Φαίδρος Μπαρλάς

Ευθυμία Γιώσα

avgi.gr

5-6 λεπτά

---

Το ερώτημα: «Τι καθιστά ένα κείμενο πετυχημένο;» έχει βασανίσει, βασανίζει και θα βασανίζει πάσης φύσεως... γραφιάδες, ακόμη κι αν πολλές φορές αποφασίζουν να το αφήσουν στην άκρη και απλώς να καταθέσουν το συγγραφικό τους έργο ενώπιον των αναγνωστών. Διαβάζοντας το περασμένο φθινόπωρο, μάλλον κατά σύμπτωση, τα διηγήματα του Φαίδρου Μπαρλά, σκέφτηκα πως μία ένδειξη ότι η συγγραφή πέτυχε είναι τα επευφημητικά αναφωνήματα του αναγνώστη ενόσω διαβάζει, τα οποία ενίοτε συνοδεύονται με στιγμιαίο κλείσιμο του βιβλίου και παρατήρηση του εξωφύλλου, σαν να επιχειρείται έτσι μία έκφραση συγχαρητηρίων στον συγγραφέα.

Η έκδοση που κυκλοφορεί από Τα Νέα Ελληνικά συγκεντρώνει το σύνολο του έργου του Μπαρλά, χωρισμένο στις εξής ενότητες: Πεζά, Ποιήματα, Ανέκδοτα Ποιήματα, Δοκίμια - Μελέτες - Κριτικές και Αποσπασματικά. Θα σταθώ στο πρώτο μέρος, στα Πεζά, όπου διαβάζουμε είκοσι πέντε διηγήματά του. Ορισμένα εξ αυτών «πιάνουν» μόλις μία σελίδα ή ακόμη και μία παράγραφο. Ανεξαρτήτως έκτασης, χαρακτηρίζονται όλα από αίσθηση του μέτρου -ακόμη και στο Ωρολόγιον του Αγίου Σουλπικίου, το οποίο καταλαμβάνει πάνω από είκοσι σελίδες, δύσκολα εντοπίζει κανείς έστω και μία λέξη να περισσεύει-, σκοπό και καλλιέπεια - ειδικά στους σύγχρονους διηγηματογράφους, δεν είναι σπάνιο να συναντούμε έναν φροντισμένο λόγο, ο οποίος, όμως, στερείται νοήματος. Στα διηγήματα του Μπαρλά συναρμόζεται τόσο αρμονικά η θεματολογία και το ύφος, που δε γίνεται παρά να τα μελετήσει κανείς μαζί αυτά τα δύο στοιχεία και όχι μεμονωμένα. Παραδείγματος χάριν, στο διήγημα Οι Τροχονόμοι, όπου ξεδιπλώνονται οι κωμικοτραγικές συνέπειες της σουρεαλιστικής επιβολής της εξουσίας, η καθαρεύουσα είναι απόλυτα ταιριαστή - μάλιστα, καθιστά ακόμη πιο ανάγλυφο τον συγγραφικό στόχο.

Η ηθικολογία μίας ολόκληρης κοινωνίας, η μοναξιά που κάνει κοντράστ στην αποξένωση και την κυνικότητα, η μονοτονία της αξόδευτης ζωής, η επιφάνεια των συναναστροφών οι οποίες αναλώνονται σε συζητήσεις για τον καιρό, στην επανάληψη άχρηστων και χιλιοειπωμένων «πληροφοριών» και στην ευλαβική τήρηση των τύπων είναι μερικά από τα ζητήματα που πραγματεύεται ο Μπαρλάς. Τι μέσα χρησιμοποιεί; Πότε την ειρωνεία -μία χαρακτηριστική στιγμή σαρκασμού βρίσκεται στο τέλος του διηγήματος Ιστορία ζωής, όπου γίνεται λόγος για μία γυναίκα η οποία πέθανε στα 46 της χρόνια: «Τώρα ο Κύριος θα την θέσει εκ δεξιών του. Θα είναι μια παχειά προβατίνα στο στρατόπεδο των προβάτων»-, πότε φτιάχνει μία ατμόσφαιρα που παραπέμπει σε θρίλερ -το διήγημα Η δολοφονία του Ιωακείμ Χατζηπαπαύλου (το οποίο θα έλεγα πως είναι μία διασταύρωση Κάφκα, και Μέλβιλ στον Μπάρτλμπυ) είναι ένα τέτοιο παράδειγμα, ενώ εδώ έχουμε και αρκετές διαπιστώσεις που ισορροπούν στο σκοινί του (φιλοσοφικού) στοχασμού: «Όταν πέθανε η γιαγιά μου, δεν έκλαψα. Έκλαψα όταν είδα τα φορέματά της στην ντουλάπα, και σκέφθηκα πως δεν θα τα ξαναφορέση. Κατάλαβα, τότε, τι φριχτό πράγμα είναι ο θάνατος ενός ανθρώπου»-, πάντα με χιούμορ.

Κι είναι φορές που το χιούμορ είναι πικρό, όπως στο διήγημα «Η κυρία Εριφύλη», όπου η εν λόγω -συνταξιούχος και χήρα στρατιωτικού- συντάκτρια μίας στήλης για ερωτικές συμβουλές σε ένα οικογενειακό περιοδικό, πέφτει θύμα ενός νεαρού τον οποίο η κοπέλα του παράτησε ακολουθώντας τις συμβουλές της Εριφύλης. Γι’ αυτό κι ο «τέντυ μπόυ» εισβάλΛει στο σπίτι της συντάκτριας, τη δένει και, με την απειλή ενός όπλου, τη βάζει να δακτυλογραφήσει όσα της υπαγορεύει, τα οποία και παραδίδονται στο περιοδικό - εκεί, της έχουν τόσο μεγάλη εμπιστοσύνη, που ούτε καν ελέγχουν το κείμενό της και το δημοσιεύουν ως έχει. Τι άλλο παρά πικρό γέλιο θα μπορούσε να προκαλέσει η ιστορία καθαυτή, αλλά και τα λόγια του διευθυντή του περιοδικού («Ο κόσμος σήμερα διψάει γι’ αγνότητα! Αποζητάει το αγνό γάλα, το αγνό βούτυρο, τον αγνό έρωτα»), τα ψευδώνυμα των κοριτσιών με τα οποία υπέγραφαν τις επιστολές που έστελναν στην κυρία Εριφύλη («Πληγωμένη Καρδούλα», «Πονεμένο Χελιδονάκι», «Μικρή Επιπόλαιη», «Μαραμένο Γιασεμί», «Ανυπόμονη Καρδιά», «Αθώα Πεταλουδίτσα»), η ίδια η ονομασία της στήλης («Ο Ταχυδρόμος της Καρδιάς»).

Ειδική μνεία θέλω να κάνω και στο διήγημα «Η ευεργέτις», θεματικά προσανατολισμένο στον πισινό μίας κυρίας, στο οποίο δεν είναι η επικέντρωση στο συγκεκριμένο ανατομικό σημείο του σώματος από μόνη της που το καθιστά ενδιαφέρον, αλλά αυτή η μύηση, στα όρια της αποθέωσης, εκείνου του ταπεινού θιασώτη σε κάτι που τον υπερβαίνει· εν προκειμένω, στον πισινό για τον οποίο «την ικετεύσαμεν, προσεπέσαμεν γονυκλινείς εις τους πόδας της, της υπεσχέθημεν αφοσίωσιν και ευγνωμοσύνην ισόβιον, εάν εδέχετο προς στιγμήν να μας τον αποκαλύψη». Στο τέλος, η κυρία θυσιάζει τον πισινό της για «να τραφούν με τας πλουσίας του σάρκας τα πεινασμένα στόματα των παιδιών», καθότι «είχεν έλθει φοβερός λιμός εις την πόλιν».

Στα μεστά νοήματος κείμενα του Μπαρλά, στη ρέουσα γλώσσα, στην ευρηματικότητά του, στη στοχοπροσηλωμένη γραφή του -στοιχεία που ευελπιστώ να ανέδειξα στο παρόν σημείωμα-, ο αναγνώστης συναντά έναν αξιομνημόνευτο αφηγηματικό κόσμο, που εντυπώνεται εντός του αβίαστα, ανεξίτηλα, μεταμορφωτικά.

Φ. Μπαρλᾶς, Ἅπαντα

Φ. Μπαρλᾶς, Ἅπαντα
Ἔκδοση 2014.

Ὁ Φαῖδρος Μπαρλᾶς ὑπῆρξε ἕνα σπάνιο πνεῦμα τῶν νεοελληνικῶν γραμμάτων, ποτισμένο μὲ τὴν ὀξυδέρκεια τοῦ Οὐάιλντ, τὸ σαρκασμὸ τοῦ Ροΐδη, ἀλλὰ καὶ τὶς ἀντίστοιχες αἰσθητικὲς ἀπαιτήσεις τῆς μορφῆς – σύμφυτης, κατ’ αὐτόν, μὲ τὴν οὐσία οἱουδήποτε κειμένου. Ἄριστος στυλίστας τοῦ λόγου, εἴτε στὰ λεπταίσθητα λυρικά του, εἴτε στὰ δηκτικώτατα σατιρικά του, μὲ ἄμεσα ἀναγνωρίσιμο ὗφος, πέθανε στὰ πενήντα του χρόνια καὶ ξεχάστηκε ἀμέσως, καθὼς ἀρνοῦνταν πεισματικὰ νὰ θητεύσῃ σὲ ὁποιοδήποτε «ἰδεολογικὸ ρεῦμα» καὶ δὲν τὸν ἀγκάλιασαν συνεπῶς κομματικὲς κλίκες. Σημαία του ἡ ρήση τοῦ Μontaigne: «Μὲ τοὺς Γιβελίνους Γουέλφος καὶ μὲ τοὺς Γουέλφους Γιβελῖνος!..» Ἀπαλλαγμένος ἀπὸ πίστεις σέ «ἐπαγγελματικὰ ἰδανικά» πρέσβευε κυνικώτατα ὅτι ὁ δημοσιογράφος εἶναι «πληρωμένος κονδυλοφόρος» καὶ δὲν ἀποπειρῶνταν κἂν νὰ παραστήσῃ τόν «ἐκφραστή» καμμιᾶς «συνειδήσεως», τάχα, μέσῳ τῶν φυλλάδων στὶς ὁποῖες κατὰ καιροὺς δούλεψε. Τὶς προσωπικές του ἀπόψεις τὶς κράτησε γιὰ τὴν ποίηση καὶ τὴν καθαρὰ λογοτεχνική του δημιουργία. Παρασημοφορήθηκε στὸν Ἐμφύλιο γιατὶ βρέθηκε πρῶτος στὴν κατάληψη ἑνὸς ὑψώματος καὶ λίγο ἀργότερα λιποτάκτησε, γιατὶ γινόταν κάποιο πάρτυ στὴν Ἀθήνα καὶ θὰ πήγαινε τὸ κορίτσι του…
Ἀπὸ τὰ γνωστότερα κομμάτια του: οἱ θρυλικὲς Λεοπαρδάλεις (σάτιρα καυστικώτατη γιὰ τὴ χούντα), οἱ καφκικοὶ Τροχονόμοι, τὸ Ἐν ἔτει 2000 (προφητικὸ εἰρωνικὸ γιὰ τοὺς ψευτοαντιστασιακούς τοῦ Πολυτεχνείου). Σημαντικώτερο πεζό του: τὸ Αἷμα στὴν ἄσφαλτο (ἀνθολογημένο στὴν Ἀνθολογία Διηγήματος) καθὼς καὶ τὸ ξεκαρδιστικὸ Τὸ Ὡρολόγιον τοῦ Ἁγίου Σουλπικίου.
Τὰ δοκίμιά του χαρακτηρίζονται ἀπὸ μιὰ σπάνια σαφήνεια, καθαρότητα βλέμματος καὶ πρωτοτυπία. Ἀναφέρονται κυρίως σὲ θέματα λογοτεχνικῆς δημιουργίας: Ἀντιφανατισμὸς Ἐλευθερίας, Ἡ ἐποχὴ καὶ τὸ πνεῦμα, Ὄσκαρ Οὐάιλντ, Ἐμμανουὴλ Ροΐδης, Κ. Π. Καβάφης, Ἑλληνικὸς ὑπερρεαλισμός, ἡ Ποίησις τῆς ἐποχῆς.
Τὰ κείμενά του ἀπηχοῦν τὴν ἄκρα εὐαισθησία καὶ μαζὶ τὴ μεταστροφή της σὲ ἀκραῖο κυνισμὸ ἔναντι ἑνὸς ἀναίσθητου κι ἀδιάφορου περιβάλλοντος κόσμου!..

Ἐπιμέλεια - Εἰσαγωγή: Ρένου Ἡρ. Ἀποστολίδη
Σελ.358

Τιμή: €30/20

Περιεχόμενα

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Κ' ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ
Εισαγωγή στον κόσμο και το έργο του Φαιδρού Μπαρλά - από τον Ρένο Ηρακλή Αποστολίδη
Επίλογος για το Φαίδρο Μπαρλά, από τους φίλους του: το Ρένο, το Νίκο Φωκά, την Ασπασία Ξύδη, το Φρέντ Κάραμποτ, τη Μαρία Σερβάκη - και την Έλενα Στριγγάρη, που μάζεψε τις γνώμες τους το καλοκαίρι του '75, αμέσως μετά το θάνατό του
ΠΕΖΑ
Το Ωρολόγιον του Αγίου Σουλπικίου
Αίμα στην άσφαλτο
Οι Τροχονόμοι
Η επίσκεψις
Η δολοφονία του δικηγόρου Ιωακείμ Χατζηπαπαπαύλου
Ο βράχος
Die irae
Η ευεργέτις
Η σκούνα
Η εορτή της θείας Ζωής
Ο Λήσταρχος
Περιπέτεια γραίας
L' amoureuse
Η άλλη ταινία
Συνάντησις
Η κυρία Εριφύλη
Το ποτόν και το γλύκισμα
Ο κύριος Ανδρέας
Τα τρίδυμα
Η περιηγήτρια
Ο ανθρωποφάγος
Ιστορία ζωής
Το μαντιλάκι
Η άπιστος
Οι πεσόντες
ΠΟΙΗΜΑΤΑ
ΤΟΥ ΠΟΛΥΕΔΡΟΥ
Ωδή του Σεπτεμβρίου
Το ακρογιάλι
Η λιτανεία της Μεγάλης Παρασκευής
Κατανυκτικό σχεδίασμα Απριλίου
Ειδύλλιο
Μια ξαφνική καλοκαιριάτικη βροχή
Θαμπό μαργαριτάρι είναι τ' απόγεμμα
Μια θάλασσα
Μύκονος '52
Θαλασσινή λειτουργία
Εισαγωγή φθινοπώρου
Λυπημένος χορός από φώτα και πρόσωπα
Απόγευμα, ενώ τελειώνη ο Σεπτέμβριος
Πρωτοβρόχι
Γλυκύ μου Έαρ
Το κορίτσι που έκλαιγε
Απόγεμμα
Καλοκαιρινή σκηνογραφία
Επιθυμία
GLORIA VICTIS
Nibelungen
Γράμμα από το Ανατολικό Μέτωπο
ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ
Ιερά Οδός
Πεσών υπέρ Πατρίδος
Ένας στρατιώτης προσευχόταν
Ύψωμα 1033
Η φυλακισμένη κοπέλλα
ΤΗΣ ΑΝΘΟΛΟΓΙΑΣ
Μια Κυριακή αξημέρωτα
Οι οδοκαθαρισταί
Μνημόσυνο για τον Ουάιλντ
ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ
ΛΥΡΙΚΑ
Είμαστ' εμείς η ουσία της φλόγας!
Ερημιά
Κάπου συναντημένο
Ίσως απόψε περάση ένας άνεμος
Επίγραμμα
Ανάλαφρος ο έρωτας
Ερωτικό
Παραθαλάσσια νεκροταφεία
Το ασημένιο
Σαν όνειρο γοργό
Μόνον ένα
ΣΑΤΙΡΙΚΑ
Το Τέρας
Εις Μπιάνκα, που είν' ένα bonbon!
Αγάπη μου ακριβή!
Ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα!
ΤΑ ΠΡΟΠΑΡΟΞΥΤΟΝΑ
Εθνικές ηρωίδες
Le petite Historie
Couleur locale
Διαιτητική
Ars gratia artis!
Όχι πια μεγάλη ζωή!
Μάθημα Γεωγραφίας
Ο δειλός εραστής
Γλωσσοδέτης
ΠΡΟΦΟΡΙΚΑ ΣΑΤΙΡΙΚΑ
Του μπι εδώ, ορ νοτ του μπι!
ΣΑΤΙΡΙΚΑ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΑ
Εθνική εορτή
Θούριον του Παττακιστάν
Οι Λεοπαρδάλεις
Σα λιοντάρια
Εν έτει 2000
Γενναίοι
Αν τυχόν
Λάθος στο μέτρημα
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ Κ' ΕΠΙΘΑΝΑΤΙΑ
Τα επικείμενα
Οι νεκροί
Αυτόχειρ
Μια γυναίκα
Αύριο
Και πάλι
ΔΟΚΙΜΙΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΚΡΙΤΙΚΕΣ
Το δεύτερο φύλο
Αντιφανατισμός Ελευθερίας
Η Εποχή και το Πνεύμα
Όσκαρ Ουάιλντ
Εμμανουήλ Ροΐδης
Κ. Π. Καβάφης
Ελληνικός υπερρεαλισμός
Η ποίησις της εποχής
ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ
Η Πυραμίδα 67 του Ρένου Αποστολίδη
Ρένος Αποστολίδης
Η Γενιά του '30 μετά τρίτον αιώνος
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΙΚΑ
Κρίσεις από μια συζήτηση για το τι φταίει;
ΝΟΣΤΙΜΑ ΤΟΥ ΣΤΑΧΥΟΣ
Προγραμματικό του Στάχυος
Με πρωτοπόρο την αμερικανική νεολαία!
Αφάνειαι και μεταμφιέσεις Σταχύων
Στάχυς επιδόξοις ποιηταίς χαίρειν !
Στάχυς τελευταίος - Αυτόχειρ αυτοκηδευόμενος