Ιωάννης Μεταξάς
Ο Μεταξάς, το «Οχι» και ο υπουργός της χούντας
Πώς ο διαπιστωτικός και παθητικός χαρακτήρας της γαλλικής φράσης “Alors, c’ est la guerre”, που είπε ο δικτάτορας στον Ιταλό πρέσβη τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940, μετατράπηκε στο μύθο του βροντερού «όχι» σε ένα ανύπαρκτο τελεσίγραφο ● Η προπαγάνδα μέσα από το «Ημερολόγιο» του Μεταξά που επιμελήθηκε ο Παν. Μ. Σιφναίος, υπουργός Παιδείας της κυβέρνησης Μαρκεζίνη την περίοδο της αιματηρής καταστολής της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.
Ένα από τα πιο
πολυσυζητημένα επεισόδια της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας αποτελεί
χωρίς αμφιβολία η έναρξη του πολέμου με την Ιταλία στις 28 Οκτωβρίου
1940. Δεν αναφέρομαι στις ιστορικές συνθήκες και τη διεθνή συγκυρία που
οδήγησαν στην είσοδο της Ελλάδας στον Παγκόσμιο Πόλεμο, όσο στο τι
ακριβώς διαμείφθηκε στο σπίτι του Ιωάννη Μεταξά στην Κηφισιά, όταν τον
επισκέφθηκε στις 3 μετά τα μεσάνυχτα ο Ιταλός πρέσβης Εμανουέλε Γκράτσι.
Στα πρώτα φύλλα μετά την έναρξη του πολέμου δεν υπάρχει «Οχι», αλλά «κήρυξη πολέμου από την Ιταλία» («Ο Τύπος», 28.10.1940).
Επί δεκαετίες κυκλοφορούσε ο μύθος ότι η Ιταλία ζήτησε ταπεινωτικές υποχωρήσεις και ο Ελληνας δικτάτορας στάθηκε στο ύψος του κραυγάζοντας «Οχι». Αλλωστε η λέξη αυτή είχε επικρατήσει ως σύνθημα της επίσημης ελληνικής προπαγάνδας ήδη από τις 30 Οκτωβρίου, μόλις δύο μέρες από την έναρξη του πολέμου, με το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Ελληνικό Μέλλον» και στη συνέχεια με το «Πελώριον Οχι» στο πρωτοσέλιδο της «Καθημερινής» (21.11.1940). Αλλά βέβαια ούτε ο Μεταξάς είπε ποτέ «όχι», ούτε υπήρξε κάποιο ερώτημα στο οποίο θα μπορούσε να απαντήσει «ναι». Απλώς ο Γκράτσι του επέδωσε μια επίσημη διακοίνωση, ένα τελεσίγραφο, όπου η Ιταλία ανακοίνωνε ουσιαστικά την κήρυξη του πολέμου κατά της Ελλάδας, και στο οποίο, σύμφωνα με τις διπλωματικές συνήθειες της εποχής, περιλαμβανόταν μια σειρά από καταγγελίες για τη στάση της Ελλάδας εναντίον του Αξονα, προκειμένου να δικαιολογηθεί η επίθεση.
Για πρώτη φορά εμφανίζεται το «Οχι» σε κύριο άρθρο στο «Ελληνικόν Μέλλον» της 30.10.1940
Αυτό εξάλλου ήταν και το περιεχόμενο της πρώτης σχετικής ανακοίνωσης του Μεταξά, που περιλαμβάνεται στις εφημερίδες της 28.10.1940: «Απήντησα ότι θεωρώ το αίτημα αυτό καθ’ εαυτό και τον τρόπον με τον οποίον γίνεται τούτο ως κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας κατά της Ελλάδος». Οι τίτλοι των εφημερίδων αναφέρουν ρητά: «Η Ιταλία εκήρυξε τον πόλεμον κατά της Ελλάδος» («Ο Τύπος», 28.10.1940), «Κήρυξις πολέμου εκ μέρους της Ιταλίας» («Ελεύθερον Βήμα», 29.10.1940). Εξάλλου διαθέτουμε σήμερα όλα τα στοιχεία για την απόφαση της ιταλικής επίθεσης, καθώς και το περιεχόμενο του Πολεμικού Συμβουλίου στη Ρώμη υπό τον Μουσολίνι που έλαβε την οριστική απόφαση στις 15 Οκτωβρίου.
Και βέβαια ο τότε στενός συνεργάτης του Κώστας Κοτζιάς, «υπουργός-διοικητής πρωτευούσης» της δικτατορίας, στις αναμνήσεις του εξηγεί ότι λίγα λεπτά αργότερα, ο Μεταξάς του αποκάλυψε: «Κυρ Κώστα, έχουμε πόλεμο». Ο Κοτζιάς, που διακρινόταν για την πολιτική του οξυδέρκεια, απόρησε: «Κατά τίνος, κ. πρόεδρε;». Για να λάβει την απάντηση του Μεταξά: «Οι Ιταλοί μας τον κήρυξαν» («Ελλάς, ο πόλεμος και η δόξα της», σ. 28).
Το «Όχι» α λα γαλλικά
Για το πώς χτίστηκε ο μύθος του «Οχι» και πώς αναπαράγεται μέχρι σήμερα ο θαυμασμός για τον Μεταξά έχουμε αναλυτικά αναφερθεί στην «Εφ.Συν.» (Ιός, «Οι κρυφοί “τεταρταυγουστιανοί”», 3.8.2013). Υπήρξε εξάλλου επί δεκαετίες τόσο καταιγιστική η προβολή του, ώστε ακόμα και η Αριστερά επιχείρησε να το οικειοποιηθεί, με το σύνθημα «Το Οχι το είπε ο λαός». Για την αδυναμία του Μεταξά να εμφανιστεί ώς το τέλος ουδέτερος και την αναγκαστική υποχώρηση των φιλογερμανικών του πεποιθήσεων έχουν γραφτεί πολλά (ενδεικτικά, βλ. Χρήστος Χατζηιωσήφ, «Το “Οχι” του Μεταξά: βραχυπρόθεσμοι και μακροπρόθεσμοι παράγοντες μιας απόφασης», στο «Επιστημονικό Συμπόσιο Η Ελλάδα του ’40», Αθήνα 1993, σ. 233-248). Εδώ περιορίζομαι στο περιεχόμενο της μεταμεσονύκτιας συνάντησης Γκράτσι-Μεταξά στο σπίτι της Κηφισιάς.
Οι ιστορικοί συνηθίζουν να καταφεύγουν στις αναμνήσεις του Γκράτσι, προκειμένου να ανασυστήσουν τον διάλογο των δύο ανδρών. Τους παρασέρνει προφανώς το γεγονός ότι ο ίδιος ο επιμελητής του «Ημερολογίου» του Μεταξά παραπέμπει στον Γκράτσι για τις κρίσιμες λεπτομέρειες. Σε υποσημείωση κάτω από την εγγραφή του «Ημερολογίου» της 28ης Οκτωβρίου διαβάζουμε: «Σύμφωνα με την αφήγηση του Γκράτσι, η φράσις που του είπε ο Μεταξάς αφού διάβασε τη διακοίνωση ήταν ακριβώς η εξής: “Alors, c’ est la guerre”, δηλαδή: “τότε είναι πόλεμος”» (Ιωάννης Μεταξάς, «Το προσωπικό του ημερολόγιο», επιμ. Φαίδων Βρανάς, εκδ. Ικαρος, Αθήνα 1960, σ. 516).
Στο πρώτο τεύχος της «Νεολαίας», του περιοδικού της ΕΟΝ που κυκλοφόρησε μετά την κήρυξη του πολέμου, δεν υπάρχει το «Οχι»
Αλλά οι αναμνήσεις του Γκράτσι που εμφανίζονται εδώ ως πηγή περιλαμβάνονται στο βιβλίο του που εκδόθηκε μετά τον πόλεμο και είχε τη σαφή σκοπιμότητα να απαλλαγεί ο ίδιος από την ευθύνη της συνεργασίας με το μουσολινικό καθεστώς. Το βιβλίο μεταφράστηκε πολύ αργότερα στα ελληνικά («Η αρχή του τέλους. Η επιχείρηση κατά της Ελλάδος», εκδ. Εστία, Αθήνα 1980). Και σ’ αυτό περιγράφεται με σαφήνεια η συμβιβαστική τάση του καθεστώτος Μεταξά απέναντι στις προκλήσεις της φασιστικής Ιταλίας (σ. 131), ενώ αναλύεται και το γεγονός ότι «η Ελλάδα, όχι μόνο τήρησε άψογη ουδετερότητα, αλλά ότι ενδεχομένως, σε μερικές περιπτώσεις, ερμήνευσε τις υποχρεώσεις της ουδετερότητας κατά τρόπο μάλλον ευνοϊκότερο παρά δυσμενή για μας» (σ. 153). Ο Γκράτσι φροντίζει να αποσείσει κάθε προσωπική ευθύνη, αλλά δεν αφήνει καμιά αμφιβολία για το ότι η επίθεση ήταν ειλημμένη απόφαση: «Η πρεσβεία μέχρι τελευταίας στιγμής ετηρήθη στο σκοτάδι για τις πραγματικές προθέσεις της κυβερνήσεως, ώστε να βαυκαλίζεται με την ελπίδα ότι η ιδέα της επιθέσεως κατά της Ελλάδος ή δεν υπήρξε ποτέ ή είχε εγκαταλειφθεί» (259). Και ακόμα πιο κατηγορηματικά: «Τα πάντα είχαν υπολογισθεί ώστε ο πόλεμος να καταστεί αναπόφευκτος» (274).[............................]
ΣΥΝΕΧΙΣΤΕ ΤΗΝ ΑΝΑΓΝΩΣΗ
Ο Μεταξάς, το «Οχι» και ο υπουργός της χούντας - EfSyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου