gerontakos

«Έχω πει μερικές φορές στον εαυτό μου ότι αν υπήρχε μία μόνο πινακίδα στην είσοδο κάθε εκκλησίας που να απαγόρευε την είσοδο σε οποιονδήποτε με εισόδημα πάνω από ένα συγκεκριμένο ποσό , θα γινόμουν αμέσως χριστιανή» . Σιμόν Βέιλ, Γαλλίδα φιλόσοφος και πολιτική ακτιβίστρια (1909-1943)

Σάββατο, Μαρτίου 06, 2021

Τα επιτελικά σαΐνια και τα νέα "έξυπνα" μέτρα τους

Το έξυπνο μέτρο από τη μύτη πιάνεται

Εδώ και πολλές μέρες, τα ΜΜΕ προανάγγελλαν ότι θα ανακοινωθούν «έξυπνα μέτρα» για να αντιμετωπιστεί η έξαρση της πανδημίας, ιδίως στην Αττική.

Περιμέναμε λοιπόν να ακούσουμε τα έξυπνα αυτά μέτρα, και απορούσαμε κιόλας σε τι να συνίσταται η εξυπνάδα τους -η ευφυΐα τους αν προτιμάτε.
Τελικά, αποδείχτηκε πως απλώς έσφιξαν λίγο περισσότερο οι περιορισμοί μετακίνησης -και μάλιστα ανακοινώθηκαν μέτρα όπως η απαγόρευση μετακίνησης από δήμο σε δήμο για σωματική άσκηση που είχαν προηγουμένως απορριφθεί (και σωστά) ως «ταξικά» -διότι βέβαια έτσι στερούνται πρόσβαση στο πράσινο στο βουνό ή στην παραλία όσοι κατοικούν σε υποβαθμισμένες συνοικίες.

Αλλά για την εξυπνάδα των μέτρων αρμοδιότεροι είναι να μιλήσουν άλλοι αρθρογράφοι. Εμείς εδώ, όπως μου αρέσει να λέω, λεξιλογούμε, κι έτσι σήμερα θα λεξιλογήσουμε ακριβώς για τη λέξη «έξυπνος» των μέτρων.

Η λέξη έξυπνος είναι της ελληνιστικής εποχής και, όπως θα καταλάβατε, συνδέεται με τον ύπνο, όπως και το ρήμα εξυπνώ που εξελίχτηκε στο σημερινό «ξυπνάω».
Αρχικά έξ-υπνος ήταν αυτός που έχει ξυπνήσει, που έχει σηκωθεί από τον ύπνο. Ας πούμε, στις Πράξεις των Αποστόλων: «ἔξυπνος δὲ γενόμενος ὁ δεσμοφύλαξ καὶ ἰδὼν ἀνεῳγμένας τὰς θύρας τῆς φυλακῆς» ή, ακόμα πιο καθαρά σε ένα βυζαντινό βίο αγίου: «Ταύτης τῆς φωνῆς ἀκούσας ἔξυπνος ἐγένετο». Δεν έγινε έξυπνος μόλις άκουσε τη φωνή· απλώς, ξύπνησε.
Όποιος έχει ξυπνήσει και δεν κοιμάται πια, όποιος έχει αφυπνισθεί, βρίσκεται σε εγρήγορση· στα μεσαιωνικά λοιπόν κείμενα η λέξη «έξυπνος» προσλαμβάνει και στη σημασία τη σημερινή, του εύστροφου, του ευφυούς, που αρχικά συμβιώνει με την παλαιότερη, του ξυπνητού, και τελικά επικρατεί. Κι έτσι σήμερα, από την ίδια αρχική λέξη έχουμε τον έξυπνο που είναι εύστροφος, τον ξυπνητό που έχει ξυπνήσει, και τον ξύπνιο που εξακολουθεί να διατηρεί και τις δύο σημασίες, τόσο του ευφυούς όσο και αυτού που δεν κοιμάται.
Την εξυπνάδα (ή την πονηριά;) την αναγνωρίζει και την τιμά από παλιά ένας πολιτισμός που έδωσε τα όπλα του Αχιλλέα όχι στον γενναίο Αίαντα αλλά στον πολυμήχανο Οδυσσέα. Στη σημερινή γλώσσα συνηθίζουμε να παινεύουμε την εξυπνάδα κάποιου κάνοντας παρομοιώσεις με διάφορα αρπακτικά πουλιά ή ζώα (αϊτός, ξεφτέρι, σαΐνι, ατσίδα, τσακάλι, γάτα), ή σχετικές με φωτιά (σπίρτο, σπίθα, αστραπή).

Ωστόσο, η λέξη «έξυπνος» έχει πάρει και αρνητικές σημασίες. «Περιμένουμε δυο ώρες στην ουρά και ήρθε αυτός ο έξυπνος και θέλει να περάσει εκτός σειράς!» λέμε για κάποιον που φέρεται σαν να θεωρεί τους άλλους χαζούς. Και βέβαια, όταν λέμε πως κάποιος «λέει εξυπνάδες» εννοούμε ή ανόητα αστεία ή προσπάθειες εντυπωσιασμού ή πονηριές: «Εδώ δεν περνάνε οι εξυπνάδες». Πάντοτε αρνητική χροιά έχει ο εξυπνάκιας, όπως και αυτός που κάνει τον έξυπνο, ενώ το εξυπνοπούλι είναι αυτός που νομίζει πως είναι έξυπνος αλλά πιάνεται κορόιδο -άλλωστε το έξυπνο πουλί από τη μύτη πιάνεται.

Στην εποχή μας, με τις προόδους της πληροφορικής και της τεχνητής νοημοσύνης, το επίθετο «έξυπνος» χρησιμοποιείται για να δηλώσει κάτι που ανταποκρίνεται με καινοτόμο τρόπο στις σύγχρονες ανάγκες, συνήθως έχοντας ενσωματώσει εξελιγμένη τεχνολογία και πολλές φορές χωρίς να απαιτείται ανθρώπινη παρέμβαση.
Έτσι, έχουμε την έξυπνη κάρτα, που έχει ενσωματωμένο τσιπάκι, ή το έξυπνο σπίτι, με ανιχνευτές και με αυτόματο σύστημα διαχείρισης και ελέγχου των συσκευών ή τον έξυπνο φωτισμό, όπου ο λαμπτήρας ανάβει μόνο όταν ανιχνεύει παρουσία προσώπων στο χώρο.

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, ο ελληνικός όρος αποδίδει το αγγλ. smart. Κι επειδή πόλεμος πάντων πατήρ, ο πρώτος τέτοιος έξυπνος όρος πρέπει να ήταν τα έξυπνα όπλα όπως οι δρόνοι ή οι έξυπνες βόμβες που υποτίθεται ότι εντοπίζουν τον στόχο με ακρίβεια -άσχετο αν μαζί σκοτώνουν και καμιά εικοσαριά άλλους περαστικούς, συνήθως σκουρόχρωμους. Να μην ξεχάσουμε και το έξυπνο τηλέφωνο που κρατάμε οι περισσότεροι, και που κάνει ένα σωρό θαύματα πέρα από το να τηλεφωνεί, αν και πολλοί το λένε σμάρτφον όπως ο κ. Μπαμπινιώτης.

Σε αυτή την οικογένεια όρων, έστω και με μια επέκταση της σημασίας, ανήκουν και τα έξυπνα μέτρα ή οι έξυπνες λύσεις ή η έξυπνη διοίκηση -όροι που, κακά τα ψέματα, περιέχουν και μεγάλο ποσοστό σαπουνόφουσκας.

Φοβάμαι μήπως αποδειχτούν σαπουνόφουσκα τα επιπλέον μέτρα που ανακοινώθηκαν, που πολύ συχνά βάζουν παράλογους ή και ανεφάρμοστους περιορισμούς, όπως είναι σε πολλές περιπτώσεις ο περιορισμός των 2 χιλιομέτρων για την εκτός δήμου μετάβαση. Κι όταν ένα αυστηρό μέτρο είναι παράλογο, ούτε να τηρηθεί γίνεται, ούτε να ελεγχθεί.
Ή αλλιώς, τα έξυπνα μέτρα από τη μύτη πιάνονται.

ΝΙΚΟΣ ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΣ