Ριζοσπαστική αριστερά ή κεντροαριστερά;
Φτάνοντας στο Λονδίνο βρέθηκα στην μέση μιας έντονης και πλούσιας συζήτησης για το μέλλον του Εργατικού κόμματος. Ξεκίνησε μετά την εκλογική ήττα του 2019, συνεχίστηκε με την εκλογή του Keir Starmer στην ηγεσία και κορυφώνεται κάθε χρόνο στο ετήσιο συνέδριο του κόμματος.
Η συζήτηση πήρε τα χαρακτηριστικά μεγάλης ιδεολογικής αντιπαράθεσης με την αποβολή του Jerermy Corbyn από την κοινοβουλευτική ομάδα. Οι διάφορες πλευρές παρουσιάζουν εσωκομματικά και δημόσια τις θέσεις τους για το όραμα και την ιδεολογία του κόμματος και ανοίγουν μια μεγάλη βεντάλια απόψεων. Η εσωτερική δημοκρατία λειτουργεί πλήρως και επιτρέπει στο κόμμα να διατηρεί την ταυτότητα του ως μια «πλατιά εκκλησία» (broad church) ιδεών που επιτρέπει στις διαφορετικές πλευρές να συγκατοικούν παρά τις διαφορές τους.
Γράφαμε στο προηγούμενο («Το καθεστώς Μητσοτάκη»), ότι η δυστοπική «ημι-κανονικότητα» στην οποία οδηγεί την Ελλάδα η κυβέρνηση Μητσοτάκη «περιλαμβάνει παρεμβάσεις σε όλες τις πλευρές της κοινωνικής ζωής, με κατάληξη έναν ιδιότυπο Ελληνικό νεοφιλελεύθερο αυταρχισμό.
Δεν πρόκειται για απλό πολιτικό πρόγραμμα αλλά για επιχείρηση ‘αλλαγής καθεστώτος’». Απέναντι σ’ αυτή την ζοφερή προοπτική, το κύριο έργο της αντιπολίτευσης είναι «η πάλη των ιδεών: περιλαμβάνει ένα σχέδιο συνολικού μετασχηματισμού ως όραμα, μεσοπρόθεσμες και ιεραρχημένες προγραμματικές προτάσεις και ρεαλιστική στρατηγική για την υλοποίηση τους.» Αυτό θα προσπαθήσουμε να αναπτύξουμε στα επόμενα.
Η ελληνική Αριστερά είναι τυχερή γιατί έχει αδιαμφισβήτητο ηγέτη. Αλλά αυτό έχει συντελέσει σε περιορισμό της συζήτησης για την αποτίμηση της διακυβέρνησης, την ιδεολογία και το όραμα του κόμματος. Η συζήτηση με ελάχιστες εξαιρέσεις, γίνεται κωδικοποιημένα και με συνθηματικούς όρους (ριζοσπαστισμός, κεντροαριστερά, διεύρυνση, ταξική μεροληψία, κομματική δημοκρατία, μεσαία τάξη, λίστες για την ψηφοφορία κλπ.).
Τι είναι ο ριζοσπαστισμός;
Πιστεύω ότι η αντιπαράθεση μεταξύ αυτών που θέλουν τη «διεύρυνση» του κόμματος και των «παλαιοκομματικών αριστερών» αποτελεί σκιαμαχία. Ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να είναι ταυτόχρονα μεγάλο κόμμα εξουσίας και ριζοσπαστικά αριστερό.
Τι είναι ο «ριζοσπαστισμός»; Ο όρος προέρχεται ετυμολογικά από τη «ρίζα», το θεμέλιο μιας οντότητας, δράσης ή συλλογικότητας. Κάτι «ριζοσπαστικό» σπάει τις ρίζες, ξεριζώνει ένα σύστημα, δομή ή τρόπο σκέψης. Μια ριζοσπαστική πολιτική πηγαίνει στις ρίζες του status quo ante, υπόσχεται και προετοιμάζει την ανατροπή της ισορροπίας δυνάμεων και την επαναθεμελίωση της κοινωνικής οργάνωσης.
Μια ριζοσπαστική αριστερή θεωρία ξεκινάει με το όραμα της ριζικής αλλαγής (η φαντασιακή συνιστώσα), αναλύει τον συσχετισμό κοινωνικών δυνάμεων (η επιστημονική συνιστώσα) και προτείνει το πολιτικό υποκείμενο, το σχέδιο και την στρατηγική για την επιτυχία του (πολιτική παρέμβαση). Ο ριζοσπαστισμός δεν είναι επομένως ιδεολογία, αλλά προσδιορισμός, στάση μιας ιδεολογίας.
Ο «ριζοσπαστισμός» έχει συνδεθεί επανειλημμένα με δεξιές ιδεολογίες – ας θυμηθούμε την Ε-θνική Ρ-ιζοσπαστική Έ-νωση - πρόγονο της Νέας Δημοκρατίας. Πρόσφατα στην Ευρώπη ο όρος «radicalization» (ριζοσπαστικοποίηση) χαρακτηρίζει συνήθως την άκρα δεξιά και τον τζιχαντισμό.
Υπάρχουν εκτεταμένα προγράμματα σε σχολεία και Πανεπιστήμια για την έγκαιρη πρόβλεψη και αποτροπή της «ριζοσπαστικοποίησης» των νέων. Η αστυνομία έχει κατάλογο «ριζοσπαστικών» ιδεολογιών και ομάδων που αποτελούν αντικείμενο παρακολούθησης. Η «θεωρία των δύο άκρων» χρησιμοποιείται για την εγγραφή στη λίστα παρακολούθησης και αριστερών κινημάτων με πιο χαρακτηριστικό το Extinction Rebellion, μια μαθητική εκστρατεία που οργανώνει διαμαρτυρίες και happenings για να ενημερώσει τον κόσμο για την κλιματική κρίση.
Ριζοσπαστική δεξιά
Στις δεκαετίες των 1970 και 1980, η Θάτσερ συμμετείχε τακτικά στις συνεδριάσεις του Conservative Philosophy Group και στα σεμινάρια του Institute of Economic Affaιrs. Εκεί γνώρισε τις φιλελεύθερες θεωρίες του Χάγιεκ, του Μίζες και του Φρίντμαν και αργότερα τις εφάρμοσε. Ένας εκ των οργανωτών περιγράφει: «Υπήρχε μια σχεδόν μπολσεβίκικη αίσθηση του επείγοντος…πιστεύαμε ότι, μάλλον από τύχη, είχαμε την ευκαιρία να επιφέρουμε μια σημαντική αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας της κυβέρνησης και της κοινωνίας.»
Ζήσαμε αυτή τη ριζοσπαστική αλλαγή στη Βρετανία: το ξερίζωμα του κοινωνικού κράτους, η επιβολή της λιτότητας και των ιδιωτικοποιήσεων, η δημιουργία ενός νέου είδους ανθρώπου: καθοδηγούμενος από τον φόβο, τον ατομισμό και την απληστία ο homo oeconomicus, πρέπει να γίνει ένας μικροκαπιταλιστής του εαυτού του και της οικογένειας του.
Αυτός ο «νοικοκύρης» είναι ο ιδεολογικός εκπρόσωπος της δικιάς μας φανταστικής «μεσαίας» τάξης, μιας αμφισβητούμενης επινόησης της Αμερικάνικης κοινωνιολογίας που θα αφαιρούσε από την πλειοψηφία το «στίγμα» ότι είναι εργάτες και θα τους έκανε φιλόδοξους εραστές του Αμερικάνικου ονείρου.
Ο Θατσερισμός ήταν η πιο πετυχημένη Αγγλική εξαγωγή μετά τους Beatles και τον James Bond. Τον εισήγαμε εκούσια με τον σημιτικό εκσυγχρονισμό και δια της βίας με τα μνημόνια, τη σύγχρονη μορφή των κανονιοφόρων. Τώρα η κυβέρνηση Μητσοτάκη τον ανάγει στην επίσημη ιδεολογία του κράτους με την ίδια «σχεδόν Μπολσεβίκικη αίσθηση του επείγοντος».
Το υπόρρητο μήνυμα της «ημι-κανονικότητας», στην οποία μία μπαίνουμε μία βγαίνουμε, είναι ότι μέχρι τώρα ο Ελληνικός καπιταλισμός δεν αναπτύχθηκε κανονικά́, οργανικά́, με προτεσταντικό́ στιλ, όπως στην υπόλοιπη Ευρώπη. Η Ελλάδα παρουσιάζεται σαν μια καθυστερημένη χώρα, καθηλωμένη στο παρελθόν, με υπερτροφικό́ και αναποτελεσματικό́ δημόσιο τομέα, άχρηστα και διεφθαρμένα πανεπιστήμια, και πληθυσμό́ χωρίς υγιή́ κίνητρα και θεμιτές φιλοδοξίες.
Επομένως, ο στόχος είναι να έρθουν οι πολυπόθητες «μεταρρυθμίσεις», να μπει τέρμα στο παλιό́ καθεστώς, να απελευθερωθεί η επιχειρηματική́ δυναμική των Ελλήνων και να οδηγηθούν θέλοντας ή μη στον «σύγχρονο» κόσμο. Οργανικό μέρος του δεξιού ριζοσπαστισμού είναι και το τέλος της «ηγεμονίας» της Αριστεράς και της Μεταπολίτευσης.
Δηλώσεις όπως «πρέπει να τελειώσει η μεταπολίτευση», «η Αριστερά θα καταργήσει τα Χριστούγεννα και τις εικόνες», ο «πληθυσμός αλλοιώνεται από Μουσουλμάνους πρόσφυγες» όπως και η εκστρατεία κατά των αμβλώσεων και των προσφύγων, μεταξύ τόσων άλλων, αποτελούν κωμικοτραγική προσπάθεια να εισαχθούν και στην Ελλάδα οι «πόλεμοι των πολιτισμών» να μάθει επί τέλους η δεξιά από την Λε Πεν και τον Σαλβίνι. Ευτυχώς οι πολίτες αντιστέκονται.
Ριζοσπαστική αριστερά
Σήμερα ο αριστερός ριζοσπαστισμός παίρνει τον δημοκρατικό δρόμο στον σοσιαλισμό. Ο σοσιαλισμός δεν χωρίζεται από τον καπιταλισμό με κάθετη ρήξη αλλά σταδιακά με μέτρα που «διαβρώνουν» την ταξική και ιδεολογική του εξουσία. Σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές, μακροοικονομικοί περιορισμοί και αριστερός Κεϊνσιανισμός αποτελούν όλα συστατικά της ριζοσπαστικής Αριστεράς.
Αυτό που την χωρίζει από τη σοσιαλδημοκρατία βρίσκεται στο είδος των μεταρρυθμίσεων. Οι σοσιαλδημοκράτες επιδίωκαν, όταν αποτελούσαν πραγματική δύναμη, τη συνεχή αύξηση του ΑΕΠ ανεξάρτητα από τους τρόπους που γίνεται αυτό ή από τα αποτελέσματα στο περιβάλλον για να πετυχαίνουν μια περιορισμένη αναδιανομή. Η διεύρυνση μεγαλώνει τα καπιταλιστικά κέρδη, ικανοποιεί τους σπόνσορες των πολιτικών αλλά επιτρέπει και βελτίωση των εργατικών μισθών και δικαιωμάτων.
Η κλασική σοσιαλδημοκρατία αποδέχεται επομένως το αναπόδραστο του καπιταλισμού και στηρίζει τον προγραμματισμό της στη διαρκή κερδοφορία του κεφαλαίου. Οι προοδευτικές και φιλεργατικές μεταρρυθμίσεις που έγιναν από κεντροαριστερές κυβερνήσεις ήταν ευάλωτες στη δομική ισχύ του κεφαλαίου και την ιδεολογική ηγεμονία της Δεξιάς. Ο κεντροαριστερός «εκσυγχρονισμός» ξεκίνησε και τελείωσε τη δεκαετία του 2010, με τον Σημίτη και τον Παπανδρέου που οδήγησαν στην «πασοκοποίηση», όρου του διεθνούς πολιτικού λεξικού πια. Σήμερα το ζητούμενο είναι η ριζική επαναθεμελίωση της Ελλάδας. Απέναντι στον δεξιό και νεοφιλελεύθερο υπάρχει μόνο ο αριστερός ριζοσπαστισμός.
Ο σοσιαλισμός αντίθετα είναι μέρος της ιστορικής διαδικασίας απελευθέρωσης από τις εξαρτήσεις και τα εμπόδια που επιβάλλει ο καπιταλισμός, η σταδιακή υπέρβαση του. Οι αριστερές μεταρρυθμίσεις μεταφέρουν συνεχώς πόρους και ισχύ από το κεφάλαιο και το κράτος στους εργαζόμενους και τους πολίτες.
Με αυτήν την έννοια είναι «ταξικά μεροληπτικές» παρ’ ότι πιο δόκιμο είναι, λόγω της αμφισημίας του όρου «μεροληψίας», να τις λέμε ταξικά «δίκαιες». Και δεν είναι μόνο οικονομικές: υποστηρίζονται από μαζικούς κοινωνικούς αγώνες και μετατρέπουν τη δημοκρατία από τρόπο επιλογής αντιπροσώπων σε μορφή ζωής. Οι μεταρρυθμίσεις γίνονται σταθμοί σε ένα πρόγραμμα κοινωνικής ανασυγκρότησης όταν ενδυναμώνουν τους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς και ενισχύουν τη δυνατότητα κοινωνικών κινητοποιήσεων έξω από αυτούς.
Μεταρρυθμίσεις από πάνω και αγώνες από κάτω κτίζουν σταδιακά τον σοσιαλισμό. Χρειαζόμαστε επομένως μια ισχυρή κοινωνία πολιτών, ταξικές πολιτικές και κινήματα, ταυτοτικές και δικαιωματικές εκστρατείες, τέλος λαϊκές συμμαχίες κτισμένες στην υπαρξιακή διάκριση μεταξύ των πολλών εργαζομένων και των λίγων προνομιούχων.
Ο αριστερός ριζοσπαστισμός επομένως είναι πολιτική στάση απέναντι στην κυρίαρχη κοινωνική οργάνωση που συμπληρώνει τη σοσιαλιστική ιδεολογία. Όσο υπάρχει η ριζοσπαστική Δεξιά και όσο ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός καταστρέφει ζωές η ριζοσπαστική Αριστερά είναι απαραίτητη.
Ένα ριζοσπαστικό κόμμα μπορεί και πρέπει να είναι «μαζικό», παρ΄ ότι ο πιο δόκιμος όρος είναι «μεγάλο λαϊκό», μιας και στηρίζεται στην ευρύτατη ταξική, κινηματική και λαϊκή συμπόρευση. Πρέπει να δημιουργεί πολιτικά μέτωπα με κεντροαριστερές και σοσιαλδημοκρατικές δυνάμεις που αντιτίθενται στη δεξιά παλινόρθωση. Αλλά η διαφορά μεταξύ ριζοσπαστικής Αριστεράς και κεντροαριστεράς είναι ιστορικά πραγματική και πολιτικά καίρια. Πρέπει να διαφυλαχτεί ως κόρη οφθαλμού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου