Παρασκευή, Ιουλίου 30, 2021

Ερωτικές φουρτούνες στα "Κύματα" του σπουδαίου Έντουαρντ φον Κάιζερλινγκ

Έντουαρντ φον Κάιζερλινγκ (1855-1918)

O Έντουαρντ φον Κάιζερλινγκ είναι ένας σπουδαίος συγγραφέας , που όμως είναι σχεδόν άγνωστος στις μέρες μας . Κατά τον κριτικό λογοτεχνίας Φριτς Μαρτίνι «κανένας άλλος σημαντικός συγγραφέας του πρώιμου 20ού αιώνα δεν είναι τόσο άγνωστος όσο αυτός»

Κι όμως τον συγγραφέα αυτό εκτιμούσαν ιδιαίτερα οι ομότεχνοί του Τόμας Μαν, Ράινερ Μ. Ρίλκε και Έρμαν Έσσε. Έπρεπε να περάσουν δέκα χρόνια από το θάνατό του για να μεταφραστεί το έργο του μεταφράστηκε στα αγγλικά, αλλά ο Πόλεμος και η μεταπολεμική εποχή το έσπρωξαν στην αφάνεια .

Έπρεπε να φτάσουμε στα τέλη του περασμένου αιώνα , για να αναθερμανθεί το ενδιαφέρον των κριτικών και του κοινού , για να αναγνωριστεί η αξία του .

Ο Κάιζερλινγκ μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα ήταν επηρεασμένος από τον νατουραλισμό. Από τις αρχές όμως του 20ού προσχώρησε στον ιμπρεσιονισμό, θεωρείται μάλιστα από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του.

Ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματά του, τα «Κύματα» κυκλοφορεί στην Ελλάδα σε δύο μεταφράσεις , του Αλέξανδρου Κυπριώτη στον Εξάντα και της Αναστασίας Χατζηγιαννίδη για τις εκδόσεις Loggia.

Το έργο πρωτοεκδόθηκε το 1911 και αποτελεί το χρονικό ενός καλοκαιριού σε ένα ψαροχώρι της Βαλτικής, όπου η χήρα ενός στρατηγού παραθερίζει με την οικογένειά της . Σε πολύ κοντινή απόσταση από τη βίλα παραθερίζει η Ντοραλίς, μια πανέμορφη νεαρή γυναίκα, η ζωή της οποίας θεωρείται σκανδαλώδης, καθώς πρόσφατα εγκατέλειψε τον ηλικιωμένο, πλούσιο και χειριστικό σύζυγό της για τον ζωγράφο που ο ίδιος είχε προσλάβει για να φιλοτεχνήσει το πορτρέτο της...

"Κύματα", Έντουαρντ φον Κάιζερλινγκ/Eduard von Keyserling," Wellen"

synthesis V.G. ¹

Αν ισχυριζόμουν ότι γνώριζα τον γερμανόφωνο συγγραφέα Έντουαρντ φον Κάιζερλινγκ (1855-1918) θα ήταν ψέμα ολκής και δεν τα συνηθίζω τα ψέματα,μικρά και μεγάλα.Ιδέα δεν είχα.Πήρα είδηση τον Κάιζερλινγκ,και χαίρομαι που τον διάβασα,επειδή ο Αλέξανδρος Κυπριώτης μετέφρασε το ωραίο, ολιγοσέλιδο,ευανάγνωστο μυθιστόρημά του με τίτλο Wellen για τις εκδόσεις Εξάντας.Παρακολουθώ τη δουλειά που κάνει αθόρυβα ο Κυπριώτης και χαμένη δεν έχω βγει (κατ΄αρχάς μπορώ να είμαι σίγουρη για το επίπεδο,την ακρίβεια και την ποιότητα της μετάφρασης όταν μεταφράζει συγγραφείς όπως ο Κάφκα, ο Μπέρνχαρντ,ο Μαν κ.ά.και βέβαια δεν ξεχνώ ότι εκείνος μας σύστησε την υπέροχη Τζένι Έρπενμπεκ αλλά και τον Ερνστ Βάις,τον Χανς Έριχ Νόσσακ,την Νατάσα Ντράγκνιτς κ.ά.).

Τώρα του χρωστώ και τον Έντουαρντ φον Κάιζερλινγκ,σημαντικό λογοτέχνη από τις Βαλτικές χώρες και εκπρόσωπο,όπως λένε κάποιοι θεωρητικοί/κριτικοί,του ιμπρεσιονισμού (υπάρχει πάντως αντίλογος)τον οποίο βρίσκω την ευκαιρία να πω ότι και προσωπικά δεν θεώρησα ποτέ ιδιαίτερα λειτουργικό ως όρο για τον χαρακτηρισμό λογοτέχνη και λογοτεχνικού κειμένου,τέλος πάντων. Ο Κάιζερλινγκ είχε πια περάσει στα λησμονημένα βιβλία(που έλεγε κι ο συγχωρεμένος ο Θαφόν), όπως διάβασα, και ελάχιστοι ασχολούνταν μαζί του πριν την ώθηση που του έδωσε η επανανακάλυψή του τα τελευταία χρόνια· το ζωντάνεμα συνέβη επειδή μεταφράστηκε στα αγγλικά,μαθεύτηκε και πέρασε και σε άλλων γλωσσών τα εκδοτικά πλάνα.Ο Κυπριώτης βέβαια δεν χρειάζεται να σκαλίζει στα διεθνοποιημένα,δεν αντιλέγω, αγγλοσαξονικά εκδοτικά πράγματα,έχει ο ίδιος συνεχή,άμεση επαφή με τη γερμανόφωνη λογοτεχνία, παλιά και σύγχρονη,την παρακολουθεί και μέσω και των ιστολογίων του https://www.valitsa.org/other-blogs/ και, κυρίως, των μεταφράσεών του φτάνουν και σε μας πολλά καλά κείμενα.

O Έντουαρντ φον Κάιζερλινγκ γεννήθηκε τo 1855 στο Schloss Tiles–Paddern της τωρινής Λετονίας, η οποία ήταν τότε τμήμα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας,στο κάστρο της οικογένειάς του που ακόμα και σήμερα λειτουργεί ως σχολείο.Ήταν γερμανόφωνος και τα πρώτα μυθιστορήματα του επηρεάστηκαν από τον νατουραλισμό.Τα νεότερα μυθιστορήματά του θεωρείται ότι έχουν πιο λεπτές αποχρώσεις και σ΄αυτά περισσότερο ενδιαφέρεται να περιγράψει την αλληλεπίδραση φωτός και φυσικών αντικειμένων -είναι αυτό που κάνουν οι συγκαιρινοί του ιμπρεσιονιστές ζωγράφοι-,παρά να αναπτύξει με πυκνές λεπτομέρειες τη δράση των χαρακτήρων ή να χρησιμοποιήσει περίπλοκες αφηγηματικές τεχνικές.Η φήμη του ως στυλίστα,συγγραφέα με μεγάλη παρατηρητικότητα και δεινότητα στην απόδοση όσων παρατηρεί, φτάνει στις ΗΠΑ και τα έργα του, λόγω του εύληπτου ύφους τους και των ελκυστικών και οικείων τους σε ευρύ κοινό θεμάτων, ανθολογούνται σε πολλά εγχειρίδια παιδαγωγικής. Ύστερα ξεχνιέται,έρχεται ο μοντερνισμός και σαρώνει τα πάντα και όταν κι αυτός κάνει τον κύκλο του η επιστροφή σε παλιότερα πρόσωπα και τάσεις είναι σχεδόν αναμενόμενη.Τον ξανανακαλύπτουν οι μεταφραστές και μας τον παρουσιάζουν και σε πολλές άλλες γλώσσες πέρα από τα κυρίαρχα ,για να λέμε την αλήθεια,αγγλικά.Έχει και η παγκοσμιοποίηση, σε μερικούς τομείς, τα καλά της!

Στο οπισθόφυλλο ο μεταφραστής γράφει :

το μυθιστόρημα "Κύματα" του Έντουαρντ φον Κάιζερλινγκ (1855-1918), το οποίο ο συγγραφέας υπαγόρευσε στις αδελφές του, όταν πλέον η σύφιλη είχε προσβάλει τον νωτιαίο μυελό του και τον είχε τυφλώσει, εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1911 και δικαίως θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα του ιμπρεσιονισμού.
Στις σελίδες του συνευρίσκεται ένας ετερόκλητος θίασος ανθρώπων με σάρκα και οστά. Η νεαρή και αθώα Λόλο φον Μπουτλέρ, η διαβόητη και γοητευτική κόμησσα Ντοραλίς Κένε-Γιάσκι, ο ρωμαλέος και ριψοκίνδυνος ανθυπολοχαγός Χίλμαρ φον ντεμ Χαμ, ο αμφιβόλου ταλέντου και φιλόδοξος ζωγράφος Χανς Γκριλ και ο καμπούρης, κυνικός μυστικοσύμβουλος Κνοσπέλιους είναι μόνο κάποια από τα πρόσωπα αυτά, που θα διεκδικήσουν το δικαίωμά τους στην ευτυχία.
Πάντοτε κοντά στη θάλασσα, που άλλους τους τρέφει, άλλους τους νανουρίζει και τους υπόσχεται ωραίες ημέρες, άλλους τους υπνωτίζει και τους καλεί να της παραδοθούν και άλλους τους κρατά ξάγρυπνους, για να δώσουν στο τέλος τα κύματα την αμετάκλητη λύση.

Η αφήγηση είναι πάντως πράγματι ένας πυκνός,ιμπρεσιονιστικός καμβάς,αυτό το αντιλαμβάνεται από τις πρώτες σελίδες ο αναγνώστης και ίσως αυτό έδωσε την ευχέρεια στους θεωρητικούς,το ήθελε μάλλον και ο ίδιος ο Κάιζερλινγκ,να τον πουν ιμπρεσιονιστή.Το τοπίο είναι ένα ήρεμο μικρό ψαροχώρι στη Βαλτική Θάλασσα στο οποίο ένα σμάρι αστών καταφθάνει ένα ζεστό καλοκαίρι -ε,καλά μην πάει ο νους σας και στα ζεστά καλοκαίρια του Νότου,καμία σχέση-, για να περάσει αλλάζοντας κλίμα και παραστάσεις τις διακοπές της. Πρωταγωνίστρια είναι η όμορφη κόμισσα Ντοραλίς,πρώην σύζυγος ενός πολύ μεγαλύτερού της άνδρα (φυσικά),πλούσιου(βεβαίως),που σύντομα γίνεται το αντικείμενο του πόθου και του κουτσομπολιού, καθώς έχει έρθει στο ψαροχώρι με τον Χανς,τον νεαρό ζωγράφο που για χάρη του παράτησε τον πλούσιο πρώην.Λέγεται ότι η Ντοραλίς γνώρισε τον ζωγράφο, όταν αυτός ανέλαβε κατ΄εντολή του πλούσιου συζύγου να φτιάξει το πορτραίτο της.

Η κόμισσα απαρνήθηκε τον κόσμο της για να παντρευτεί τον φιλόδοξο καλλιτέχνη,που ονειρεύεται εκθέσεις και τιμές και πλούτη στην Γερμανία,πάντα στο πλευρό της Ντοραλίς που είναι το κέντρο της ζωής του. Οι υπόλοιποι παραθεριστές,και μεγαλύτερα και νεαρότερα άτομα, έλκονται από το τολμηρό ζευγάρι και γίνονται μια παρέα που ξεχνά τις αστικές αναστολές στην πόλη και τώρα απελευθερωμένη από κώδικες τρόπων και συμπεριφορών,όσο αυτό μπορεί να γίνει,αφήνεται στα πάθη και στις εντάσεις. Συμβαίνουν διάφορα,ανατρέπονται σχέσεις κάθε είδους και φιλίες και δημιουργούνται άλλες,σώζονται ζωές, χάνονται ζωές.Το γαϊτανάκι των προσώπων, που με πολλή μαεστρία ο Κάιζερλινγκ σκηνοθετεί αργά, χωρίς λάθη και δίχως να παρεκκλίνει από την εκ των προτέρων άρτια σχεδιασμένη χορογραφία του, ολοκληρώνει αργά το φθινόπωρο τον χορό του και αποσύρεται.Θα έλεγα μάλιστα πως αποσύρεται συντεταγμένα και κατά το κάθε κατεργάρης στον πάγκο του αλλά δεν θέλω να αποκαλύψω τι και πώς.Η Ντοραλίς πάντως δεν θα μείνει δίχως ένα ανδρικό μπράτσο να στηριχθεί πάνω του.

Όλα αυτά ο Κάιζερλινγκ τα ζωγραφίζει/συγγράφει με αδρές πινελιές/φράσεις,η παλέτα/γραφή του είναι πλούσια,γενναιόδωρη,φωτεινή και γεμάτη.Η κομψότητα του λόγου του,ο τρόπος που κλιμακώνει τις εντάσεις,η υπαινικτικότητα και το λεπτό χιούμορ των διαλόγων αλλά και η στιβαρότητα της πρόζας ανεβάζουν κατά πολύ το αισθητικό επίπεδο δίχως να το κάνουν εστέτ, παρόλο που οι ήρωές του είναι καλοζωισμένοι αστοί.Η ιστορία εξελίσσεται γραμμικά,μαθαίνουμε ορισμένα πράγματα που κουβαλάνε οι χαρακτήρες από προηγούμενες φάσεις τους αλλά το ενενήντα τοις εκατό από το μυθιστόρημα διαδραματίζεται καρέ καρέ στο παρόν του πρώτου τετάρτου του 20ού αιώνα με αρχή,μέση και τέλος.Ο Κάιζερλινγκ κλείνει την αφήγηση με ένα καταπληκτικό τέλος που έρχεται αβίαστα αν και όχι προβλέψιμο να δικαιώσει τη σοφή ρήση ότι όσο ο ήλιος ανατέλλει η ζωή (θα)συνεχίζεται.