Αντώνης Λιάκος : Η Μεταπολίτευση: μια ρωγμή στην ελληνική ιστορία
«Κανείς δεν φοβάται τη Μεταπολίτευση που γιορτάζεται με μια ιουλιανή
δεξίωση στους κήπους του Προεδρικού Μεγάρου. Πολλοί όμως έχουν λόγο να
φοβούνται τη Μεταπολίτευση που γιορτάζεται στους δρόμους τον Νοέμβριο»,
τονίζει ο εκ των κορυφαίων ιστορικών. 
«Κανείς δεν φοβάται τη Μεταπολίτευση που γιορτάζεται με μια ιουλιανή δεξίωση στους κήπους του Προεδρικού Μεγάρου. Πολλοί όμως έχουν λόγο να φοβούνται τη Μεταπολίτευση που γιορτάζεται στους δρόμους τον Νοέμβριο», διαμηνύει ο Αντώνης Λιάκος, εκ των κορυφαίων ιστορικών της χώρας, με μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη που παραχωρεί στο iEidiseis, με αφορμή τη φετινή επέτειο της αποκατάστασης της Δημοκρατίας στη χώρα μας.
Ο Αντώνης Λιάκος εκτιμά γιατί θέτει ως το τέλος της μεταπολίτευσης το 1985, αναφέρεται στις υποπεριόδους που είχε, στην προσφορά και τις παρακαταθήκες της στη χώρα, ενώ απαντά και στο αν σήμερα έχει εκπνεύσει η δυναμική της και για τα χαρακτηριστικά της νέας περιόδου που ζούμε.
«Η Μεταπολίτευση ήταν μια ρωγμή στην ελληνική κοινωνία, κανείς και προπαντός οι ηγετικές τάξεις δεν την περίμεναν, χρόνια προσπαθούν να την κλείσουν. Η εγκαθίδρυση της αστυνομίας μέσα στα Πανεπιστήμια νομίζω ότι δηλώνει την κυβερνητική βούληση να πάει τη χώρα πίσω από τη Μεταπολίτευση. Να τσιμεντώσει το ρήγμα», αναφέρει χαρακτηριστικά.
-Ποιος φοβάται σήμερα τη Μεταπολίτευση;
Κανείς δεν φοβάται τη Μεταπολίτευση που γιορτάζεται με μια ιουλιανή
δεξίωση στους κήπους του Προεδρικού Μεγάρου. Πολλοί όμως έχουν λόγο να
φοβούνται τη Μεταπολίτευση που γιορτάζεται στους δρόμους τον Νοέμβριο. H
Μεταπολίτευση αφορά μεν την αποκατάσταση των κοινοβουλευτικών θεσμών,
μετά από μια διακοπή επτά χρόνων, είναι όμως και το τέλος της
μετεμφυλιακής περιόδου, η στιγμή δηλαδή που ο ελληνικός λαός βγαίνει από
ένα μετεμφυλιακό καθεστώς επιτήρησης και τιμωρίας ενός τέταρτου του
αιώνα. Μεταπολίτευση, κατά κυριολεξία, είναι το διάστημα από την
24η Ιουλίου 1974 έως την ψήφιση του συντάγματος του 1975. H δημιουργία
των θεσμών και η εγκαθίδρυση της Γ’ ελληνικής δημοκρατίας. Είναι όμως
και μια υπερδεκαετής περίοδος1974-1985, η οποία περιλαμβάνει τόσο την
εποχή διακυβέρνησης του Κωνσταντίνου Καραμανλή (και Γ. Ράλλη), όσο και
την περίοδο διακυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου. Μερικοί μελετητές την
προεκτείνουν ως το συμβολικό 1989. Η αρχή είναι σαφής, όχι όμως και το τέλος. Το περίφημο «τέλος της Μεταπολίτευσης» επανέρχεται κατά καιρούς. 
- Γιατί εσείς θέτετε ως τέλος της Μεταπολίτευσης το 1985; Τί σημαίνει αυτή η τομή; Ποιες ήταν οι χρονικές περίοδοί της;
Γιατί το 1985 αρχίζει το πρώτο σταθεροποιητικό πρόγραμμα στην οικονομία. Αν και διακόπτεται σύντομα και απότομα, εντούτοις η χώρα μπαίνει σε μια άλλη λογική, η οποία παρά τη διακοπή της τότε, θα συνεχιστεί και στα επόμενα χρόνια. Ενώ η περίοδος έως το 1985 αφορά τον εκδημοκρατισμό, η επόμενη, αφορά κυρίως τη σταθεροποίηση της οικονομίας αλλά και την προσαρμογή στα ευρωπαϊκά δεδομένα. Ενώ στην πρώτη περίοδο η πολιτική κυριαρχεί επί της οικονομίας, στη δεύτερη η οικονομία διεκδικεί τα δικαιώματά της επί της πολιτικής. Αλλάζει η ατζέντα.
-Αναφερθήκατε στο πρώτο σταθεροποιητικό πρόγραμμα ως όριο. Σκέπτομαι ότι η σχέση οικονομίας και πολιτικής δεν μας έχει απασχολήσει ως προς τη Μεταπολίτευση…
Θα έλεγε κανείς παραβολικά ότι η Ελλάδα στη Μεταπολίτευση προσπαθούσε να ισορροπήσει σε δυο βάρκες που κινούνταν προς αντίθετες κατευθύνσεις. Η μία ήταν η οικονομία. Μετά την περίοδο ανόδου 1950-1973 η ελληνική οικονομία εισήλθε σε μια περίοδο στασιμότητας και αποδρομής που έγινε εντονότερη στα χρόνια στη δεκαετία του ‘80. Η άλλη ήταν η βάρκα των αναπεπταμένων προσδοκιών και αιτημάτων. Μετά από μια εικοσιπενταετία συμπίεσης των εισοδημάτων, όπου οι κοινωνικές δαπάνες ήταν στο μισό της Ευρώπης, ήταν αναμενόμενες οι κινητοποιήσεις. Δημιουργήθηκαν καινούργια συνδικάτα, μαχητικές διεκδικήσεις, κατά κάποιο τρόπο το πνεύμα της μεταπολίτευσης πέρασε στους τόπους δουλειάς. Το κράτος απαντούσε με επέκταση της ανάμειξης του (λ.χ. αναλαμβάνοντας τις προβληματικές επιχειρήσεις) και με μεγέθυνση των δαπανών. Οι Έλληνες Κροίσοι ήταν υπόλογοι για τη συνεργασία τους με τη δικτατορία. Το πνεύμα της «σοσιαλμανίας» (δηλαδή κρατικοποιήσεις Ολυμπιακής, Ομίλου Ανδρεάδη κλπ.) ήταν διάχυτο ακόμη και στους συντηρητικούς πολιτικούς. Προσέξτε όμως ότι ενώ το κράτος επεκτεινόταν στην οικονομία, στον διεθνή ορίζοντα ανέτελλε η Συμφωνία της Ουάσιγκτον (1981) που σήμαινε την αντίθετη στροφή στην οικονομία των ανεπτυγμένων χωρών, αυτή που στην ίδια δεκαετία εκφράστηκε από ένα σύνολο παραδοχών που ονομάστηκε νεοφιλελευθερισμός. Οι προτεραιότητες της διεθνούς οικονομικής πολιτικής άλλαζαν. Και από την άποψη αυτή μπορούμε να πούμε ότι η Ελλάδα ισορροπούσε ανάμεσα σε δυο βάρκες με αντίθετη κατεύθυνση. Την Μεταπολίτευση τη διαδέχεται η διαδικασία προσαρμογής στο νέο περιβάλλον που διαμορφώνεται στην ΕΕ. Είναι η εποχή της εσωτερίκευσης της παγκοσμιοποίησης. Αυτό ουσιαστικά ήταν το τέλος της Μεταπολίτευσης ως μιας ιστορικής περιόδου. Μας έμειναν όμως οι παρακαταθήκες της, τις οποίες αξίζει και πρέπει να υπερασπίζουμε.
-Ποιες είναι αυτές οι παρακαταθήκες;
Η Μεταπολίτευση δεν είναι μια οποιαδήποτε περίοδος. Ο χρόνος είναι συμπυκνωμένος και συμβαίνουν μεγάλες αλλαγές (λ.χ. καταργείται η εμφυλιοπολεμική νομοθεσία, μεταρρυθμίσεις στην εκπαίδευση, στο οικογενειακό δίκαιο, δημιουργία του ΕΣΥ, νομοθεσία για τα δικαιώματα) αλλά και αλλαγές στην πολιτική κουλτούρα. Επικρατεί ένας λαϊκός βολονταρισμός, αναπεπταμένες προσδοκίες, αισιοδοξία ότι η Ελλάδα θα βγει από την καθήλωση. Στο βιβλίο μου «Ο Ελληνικός 20ος αιώνας» χαρακτηρίζω τη Μεταπολίτευση ως το «πανηγύρι της δημοκρατίας».
Η Μεταπολίτευση έχει μια ιδιαίτερη θέση στο ελληνικό πολιτικό φαντασιακό. Έχει τα χαρακτηριστικά ενός «χωροχρόνου», ενός γεγονότος που αποσπάται από τις πραγματικούς ιστορικούς όρους και στο οποίο προβάλλονται και συγχωνεύονται ιδέες υπέρβασης της ελληνικής κακοδαιμονίας, εξυγίανσης του πολιτικού βίου, βαθιού εκδημοκρατισμού, ιδέες κοινωνικής δικαιοσύνης, γίνεται μέτρο του πώς θα έπρεπε να γίνουν τα πράγματα. Η Μεταπολίτευση ειδώθηκε δεοντολογικά. Αλλά ταυτόχρονα δαιμονοποιήθηκε. Για τους δεξιούς διανοούμενους, η κουλτούρα της Μεταπολίτευσης, υπήρξε πηγή της λαϊκής αναίδειας, της ανομίας και της αταξίας. Ακόμη και για τις ταραχές του Δεκέμβρη 2008, η κουλτούρα της Μεταπολίτευσης στοχοποιήθηκε.
Τί προσέφερε η Μεταπολίτευση στη χώρα;
Η μεταπολίτευση γέννησε τη σύγχρονη Ελλάδα. Αν δούμε την περίοδο που άνοιξε με την Μεταπολίτευση μέσα στις συνέχειες της ελληνικής ιστορίας, θα διαπιστώσουμε ότι είναι η πρώτη μεγάλη περίοδος, το ένα τέταρτο σε διάρκεια των 200 χρόνων, στην οποία ο πολιτικός βίος διεξάγεται ομαλά, χωρίς στρατιωτικές ή αυλικές παρεμβάσεις. Με τη Μεταπολίτευση επιτεύχθηκε η είσοδος της Ελλάδας στην ΕΟΚ, αργότερα ΕΕ. Ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός της χώρας και οι διαρκείς προσαρμογές σε μια Ευρώπη που εξελισσόταν θα καθορίσουν την πορεία της χώρας ως σήμερα.
- Μήπως όμως έχει εκπνεύσει σήμερα η δυναμική της;
Φυσικά η εποχή έχει αλλάξει, στη σημερινή εποχή μιλάμε για μεταδημοκρατία. Διατηρείται δηλαδή το κέλυφος, αλλά οι αποφασιστικές αποφάσεις δεν λαμβάνονται δια της λαϊκής ψήφου. Μια από τις αδυναμίες της Μεταπολίτευσης ήταν η άρνηση να αναγνωριστούν τα όρια ώστε να γίνουν σημαντικές αλλαγές, εντός των ορίων. Αντίθετα επικράτησε μια διπλή συνείδηση και διπλή γλώσσα. Ο ριζοσπαστικός βερμπαλισμός δεν εμπόδισε την χωρίς αρχές προσαρμογή και την υποταγή στις νέες ελίτ. Αναδείχτηκε η έννοια της «διαπλοκής» οικονομικών, πολιτικών και μιντιακών συμφερόντων. Αναδείχτηκαν νέοι ισχυροί παίκτες, όπως οι ολιγάρχες της επικοινωνίας. Η πολιτικοποίηση της περιόδου και τα συλλογικά ιδανικά της συνδυάζονταν με την άνοδο του καταναλωτισμού. Το ποτό της Μεταπολίτευσης είναι το ουίσκι. Στη δεκαετία του ’70 η κατανάλωσή του υπερ-δεκαπλασιάστηκε. Έγινε σύμβολο ευημερίας και ευζωίας. Βέβαια αυτός ο καταναλωτισμός είχε αρχίσει από τα χρόνια της δικτατορίας, και επίσης δεν αφορούσε μόνο την Ελλάδα αλλά ολόκληρη τη νότια Ευρώπη. Δεν έβγαλαν μόνο οι Έλληνες τον αυταρχικό και παραδοσιοκρατικό κορσέ, αλλά επίσης οι Ισπανοί και οι Πορτογάλοι. Η υπερπολιτικοποίηση συνοδεύτηκε και από αδιαφορία για τα κοινά αγαθά.
Εντούτοις το μήνυμα του εκδημοκρατισμού, η κουλτούρα της λαϊκής αξιοπρέπειας, η αντίσταση σε παραβιάσεις της δημοκρατίας και στο φασισμό, αυτά είναι ισχυρές παρακαταθήκες. Η Ελλάδα είναι μια χώρα όπου συνυπάρχουν και ισχυρές δημοκρατικές καταβολές ( η Επανάσταση του 1821, η Εθνική Αντίσταση και η Μεταπολίτευση αποτελούν τρεις πόλους), αλλά και μεγάλες αντιδημοκρατικές περίοδοι και επίσης ισχυρές ομάδες που δεν θέλουν τις μάζες στα πόδια τους και αδημονούν να παρακάμψουν τους δημοκρατικούς κανόνες.
-Ποια είναι για σας τα χαρακτηριστικά της νέας περιόδου;
Τη Μεταπολίτευση δεν πρέπει να τη βλέπουμε ελληνοκεντρικά. Δεν θα ήταν δυνατή αν δεν συνέβαινε σε μια εποχή που ο κόσμος άλλαζε σελίδα. Η οικονομική κρίση των μέσων της δεκαετίας του 70 σηματοδότησε το πέρασμα από τον οργανωμένο μοντερνισμό στον ανοργάνωτο, από τις κευνσιανού τύπου οικονομικές πολιτικές στον λεγόμενο νεοφιλελευθερισμό. Ήταν μια μεταβολή φιλοσοφική που αφορούσε την αντίληψη του κοινωνικού, του κράτους, του ατόμου. Που βρισκόμαστε σήμερα; Σε μια εποχή με επικαλυπτόμενες κρίσεις (οικονομική, προσφυγική, δημογραφική και προπαντός κλιματική), αλλά και με αλλαγές στην τεχνοεπιστήμη που μεταβάλει ριζικά την παραγωγή και τον τρόπο ζωής μας. Αν μιλήσουμε με όρους γενεών, η Μεταπολίτευση ήταν το έπος των baby boomers. Τώρα το νέο πνεύμα το διαμορφώνουν οι millennials. Οι κινητοποιήσεις κυρίως των millennials και της γενιάς της κρίσης όταν βγήκε η απόφαση καταδίκης της Χρυσής Αυγής, για την πανεπιστημιακή αστυνομία, οι κινητοποιήσεις μετά τον ξυλοδαρμό από την αστυνομία ενός νέου στη Νέα Σμύρνη, μετά την απαγωγή και το βιασμό μιας γυναίκας στο Περιστέρι, και πρόσφατα, μετά τις φρικτές αποκαλύψεις για την 19χρονη στην Ηλιούπολη-που δείχνουν το σκοτεινό βάθος της ελληνικής κοινωνίας, ενδεχομένως δεν αξιολογούνται από τα ΜΜΕ ως γεγονότα πρώτης γραμμής, αλλά δείχνουν την ανθεκτικότητα μιας δημοκρατικής κουλτούρας που αποκτά βάθος και προπαντός συνάφεια με την καθημερινή ζωή. Από την άλλη, στρατόπεδα συγκέντρωσης ανθρώπινων ψυχών και άλλα χειρότερα, είχαμε να δούμε από τον καιρό της δικτατορίας πάνω στο ελληνικό έδαφος. Το γεγονός ότι εκεί κλείνουν τώρα τους πρόσφυγες και όχι Έλληνες πολίτες δεν αλλάζει στο παραμικρό το άχθος και το άγος της παρουσίας τους. Η Διεθνής Αμνηστία χτυπάει καμπανάκι για τα δημοκρατικά δικαιώματα. Και ακόμη εκείνοι που ντρέπονταν να επιδείξουν το αντιδημοκρατικό, ρατσιστικό και εθνικιστικό πρόσωπό τους, έχουν εδώ και καιρό αποενοχοποιηθεί. Μερικοί είναι στην κυβέρνηση, άλλοι λαλίστατοι στον τύπο. Αυτοί ζητούν να σκοτώσουν συμβολικά και ιδεολογικά τη μεταπολίτευση.
Κατά κάποιον τρόπο, βλέποντας τα πράγμα μακροσκοπικά, η Μεταπολίτευση, όπως και τα Sixties στον δυτικό κόσμο, ήταν μια ανολοκλήρωτη σκιώδης επανάσταση. Και εκεί, όπως κι εδώ, η αμφισβήτηση των ιδεών και των αξιών τους, η ιδεολογική άμπωτις κράτησε περισσότερο από την πλημμυρίδα. Αντίστοιχα, η Μεταπολίτευση ήταν μια ρωγμή στην ελληνική κοινωνία, κανείς και προπαντός οι ηγετικές τάξεις δεν την περίμεναν, χρόνια προσπαθούν να την κλείσουν. Η εγκαθίδρυση της αστυνομίας μέσα στα Πανεπιστήμια νομίζω ότι δηλώνει την κυβερνητική βούληση να πάει τη χώρα πίσω από τη Μεταπολίτευση. Να τσιμεντώσει το ρήγμα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου