδεξιοί φοιτητές και «παιδιά» της στρατιωτικής Ιατρικής. Γενιά του Πολυτεχνείου κι αυτοί… Οι φοιτητές καλούσαν από τον παράνομο ραδιόφωνο τους σαλονικιούς να έρθουν. Ήρθαν λίγοι, οι πιο πολλοί για να πάρουν τα παιδιά τους. 
Όταν μάθαμε το νέο για το τανκ στην Αθήνα και για την εκκαθάριση όλων των εστιών αντίστασης γύρω από το Μετσόβιο, ήδη, απ΄ έξω, είχε παρκάρει το «δικό μας» τανκ. 
Ο σεβάσμιος θεολόγος πρύτανης, ο αδέκαστος εισαγγελέας, ο έντιμος αστυνομικός διευθυντής, όλα δηλαδή τα ανδρείκελα της δικτατορίας, βιάζονταν: ούτε κουβέντα να βγούμε το πρωί.(…). Παραδοθήκαμε.

Κλέαρχος Τααουσίδης

Στα δεξιά και πέρα, λοκατζήδες, κι άλλα τανκ ακροβολισμένα, τεθωρακισμένα στις γωνιές και περιπολικά, πολλά «γαλατάδικα» και κλούβες. 
Βγαίναμε αργά, ανά τρεις, μας σημάδευαν οι ασφαλίτες. Στο κεφαλόσκαλο γινόταν η επιλογή με τον Μήτσου, το διοικητή του Σπουδαστικού της ασφάλειας, να δείχνει με το δάχτυλο τους εχθρούς για τη σύλληψη. 
Στη Βαλαωρίτου, στο κτίριο της Εθνικής Ασφάλειας,  έγινε η προσαγωγή σε φάλαγγα κατ’ άτομο. Εκατέρωθεν τα όργανα του καθεστώτος, χτυπούσαν με τα κλομπ τα κεφάλια και τα πλευρά. Έγινε ξεσκαρτάρισμα στον πρώτο όροφο (…). 
Κάτω, στο διάδρομο έξω από τα κελιά, ο ασφαλίτης Κωστόπουλος έδερνε το Χρήστο Αγγελόπουλο ως τις 6 το πρωί. Δεμένο φυσικά. 
Στα 14 κελιά, καμιά διακοσαριά κρατούμενοι. Βασανιστήρια, ηθικοί εκβιασμοί, καμιά ιατρική φροντίδα για τους χτυπημένους. Ακολούθησε το πραξικόπημα του Ιωαννίδη (…). Επί τρεις μέρες, το ξύλο και τα ηλεκτροσόκ σταμάτησαν. Οι ασφαλίτες δεν ήξεραν ποιος κάνει τώρα το κουμάντο. Ένας από τους χειρότερους, άρχισε να κάνει «ανοίγματα». 
Όμως το διάλειμμα ήταν μικρό, ξανάρχισαν τα ίδια και γύρω στις 10 Δεκεμβρίου μας φόρτωσαν σε δυο καμιόνια. (…) Μας πήγαν τους μισούς στο Μεταγωγών και τους άλλους μισούς στο Γεντί Κουλέ. Αρνιόντουσαν επί ένα μήνα ότι υπήρχαν συλληφθέντες φοιτητές και δημοσιογράφοι στη Θεσσαλονίκη, αλλά τα ρεπορτάζ που έφυγαν κρυφά έξω, από άλλους συναδέρφους, τους ανάγκασαν να μας δώσουν χάρη τα Χριστούγεννα. (…)
Η πιο μεγάλη ποινή που έπεσε σε βασανιστή ο οποίος συμμετείχε και σε δολοφονίες ήταν τα 8 χρόνια, δηλαδή περίπου τρία στην πράξη. Κάποιοι ασφαλίτες που όριζαν τις ζωές εκατοντάδων φοιτητών, έγιναν επί Δημοκρατίας αστυνομικοί διευθυντές. Ο Μήτσου στα Γρεβενά, ο Μπουζιάνης (επί Αλλαγής!) στο Ηράκλειο…
Οι δικαστές που τσαλαπάτησαν το Σύνταγμα και τους νόμους συνέχισαν να δικάζουν, οι στρατιωτικοί που στήριξαν με το αζημίωτο τη χούντα έγιναν στρατηγοί, οι χαφιέδες παρείχαν τις ίδιες υπηρεσίες στη Δημοκρατία. Το κράτος έχει συνέχεια, όπως μας λένε και σήμερα….»

Η χούντα για να συκοφαντήσει τον αγώνα των φοιτητών επικαλείται καταστροφές, οι οποίες όμως προκλήθηκαν ύστερα από την εισβολή των δυνάμεων της χούντας στο Πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης